Μάτι, 4 χρόνια μετά: Ένας «πρότυπος» οικισμός που πασχίζει να ξεχάσει

Σε πόσα σημεία ταυτόχρονα μπορεί να βρίσκεται η καταστροφή; Εκείνη τη μέρα είχε ξεκινήσει από την Κινέτα. Ακόμα και σήμερα, οι κάτοικοι πιστεύουν ότι αν τα γεγονότα δεν είχαν συμβεί με αυτήν την σειρά, καθώς οι δυνάμεις της πολιτικής προστασίας είχαν ρίξει το βάρος τους σε εκείνο το κομμάτι της Δυτικής Αττικής ίσως η μοίρα τους να ήταν διαφορετική. Ίσως τα θύματα να ήταν πολύ λιγότερα. Ίσως…

Μισή ώρα αποδείχθηκε υπέρ-αρκετή για την εθνική τραγωδία. Εκείνο το απόγευμα, λίγο μετά τις 6, το Μάτι βυθίστηκε στο σκοτάδι και ένα τεράστιο κόκκινο σύννεφο έκανε την Κόλαση του Δάντη να μοιάζει με παιδικό ανάγνωσμα.

Ο Χρήστος Ιωακειμίδης, κάτοικος της περιοχής τα τελευταία 25 χρόνια, έμαθε τα νέα από το τηλέφωνο. Ο ίδιος και η γυναίκα του βρίσκονταν στη δουλειά.

«Γύρω στις 16:30 μας ειδοποίησαν ότι καίγεται η περιοχή. «Το ότι θα καεί η περιοχή το κατάλαβαν αμέσως οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί, ιδιαίτερα αυτοί που είχαν μια βάρκα και ήξεραν από ανέμους. Δεν το κατάλαβαν οι αρμόδιες υπηρεσίες».

Οι ριπές του ανέμου ταξίδεψαν στον οικισμό με 124 χιλιόμετρα την ώρα. «Συνήθως το Μάτι ήταν προστατευμένο γιατί έχουμε περισσότερο βορειοανατολικούς ανέμους. Εκείνη τη μέρα συνέβη το πολύ σπάνιο φαινόμενο να φυσάει από τα δυτικά δυτικός ισχυρός άνεμος», λέει στο CNN Greece ο κ. Ιωακειμίδης, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής Κατοίκων Μάτι Αττικής (ΣΕΚΜΑ).

Αυτό που χρειάστηκε μιάμιση ώρα να μπει στην οικισμό, μέσα σε μισή μόλις ώρα είχε κατακάψει τα πάντα μέσα στο αστικό τοπίο. Η πλήρης απουσία εναέριων μέσων στην επιχείρηση πυρόσβεσης, η καθυστερημένη ανάπτυξη επίγειων δυνάμεων, οι αποδεδειγμένα λανθασμένες οδηγίες εκτροπής της κυκλοφορίας, οι πολύ ισχυροί άνεμοι και το προβληματικό πολεοδομικό σχέδιο συνέθεσαν ένα κυριολεκτικά εκρηκτικό μείγμα που οδήγησε στην απόλυτη καταστροφή.

«Το Μάτι δεν έχει παραλίες. Είναι ψηλά. Η πρόσβαση στη θάλασσα είναι σε υψομετρική διαφορά από την επιφάνεια της θάλασσας. Εκτός από τρία σημεία. Σε αυτά έφτασε ο κόσμος, μπήκε στη θάλασσα και κάποιοι πνίγηκαν», λέει ο κ. Ιωακειμίδης.

Η γρήγορη εκκένωση, που λίγο νωρίτερα είχε γίνει με επιτυχία στην Κινέτα, στο Μάτι δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Η οικογένειά του ήταν από τις τυχερές.

«Φύγαμε με τον τρόπο που βλέπει κανείς στις ταινίες ολικής καταστροφής. Φίλοι μας που έφυγαν δύο λεπτά αργότερα είτε έχασαν τη ζωή τους, είτε υπέστησαν βαριά τραύματα».

Μία ώρα αργότερα, ο μικρός αυτός οικισμός των 1.200 στρεμμάτων είχε δώσει τη θέση του σε ένα σκηνικό Αποκάλυψης.

Οι εικόνες της επόμενης μέρας της φωτιάς στο Μάτι έκαναν τον γύρο του κόσμου.

Τέσσερα χρόνια μετά, ένας (περίπου) πρότυπος οικισμός

Το πρώτο μέλημα, μετά το οδυνηρό έργο της διακομιδής των απανθρακωμένων, ήταν τι θα γίνει με τους εγκαυματίες. Το επόμενο ήταν η αποκατάσταση του οικισμού.

Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών μετά την καταστροφή, ο ρυθμός αποκατάστασης της περιοχής ήταν, ακόμα και για τα ελληνικά δεδομένα, σχεδόν αστραπιαίος.

Η διαδικασία της αποκατάστασης εντάχθηκε στο πλαίσιο των φυσικών καταστροφών με κάποιες νομοθετικές ρυθμίσεις και επικαιροποίηση των αποζημιώσεων που προσάρμοσαν τις εργασίες στην φωτιά και στις τιμές του 2018 αντίστοιχα.

Η συντονιστική επιτροπή δημιουργήθηκε για να οργανώσει τις κινήσεις και τις διεκδικήσεις των κατοίκων.

Η υλοτόμηση έγινε πολύ γρήγορα. Επίσης, έγινε υποχρεωτική η συλλογή αμιάντου, δηλαδή ελενίτ, το υλικό από το οποίο φτιάχνονταν παλιά οι στέγες Έχει αποδειχθεί ότι ο αμίαντος είναι επικίνδυνος, ειδικά όταν καεί και θρυμματιστεί, άρα οι κόκκοι του αμιάντου που μεταφέρονται από τον αέρα είναι καρκινογόνοι και είναι η πρώτη φορά που η διεύθυνση αποκατάστασης φυσικών καταστροφών ανέλαβε, με εντολή του κράτους φυσικά, τη συλλογή αμιάντου.

Ήταν μια δύσκολη διαδικασία αλλά τελικά έγινε.

«Σύντομα, η γραφειοκρατία, οι παθογένειες της δημόσιας διοίκησης, το σύνθετο νομοθετικό πλαίσιο και οι επόμενες φυσικές καταστροφές που συνέβησαν έκαναν φανερό ότι τα χρονοδιαγράμματα που κατά διαστήματα ανακοινώνονταν ήταν ανεδαφικά», θυμάται ο κ. Ιωακειμίδης.

Και φτάνουμε στο Προεδρικό Διάταγμα για έγκριση του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου της πυρόπληκτης περιοχής (ΦΕΚ 398 10/6/22 ) που μόλις δημοσιεύτηκε και αφορά στις κατευθύνσεις πολεοδόμησης για το πολυδιαφημισμένο «Μάτι Πρότυπος Οικισμός».

«Στην Ελλάδα, συνήθως η ένταξη σε σχέδιο πόλεως εφαρμόζεται σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον (το Μάτι είναι υπό ένταξη τις τελευταίες δεκαετίες) και προφανώς το Κράτος πρέπει να σεβαστεί τις διοικητικές πράξεις (νόμιμες άδειες) και να λάβει υπ’ όψιν του την υφιστάμενη νόμιμη κατάσταση. Επομένως είναι δύσκολο εξ’ ορισμού σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον να δημιουργηθεί Πρότυπος Οικισμός», λέει ο κ. Ιωακειμίδης, πολιτικός μηχανικός στο επάγγελμα. H δημιουργία κοινόχρηστων χώρων και προσβάσεων είναι προς όφελος της ποιότητας ζωής των κατοίκων και αποτελεί βασικό ζητούμενο κατά την πολεοδόμηση μιας περιοχής. Η μετατόπιση περιφράξεων και μαντρών στις ιδιοκτησίες μετά την έγκριση του Ρυμοτομικού Σχεδίου Εφαρμογής είναι υποχρεωτική εκ του νόμου.

«Με το Προεδρικό Διάταγμα για το Μάτι, ωστόσο, επιβάλλεται η μετατόπιση περιφράξεων και μαντρών ΠΡΙΝ εκπονηθεί το ΡΣΕ. Αυτή η μετατόπιση, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την έκδοση αδειών και την έναρξη, συνέχιση χρηματοδότησης ή δανειοδότησης πυρόπληκτων κατοικιών. Αυτό που απαιτεί το Π.Δ. εκτός από ανεδαφικό (δεν έχουν καθοριστεί οι οδοί) είναι όντως Πρωτότυπο», λέει το μέλος του ΣΕΚΜΑ.

Μέχρι τώρα τα διάφορα χρονοδιαγράμματα δεν έχουν εκπληρωθεί. Η διαδικασία παραμένει αργή.

Τι γίνεται με τις αποζημιώσεις

Σύμφωνα με το μέλος του ΣΕΚΜΑ, «όσοι μπορούσαν, πάνω από το 50%, έχουν οικονομικά αποκατασταθεί. Ωστόσο η δασική νομοθεσία μπλόκαρε αρκετές ιδιοκτησίες γιατί δεν είχε ανέβει ο δασικός χάρτης και κάποιες περιοχές είχαν Δ χαρακτήρα».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα περιοχές όπως ο Προβάλινθος και η Αμπελούπολη. Εκεί το επίπεδο αποκατάστασης βρίσκεται σχεδόν στην επόμενη μέρα της καταστροφής, λόγω της ανεπίλυτης εμπλοκής με τον δασικό χαρακτήρα.

Θάλασσα παντού, πράσινο πουθενά

Κάθε φορά που πλησιάζει ο Ιούλιος, πάνω από το Μάτι εγκαθίσταται ένα σύνεφο πένθους, που κορυφώνεται ανήμερα της μαύρης επετείου.

«To Μάτι θρηνεί κάθε 23^η Ιουλίου. Είναι περίοδος αναστοχασμού, είναι περίοδος να σκεφτείς και λίγο αισιόδοξα αλλά βασικά είναι ημέρα πένθους».

Τι βλέπει κανείς πηγαίνοντας σήμερα στο Μάτι; «Σήμερα θα δει μια περιοχή που θυμίζει λίγο Κυκλάδες, δηλαδή βλέπεις θάλασσα από παντού αλλά δεν έχει πράσινο καθώς ακόμη δεν μπορεί να γίνει δεντροφύτευση σε δημόσιους κοινόχρηστους χώρους, αφού δεν έχουν καθοριστεί ακόμη.

Βλέπεις σπίτια που έχουν τελειώσει και κήπους «κάπως νόστιμους», λέει ο κύριος Ιωακειμίδης. «Όσοι τελείωσαν με τα σπίτια τους ξαναέκαναν και τους κήπους τους, αλλά δεν είναι ψηλά τα δέντρα. Έχει αλλάξει ο χαρακτήρας, δεν έχει πράσινο, αλλά για μας που το ζούμε συνέχεια εκεί μπορεί να έχει έναν άλλο χαρακτήρα πια, μιας περιοχής που δεν έχει ακόμα ψηλά δέντρα, θα αποκτήσει, αλλά εντωμεταξύ χαίρεται τη θέα προς τη θάλασσα που δεν την είχε πριν. Παλιά, το χαρακτηριστικό είναι ότι δεν έβρισκες τίποτα από τα δέντρα, ήταν σαν να έμπαινες σε ένα δάσος, αλλά το δάσος είχε προκύψει», λέει ο κάτοικος.

Κανείς δεν έχει ξεχάσει. Κάποιοι θέλουν και δεν μπορούν, κάποιοι επιμένουν ότι αυτό που έγινε δεν πρέπει να ξεχαστεί. Κάθε 23 Ιουλίου οι κάτοικοι έχουν μνημόσυνο στη μνημη των θυμάτων και εκδηλώσεις μνήμης. Εκφράζουν το παράπονο ότι πέρυσι δεν πήγαν πολλοί, φέτος ελπίζουν σε μεγαλύτερη συμμετοχή. Κυρίως από αυτούς που έζησαν την πυρκαγιά από τα σπάργανά της αλλά κατάφεραν να επιβιώσουν.

«Όσοι επιζήσαμε αισθανόμαστε πολύ τυχεροί. Γιατί αυτό που ζήσαμε εκείνες τις ώρες ήταν η κόλαση του Δάντη κανονικά. Μιλάμε για εθνικό τραύμα. Και δεν υπάρχει τίποτα πιο σκληρό από το να χάσεις 100 ανθρώπους μέσα σε μισή ώρα, ενώ μπορούσες να το γλιτώσεις».