Αθανάσιος Νένες: Οι επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο κλίμα και την υγεία

Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες της νοτιανατολικής Μεσογείου που αποτελεί hotspot της κλιματικής αλλαγής.

Μελετώντας τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των ατμοσφαιρικών σωματιδίων στο κλίμα, στην υγεία και στα οικοσυστήματα, ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Λωζάννης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Έρευνας στην Πάτρα, Αθανάσιος Νένες, ερευνά την επίδραση που έχουν τα νέφη στο κλίμα. Φέτος τον Μάιο, ο κ. Νένες τιμήθηκε με το βραβείο Copernicus για την έρευνά του σχετικά με την επίδραση των ατμοσφαιρικών διεργασιών (ιδιαίτερα των αερολυμάτων) στα σύννεφα, το κλίμα, την ποιότητα του αέρα και τα οικοσυστήματα. Συγκεκριμένα, ο κ. Νένες έχει συμβάλλει στην ανάπτυξη βελτιωμένων μοντέλων κλιματικής αλλαγής αλλά κι ενός οργάνου που καλύπτει σημαντικά κενά γνώσης που υπήρχαν στα κλιματικά μοντέλα αναφορικά με τον τρόπο που τα ατμοσφαιρικά σωματίδια επηρεάζουν τα νέφη.

«Τα νέφη έχουν τεράστια επίδραση στο κλίμα και οποιαδήποτε μεταβολή των σωματιδίων που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα επηρεάζει άμεσα και τη σύσταση των νεφών. Η δικιά μου έρευνα επικεντρώνεται στην καλύτερη περιγραφή των νεφών στα κλιματικά μοντέλα –και ειδικά τη σύνδεση των νεφών με τα σωματίδια- ώστε να μπορούν να αποδώσουν με υψηλότερη πιστότητα τις μελλοντικές αλλαγές στο κλίμα», εξηγεί στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Νένες.

Παράλληλα, όπως περιγράφει, ο κ. Νένες, έχει παρατηρηθεί ότι λόγω της κλιματικής αλλαγής πολλά από τα φυσικά φαινόμενα που εκδηλώνονται έχουν εντείνει την παραγωγή σωματιδίων και μάλιστα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα, όπως λέει, είναι οι δασικές πυρκαγιές αλλά και η σκόνη από την Αφρική, φαινόμενα που οδηγούν στην αύξηση της παραγωγής σωματιδίων με σημαντικές επιπτώσεις και στην υγεία των ανθρώπων.

«Κατά περιόδους, η τοξικότητα των σωματιδίων που εισπνέουμε οφείλεται στις πυρκαγιές, δηλαδή το καλοκαίρι υπάρχει πάντα μια ομίχλη σε όλη την Ευρώπη εξαιτίας των πυρκαγιών και της σκόνης. Αν μειώσουμε με κάποιον τρόπο την ένταση των πυρκαγιών και αποφύγουμε την εισπνοή αυτών των σωματιδίων, αποφεύγουμε κατά μεγάλο βαθμό την έκθεση σε σωματίδια που προκαλούν οξειδωτικό στρες, κάτι που θα έχει άμεση επίπτωση στη βελτίωση της υγείας ειδικά των ευπαθών ομάδων», υπογραμμίζει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ ο κ. Νένες.

Με τις επιπτώσεις του καπνού από τις πυρκαγιές να είναι πολλαπλές, ο κ. Νένες εδώ και πέντε χρόνια, ηγείται ενός προγράμματος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας που εκπονείται στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Έρευνας στην Πάτρα και αφορά τις επιπτώσεις του καπνού από τις πυρκαγιές στο κλίμα, στην υγεία του ανθρώπου και στα οικοσυστήματα. Πρόκειται για το ERC Consolidator Grant PyroTRACH, ένα πρόγραμμα που προσπαθεί να ανιχνεύσει την παρουσία του καπνού στα σωματίδια κατά τη διάρκεια παραμονής των σωματιδίων στην ατμόσφαιρα.

«Όταν υπάρχει κάποια φωτιά και εκπέμπονται σωματίδια καπνού έχεις τη δυνατότητα να τα ανιχνεύσεις εύκολα στην πηγή τους ή κοντά στην πηγή τους, λόγω της παρουσίας χαρακτηριστικών χημικών ουσιών. Μετά από δύο - τρεις ημέρες παραμονής του καπνού στην ατμόσφαιρα αυτά τα χαρακτηριστικά αλλάζουν, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο να τα ανιχνεύσουμε, καθώς οξειδώνονται ή εξατμίζονται– με συνέπεια να είναι δύσκολο να καταλάβουμε την προέλευσή τους. Το PyroTRACH προσπαθεί να λύσει αυτά τα προβλήματα και να βρει τρόπους να τα ανιχνεύσει και πολλές μέρες μετά, κάτι που το έχουμε πετύχει», εξηγεί ο κ. Νένες και προσθέτει ότι η επίδραση του καπνού εξαπλώνεται σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα.

«Όλο αυτό που βλέπουμε στην Ευρώπη το καλοκαίρι κατά μεγάλο ποσοστό οφείλεται στην καύση του ξύλου. Οπότε όλες οι επιπτώσεις των σωματιδίων στην Ευρώπη, σε μεγάλο ποσοστό, ακόμα και κατά περιόδους στο 50%, οφείλονται στα σωματίδια από την καύση του ξύλου. Το άλλο που μελετάμε είναι οι αλλαγές στις ιδιότητες των σωματιδίων κατά την παραμονή στην ατμόσφαιρα– κατά κύριο λόγο αυτές που αφορούν τις επιπτώσεις στην υγεία και το κλίμα. Πχ η τοξικότητα του καπνού τείνει να αυξάνεται όσο παραμένει στην ατμόσφαιρα, οπότε μακριά από πηγές μπορεί να μην μυρίζεις τον καπνό αλλά η τοξική του επίδραση παραμένει ακόμα κι αν είναι σε μικρή συγκέντρωση», σημειώνει και προσθέτει ότι εκτιμάται πως η έκθεση σε σωματίδια παγκοσμίως είναι υπεύθυνη για επτά εκατομμύρια θανάτους τον χρόνο.

Για τις ανάγκες του προγράμματος αυτού, το οποίο ολοκληρώνεται σε περίπου ενάμιση χρόνο, έχουν εγκατασταθεί δειγματολήπτες στην Κρήτη, στην Αθήνα, στην Πάτρα και ταυτόχρονα λαμβάνονται δείγματα μέσω ενός παγκόσμιου δικτύου δειγματοληψίας, παρατηρώντας τις ιδιότητες του καπνού όταν είναι φρέσκος κι όταν έχει επέλθει η «γήρανση» κατά την παραμονή στην ατμόσφαιρα.

Πρόληψη και πολιτική σε κεντρικό - τοπικό επίπεδο

Με την κλιματική αλλαγή να «τρέχει» με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ξεπερνώντας ακόμη και τις προβλέψεις της ίδιας της επιστημονικής κοινότητας, ο κ. Νένες επισημαίνει ότι χρειάζεται να εφαρμοστούν πρακτικές που θα μπορούν να μειώσουν τα πολύ έντονα φυσικά φαινόμενα, όπως τις πυρκαγιές και τις δυσμενείς συνέπειες που έχουν.

«Θα πρέπει καταρχάς ως χώρα να μπορούμε να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων, ώστε να μην συνεισφέρουμε στην κλιματική αλλαγή. Χρειάζεται πολιτική, πολύ καλή συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων, των φορέων και ταυτόχρονα η πολιτεία να λαμβάνει αυτές τις αποφάσεις- όχι μόνο η κεντρική κυβέρνηση αλλά και οι τοπικές κυβερνήσεις. Η κάθε πόλη, η κάθε περιφέρεια έχει πολλά όπλα στη διάθεσή της για να μπορεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις. Όσο μένουμε άπραγοι, τόσο δυσκολεύουν τα πράγματα και μειώνονται τα περιθώρια προς μία λύση επειδή η υπερβολική θέρμανση θα είναι πραγματικότητα, όπως το υπερβολικό στρες σε όλα τα οικοσυστήματα. Έχουμε χρόνο αλλά όσο αργούμε τόσο χειρότερα και πιο δύσκολα θα είναι», υπογραμμίζει και προσθέτει ότι πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στην πρόληψη.

Ειδικότερα, όπως τονίζει, την εποχή που δεν υπάρχει κίνδυνος για πυρκαγιές θα πρέπει να γίνεται δασική διαχείριση για να μην υπάρχει συσσωρευμένη καύσιμη ύλη στα δάση το καλοκαίρι, ενώ κατά τη διάρκεια εκδήλωσης πυρκαγιών, οι πολίτες θα πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να αποφύγουν την έκθεση στον καπνό. Επιπλέον, όπως υπογραμμίζει, είναι αναγκαία τα μέσα προστασίας σε επαγγέλματα που εκτίθενται στον καπνό όπως οι πυροσβέστες και οι γεωργοί. «Κοντά στην πηγή της φωτιάς χρειάζονται ειδικές μάσκες. Μπορεί να μην καταλαβαίνει κάποιος εκείνη τη στιγμή τις επιπτώσεις αλλά σε βάθος χρόνου σίγουρα θα γίνουν αντιληπτές», αναφέρει.