Ενδοσχολική Βία και Εκφοβισμός ή bullying: Τι σημαίνει και πώς το βιώνουν τα παιδιά

Γράφει ο Στέφανος Αλεβίζος*

Η έννοια του bullying έχει εισαχθεί στην πραγματικότητα μας για περίπου δύο δεκαετίες. Το φαινόμενο μελετάται επιστημονικά και βρίσκεται στο επίκεντρο της δημοσιογραφικής επικαιρότητας. Ενώ παρατηρείται και στην ενήλικη ζωή, ωστόσο, υπάρχει ένα έντονο ενδιαφέρον για το πώς εκφράζεται στην παιδική και εφηβική ηλικία, με στόχο να προστατευτούν τα παιδιά. Και μπορεί να τεθεί το ερώτημα «να προστατευτούν από τι;» με την απάντηση να φανερώνεται από τις θανατηφόρες απόπειρες αυτοκτονίας παιδιών, ως αποτέλεσμα επίμονου, αλλά και επίπονου εκφοβισμού, οι οποίες επιστημονικά ονομάζονται bullycide.

Ποια είναι όμως αυτή η λεπτή διαχωριστική γραμμή που διακρίνει τον εκφοβισμό από οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά παιδιών; Γιατί τα παιδιά θα διαφωνήσουν, θα έχουν εντάσεις, συμπάθειες και αντιπάθειες. Είναι όλα αυτά εκφοβισμός; Η απάντηση είναι αρνητική και θα εντοπιστεί στους ορισμούς του φαινομένου. Το 2020 η UNESCO και το Υπουργείο Παιδείας, Νεολαίας και Αθλητισμού της Γαλλίας δημιούργησαν μια επιστημονική επιτροπή, υπό την προεδρεία του καθηγητή James O’Higgins Norman, προέδρου της επιτροπής Tackling Bullying in Schools and Cyberspace της UNESCO και διευθυντή του DCU National Anti-Bullying Research Centre, η οποία επιτροπή πρότεινε τον εξής ορισμό:

Η ενδοσχολική Βία / εκφοβισμός αποτελεί μια διαπροσωπική αλλά και διαδικτυακή συμπεριφορά μεταξύ μαθητών και μαθητριών, η οποία εξελίσσεται σε ένα κοινωνικό δίκτυο και προκαλεί σωματική, συναισθηματική ή κοινωνική βλάβη στοχευμένα σε μαθητές και μαθήτριες. Χαρακτηρίζεται από ανισορροπία δύναμης, η οποία ενισχύεται ή αναστέλλεται από το κοινωνικό και θεσμικό πλαίσιο των σχολείων και του εκπαιδευτικού συστήματος. Η ύπαρξη ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού συνεπάγεται την απουσία αποτελεσματικών μεθόδων αντιμετώπισης και φροντίδας προς την ομάδα στόχου, τόσο από συνομήλικα άτομα όσο και από ενήλικες.

Ο συγκεκριμένος ορισμός επιχειρεί να οριοθετήσει την έννοια της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού από οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά παιδιών μέσα από τις συγκεκριμένες διαστάσεις:

1. Προκαλεί σωματική, συναισθηματική ή κοινωνική βλάβη. Είναι μια συμπεριφορά, λοιπόν, που βλάπτει τα παιδιά.
2. ...στοχευμένα... Δεν είναι ένας τυχαίος καβγάς στη σχολική αυλή ή στο διαδίκτυο. Δεν είναι μια διαφωνία με δυσάρεστη κατάληξη. Είναι μια συμπεριφορά που το παιδί που εκφοβίζει ή τα παιδιά που εκφοβίζουν στοχευμένα στρέφονται ενάντια σε κάποιο παιδί ή σε κάποια παιδιά.
3. Χαρακτηρίζεται από ανισορροπία δύναμης. Και σε αυτή τη διάσταση απομακρυνόμαστε από την έννοια του τυχαίου. Πολύ συγκεκριμένα, το παιδί που εκφοβίζει είναι πιο «δυνατό» (σωματικά, συναισθηματικά, κοινωνικά) από το παιδί που εκφοβίζεται.
4. ...ενισχύεται ή αναστέλλεται από το κοινωνικό και θεσμικό πλαίσιο των σχολείων και του εκπαιδευτικού συστήματος... Το ίδιο το σχολείο ή το κοινωνικό δίκτυο ενδέχεται να μεγεθύνει αυτές τις συμπεριφορές.
5. ...απουσία αποτελεσματικών μεθόδων αντιμετώπισης και φροντίδας προς την ομάδα στόχου... Η εμφάνιση συμπεριφορών εκφοβισμού συνεπάγεται αυτόματα και την απουσία αποτελεσματικών μηχανισμών πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου.

Ο καθηγητής Ken Rigby εντοπίζει τις άμεσες και τις έμμεσες μορφές bullying όπως παρακάτω:

• Σωματικός εκφοβισμός
• Λεκτικός εκφοβισμός
• Κοινωνικός ή έμμεσος εκφοβισμός
• Ο εκβιασμός
• Ο οπτικός εκφοβισμός (visualbullying – π.χ. τα σημειώματα που μπορεί να κυκλοφορούν μέσα στο σχολείο)
• Ηλεκτρονικός εκφοβισμός
• Ρατσιστικός εκφοβισμός
• Ψυχολογικός εκφοβισμός

Το φαινόμενο του εκφοβισμού έχει δηλώσει ένα δυναμικό «παρών» στη χώρα μας. Είναι βέβαια ένα παγκόσμιο φαινόμενο που επηρεάζει ένα μεγάλο αριθμό παιδιών. Ενδεικτικά θα αναφερθεί ότι σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα για τον εκφοβισμό που συντόνισε «Το Χαμόγελο του Παιδιού» 1 στα 3 παιδιά στην Ελλάδα έχουν βιώσει εμπειρία εκφοβισμού (δείτε εδώ). Τα στοιχεία νέας έρευνας, που αφιλοκερδώς διενήργησε η εταιρεία Focus Bari, για «Το Χαμόγελο του Παιδιού» δείχνουν ότι:

• 6 στους 10 Έλληνες δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί εκφοβισμό πριν την ενηλικίωσή τους
• Το 49% θεωρεί ότι ένα παιδί που εκφοβίζεται δεν ζητά βοήθεια από κανέναν
• Μόνο 2 στους 5 μεταξύ όσων δέχθηκαν εκφοβισμό σε παιδική ηλικία ζήτησαν βοήθεια για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, με τους γονείς να αποτελούν την 1η τους επιλογή (ποσοστό 18%) και τους εκπαιδευτικούς να αποτελούν τη 2η επιλογή (με ποσοστό μόλις 6%)
• Το σχολείο φαίνεται να είναι ο κυρίαρχος χώρος εμφάνισης συμπεριφορών εκφοβισμού
• Το 70% θεωρεί ότι τα παιδιά επιζητούν την προσοχή με αυτή τη συμπεριφορά εκφοβισμού

Είναι η στιγμή να δράσουμε! «Το Χαμόγελο του Παιδιού» έχοντας την προεδρία του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά του Εκφοβισμού συντονίζει την πανελλαδική εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης ΜΙΛΑ ΤΩΡΑ (δείτε εδώ).

Για οποιαδήποτε περαιτέρω πληροφορία ή διευκρίνιση μπορείτε να καλέσετε στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσετε με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να σας απασχολούν σε σχέση με το παιδί σας ή να στείλετε μήνυμα στην εφαρμογή CHAT 1056.

*Στέφανος Αλεβίζος
Ψυχολόγος (M.Ed, PhDc)
Εθνικό Κέντρο Για Τις Εξαφανίσεις Και Τα Παιδιά Θύματα Εκμετάλλευσης

Δείτε το αφιέρωμα «Σχολικός εκφοβισμός: Μιλάμε ανοιχτά» του CNN Greece εδώ