Ευλογιά των πιθήκων: Επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει για τον κίνδυνο από το 1988

Εκείνη την εποχή, η ευλογιά των πιθήκων ήταν μια εξαιρετικά σπάνια νόσος. Οι επαγγελματίες Υγείας εντόπιζαν μόνο λίγα κρούσματα το χρόνο στη Δυτική και Κεντρική Αφρική. Οι άνθρωποι προσβάλλονταν σχεδόν αποκλειστικά από τρωκτικά ή πρωτεύοντα θηλαστικά και ακολούθως διέδιδαν τον ιό μόνο σε λίγα άτομα. Η μετάδοση μεταξύ των ανθρώπων ήταν περιορισμένη.

Όμως οι διορατικοί επιστήμονες προειδοποίησαν ότι, με την πάροδο του χρόνου, αυτές οι σποραδικές εστίες θα αυξάνονταν σε κλίμακα και θα εξαπλώνονταν γεωγραφικά, όπως αναφέρει στην ηλεκτρονική της πύλη η Εθνική Δημόσια Ραδιοφωνία των ΗΠΑ, NPR.

• The transmission potential of monkeypox virus in human populations, PubMed - Sep. 1988

«Σε κάθε δημοσίευση σχετικά με προηγούμενες εξάρσεις της ευλογιάς των πιθήκων, υπάρχε πάντα μία προειδοποίηση για το γεγονός ότι πρέπει να προετοιμαστούμε για περισσότερα κρούσματα στο μέλλον», επισημαίνει η λοιμωξιολόγος Μπόγκουμα Τιτάντζι Titanji του Πανεπιστημίου Emory. «Αυτή η πρόβλεψη έχει πράγματι επιβεβαιωθεί» σημειώνει.

Κατά τη δεκαετία του 1990, καταγράφονταν μόλις περίπου 50 περιπτώσεις ευλογιάς των πιθήκων το χρόνο στη Δυτική και Κεντρική Αφρική. Μία εικοσαετία μετά, το 2020, πιθανότατα υπήρχαν περισσότερα από 5.000 κρούσματα, ανέφερε επιστημονική μελέτη που δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο.

Σήμερα, ο κόσμος βρίσκεται ενώπιον του πρώτου παγκόσμιου ξεσπάσματος της ευλογιάς των πιθήκων, με περισσότερα από 450 κρούσματα να έχουν αναφερθεί σε περίπου 20 χώρες. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι υπάρχουν περισσότερα κρούσματα που δεν έχουν ανιχνευθεί και ο ιός είναι πιθανό να εξαπλωθεί σε κοινότητες όπου η ευλογιά των πιθήκων δεν είχε εμφανιστεί ποτέ στο παρελθόν.

Πώς γνώριζαν λοιπόν οι επιστήμονες στο Λονδίνο, πολύ πίσω στο 1988, ότι η ευλογιά των πιθήκων επρόκειτο τελικά να εξαπλωθεί;

Η σύνδεση με την ευλογιά

«Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι αποτέλεσμα του μεγαλύτερου επιτεύγματος στη δημόσια Υγεία. Και αυτό είναι η εξάλειψη της ευλογιάς» σημειώνει η επιδημιολόγος Αν Ρίμον του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες (UCLA).

Η ευλογιά είναι μια από τις πιο θανατηφόρες νόσους στην ανθρώπινη Ιστορία. Ο εξαιρετικά μεταδοτικός ιός σκοτώνει έως και το 30% των ατόμων που έχουν μολυνθεί. Συγκριτικά, η εκδοχή της ευλογιάς των πιθήκων σε αυτό το ξέσπασμα σκοτώνει λιγότερο από το 1% των ατόμων που έχουν προσβληθεί.

«Η ευλογιά των πιθήκων, σε όλες τις εκφάνσεις της, είναι πολύ λιγότερο σοβαρή από την ευλογιά», επισημαίνει η ειδικός.

Μέσω μιας τεράστιας εκστρατείας εμβολιασμού, η ευλογιά εξαλείφθηκε παγκοσμίως το 1980. Αυτό το επίτευγμα έσωζε εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο.

Αλλά όπως εξηγεί η Αν Ρίμον, το τέλος της ευλογιάς είχε έναν αντίκτυπο: Άνοιξε την πόρτα για την εμφάνιση της ευλογιάς των πιθήκων -πιθανώς παγκοσμίως. «Φυσικά, θα δούμε να εμφανίζονται άλλοι ιοί που μπορεί να γεμίσουν αυτό το κενό ή αυτή τη θέση. Και αυτό είναι που βλέπουμε» αναφέρει η ίδια.

Γιατί λοιπόν η ευλογιά των πιθήκων ήταν ο ιός που θα κάλυπτε αυτό το κενό; Αυτό οφείλεται σε αυτό που είναι γνωστό ως διασταυρούμενη ανοσία.

Η ευλογιά των πιθήκων σχετίζεται στενά με την ευλογιά. Ανήκουν αμφότερες στην ίδια οικογένεια ιών. Η λοίμωξη από ευλογιά -ή ο εμβολιασμός κατά της νόσου- προσφέρει πραγματικά καλή προστασία τόσο έναντι της ευλογίας, όσο και κατά της ευλογιάς των πιθήκων. Η προστασία αγγίζει ποσοστό περίπου της τάξεως του 85%, κατά μία μελέτη. Με άλλα λόγια, η προστασία από την ευλογιά, προστατεύει και από την ευλογιά των πιθήκων.

Έτσι, πίσω στη δεκαετία του 1970, ουσιαστικά ολόκληρος ο πληθυσμός του πλανήτη είχε κάποια ανοσία στην ευλογιά των πιθήκων, λέει ο επιδημιολόγος Τζο Γούκοερ της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Γέιλ. Οι περισσότεροι άνθρωποι είτε είχαν εμβολιαστεί για την ευλογιά, είτε είχαν αναρρώσει από τη λοίμωξη.

«Η ευλογιά είναι μία πολύ παλαιά νόσος. Οι περισσότεροι άνθρωποι είτε μολύνθηκαν σε κάποιο στάδιο της ζωής τους, συχνά στην παιδική ηλικία, είτε εμβολιάστηκαν. Έτσι, κατά μία έννοια, υπήρχε μεγάλη ανοσία στον πληθυσμό σε αυτήν την οικογένεια ιών [40 χρόνια πριν]», εξηγεί ο Τζο Γουόκερ.

Αλλά στη συνέχεια, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο εμβολιασμός σταμάτησε. Και οι άνθρωποι, ευτυχώς, σταμάτησαν να μολύνονται. Κατ' επέκταση, τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, η ανοσία στην ευλογιά -και την ευλογιά των πιθήκων- έχει μειωθεί κατακόρυφα.

«Έτσι με την πάροδο του χρόνου γεννήθηκαν μωρά στα οποία δεν χορηγήθηκε το εμβόλιο και δεν μολύνθηκαν από ευλογιά», λέει ο Γουκόερ, προσθέτοντας ότι «πολλοί από τους ηλικιωμένους που είτε είχαν εμβολιαστεί για την ευλογιά, είτε είχαν αναρρώσει από τη λοίμωξη, έχουν πεθάνει».

Ως αποτέλεσμα, τώρα ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει πολύ μικρή ανοσία στην ευλογιά των πιθήκων.

«Είμαστε στην πραγματικότητα σε ένα σημείο κατά το οποίο η ανοσία του πληθυσμού έναντι της ευλογιάς των πιθήκων είναι η χαμηλότερη που έχει υπάρξει ουσιαστικά εδώ και χιλιάδες χρόνια», κατά τους ειδικούς.

Δίχως κάποιο βαθμό ανοσίας, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να κολλήσουν την ευλογιά των πιθήκων από ένα ζώο και να τη μεταδώσουν σε κάποιον άλλο. Έτσι, ένα ξέσπασμα στη Δυτική Αφρική που θα ήταν μικρό στη δεκαετία του 1990 είναι πολύ μεγαλύτερο σήμερα. Και η πιθανότητα διάχυσης σε άλλες ηπείρους έχει αυξηθεί.

Δεδομένου ότι η ανοσία στον πληθυσμό δεν θα αυξηθεί σημαντικά στο εγγύς μέλλον, αυτές οι διεθνείς εστίες ευλογιάς των πιθήκων πιθανότατα θα γίνουν πιο συχνές με τον καιρό.

Σήμερα υπάρχει εμβόλιο για την ευλογιά των πιθήκων, και ο εμβολιασμός ατόμων που έχουν έλθει σε επαφή με μολυσμένα άτομα μπορεί να βοηθήσει τους επαγγελματίες Υγείας να σταματήσουν γρήγορα τη μετάδοση.

Διαφορετικά, οι επιστήμονες ανησυχούν ότι αυτός ο ιός θα μπορούσε να αποκτήσει μόνιμη παρουσία στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική, σύμφωνα με την Αν Ρίμον του UCLA.

«Η Νιγηρία είχε μια σειρά από εξάρσεις και διαρκή κρούσματα [τα τελευταία πέντε χρόνια] και ο ιός πιθανότατα έχει εγκατασταθεί σε κάποιους ξενιστές ζώων που θα διαιωνίσουν τα κρούσματα σε ανθρώπους εκεί, όπως βλέπουμε στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό» εξηγεί η ειδικός, σημειώνοντας πως το ζητούμενο για την επιστημονική κοινότητα είναι «να αποφύγει την εδραίωση της ευλογιάς των πιθήκων κατ' αυτό τον τρόπο σε άλλες χώρες».

Ευλογιά των πιθήκων: Η διάγνωση, τα συμπτώματα, η θεραπεία

Το υπουργείο Υγείας και οι υγειονομικές αρχές στην Ελλάδα βρίσκονται σε εγρήγορση για την πιθανή εμφάνιση της νόσου και στη χώρα, ενώ σε πλήρη ετοιμότητα βρίσκεται και το Διαγνωστικό Τμήμα και το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Ιλαράς και Ερυθράς για τη διάγνωση εξανθηματικών νόσων, όπως έχει επισημάνει το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ (ΕΙΠ).

Ο δρ. Μανόλης Aγγελάκης, ιατρός βιοπαθολόγος, κλινικός μικροβιολόγος, διευθυντής του Διαγνωστικού Τμήματος και των Εθνικών Εργαστηρίων Αναφοράς Δημόσιας Υγείας του ΕΙΠ, έχει προβεί στην ακόλουθη αναλυτική ενημέρωση για την ευλογιά των πιθήκων.

Μετάδοση της νόσου

Η ευλογιά των πιθήκων είναι μια ζωονόσος με τυχαίες ανθρώπινες λοιμώξεις που εμφανίζονται συνήθως σε δασικές περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής. Προκαλείται από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων που ανήκει στην οικογένεια των ορθοποξικών ιών (Orthopoxvirus). Τα βασικά υπόδοχα (reservoirs) παραμένουν άγνωστα, αν και είναι πιθανό να βρίσκoνται στα τρωκτικά. Η επαφή με ζωντανά και νεκρά ζώα μέσω του κυνηγιού και της κατανάλωσης κρέατος άγριων θηραμάτων είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου. Η μετάδοση από ζώο σε άνθρωπο (ζωονοσογόνος) μπορεί να συμβεί από την άμεση επαφή με το αίμα, τα σωματικά υγρά, τις δερματικές πληγές ή τους βλεννογόνους μολυσμένων ζώων. Η δευτερογενής -ή από άνθρωπο σε άνθρωπο- μετάδοση είναι σχετικά περιορισμένη. Η μόλυνση μπορεί να προκύψει από στενή επαφή με αναπνευστικές εκκρίσεις, δερματικές βλάβες ενός μολυσμένου ατόμου ή από πρόσφατα μολυσμένα αντικείμενα. Η μετάδοση μέσω σταγονιδίων και αναπνευστικών σωματιδίων συνήθως απαιτεί παρατεταμένη πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, η οποία θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας και τα μέλη των νοικοκυριών των ενεργών περιπτώσεων λοίμωξης. Η μεγαλύτερη τεκμηριωμένη αλυσίδα μετάδοσης σε μια κοινότητα ήταν έξι διαδοχικές λοιμώξεις από άτομο σε άτομο. Η κάθετη -από τη μητέρα στο έμβρυο- μετάδοση μπορεί επίσης να συμβεί μέσω του πλακούντα (συγγενής ευλογιά των πιθήκων).

Συμπτώματα της ευλογιάς των πιθήκων - Τα δύο στάδια μόλυνσης

Η περίοδος επώασης - διάστημα από τη μόλυνση έως την έναρξη των συμπτωμάτων - της ευλογιάς των πιθήκων είναι συνήθως από 6 έως 13 ημέρες αλλά, μπορεί να κυμαίνεται και από 5 έως 21 ημέρες.

Η μόλυνση μπορεί να χωριστεί σε δύο στάδια:

• Το πρώτο στάδιο (διαρκεί 0-5 ημέρες) χαρακτηρίζεται από πυρετό, έντονο πονοκέφαλο, λεμφαδενοπάθεια (πρήξιμο των λεμφαδένων), πόνο στην πλάτη, μυαλγία (μυϊκοί πόνοι) και έντονη εξάντληση (έλλειψη ενέργειας). Η λεμφαδενοπάθεια είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ευλογιάς των πιθήκων σε σύγκριση με άλλες ασθένειες που μπορεί αρχικά να εμφανίζονται με παρόμοια συμπτώματα (ανεμοβλογιά, ιλαρά, ευλογιά).
• Στο δεύτερο στάδιο, το εξάνθημα του δέρματος συνήθως εμφανίζεται μέσα σε 1-3 ημέρες από την εμφάνιση πυρετού. Το εξάνθημα τείνει να συγκεντρώνεται περισσότερο στο πρόσωπο και τα άκρα. Προσβάλλει δε, το πρόσωπο (στο 95% των περιπτώσεων) και τις παλάμες των χεριών και τα πέλματα των ποδιών (στο 75% των περιπτώσεων). Επίσης, επηρεάζονται οι στοματικοί βλεννογόνοι (στο 70% των περιπτώσεων), τα γεννητικά όργανα (30%), οι επιπεφυκότες (20%), καθώς και ο κερατοειδής. Το εξάνθημα εξελίσσεται διαδοχικά από κηλίδες (βλάβες με επίπεδη βάση) σε βλατίδες (ελαφρώς ανυψωμένες σταθερές βλάβες), κυστίδια (βλάβες γεμάτες με διαυγές υγρό), φλύκταινες (βλάβες γεμάτες με κιτρινωπό υγρό) και κρούστες που στεγνώνουν και πέφτουν. Το πλήθος των βλαβών κυμαίνεται από μερικές έως αρκετές χιλιάδες. Σε σοβαρές περιπτώσεις, οι βλάβες μπορεί να συνενωθούν μέχρι να απομακρυνθούν μεγάλα τμήματα του δέρματος.

Η ευλογιά των πιθήκων είναι -συνήθως- μια αυτοϊούμενη ασθένεια με τα συμπτώματα να διαρκούν από 2 έως 4 εβδομάδες. Τα σοβαρά περιστατικά εμφανίζονται συχνότερα μεταξύ των παιδιών και σχετίζονται με την έκταση της έκθεσης στον ιό, την κατάσταση της υγείας του ασθενούς και τη φύση των επιπλοκών. Οι επιπλοκές της ευλογιάς των πιθήκων μπορεί να περιλαμβάνουν δευτερογενείς λοιμώξεις, βρογχοπνευμονία, σήψη, εγκεφαλίτιδα και μόλυνση του κερατοειδούς με επακόλουθη απώλεια όρασης. Το ποσοστό θνησιμότητας της ευλογιάς των πιθήκων έχει κυμανθεί μεταξύ 0 και 11% στο γενικό πληθυσμό και ήταν υψηλότερο μεταξύ των παιδιών μικρότερης ηλικίας.

Η διάγνωση της ασθένειας

Η κλινική διαφορική διάγνωση, η οποία πρέπει να ληφθεί υπόψη, αφορά σε άλλες εξανθηματικές νόσους όπως ανεμοβλογιά, ιλαρά, βακτηριακές λοιμώξεις του δέρματος, ψώρα, σύφιλη και αλλεργίες σε φάρμακα. Τα καλύτερα κλινικά δείγματα για τη διάγνωση της ευλογιάς των πιθήκων είναι από τις δερματικές βλάβες. Τα δείγματα πρέπει να φυλάσσονται σε στεγνό, αποστειρωμένο σωληνάριο (χωρίς μέσα μεταφοράς ιού) και να διατηρούνται σε χαμηλή θερμοκρασία. Η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR) είναι η προτιμώμενη εργαστηριακή εξέταση για τη διάγνωση δεδομένης της ακρίβειας και της ευαισθησίας της. Η μοριακή εξέταση σε δείγματα αίματος δεν συνίσταται λόγω της μικρής διάρκειας της ιαιμίας.

Συμβουλές Διαγνωστικού Τμήματος EΙΠ

Εκτός από τη συνεχή ανίχνευση επαφών και τον εντοπισμό πηγών, η αναζήτηση περιστατικών και η τοπική επιτήρηση θα πρέπει να ενισχυθούν στην ευρύτερη κοινότητα, καθώς και σε χώρους πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας υγείας. Κάθε ασθενής ύποπτος για την ευλογιά των πιθήκων θα πρέπει να διερευνάται και να απομονώνεται με υποστηρικτική φροντίδα κατά τη διάρκεια της λοιμώδους περιόδου -στάδια επώασης και μόλυνσης- αντίστοιχα. Η έγκαιρη ανίχνευση των επαφών, τα μέτρα επιτήρησης και η ευαισθητοποίηση των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης είναι απαραίτητα για την πρόληψη περαιτέρω δευτερογενών κρουσμάτων και την αποτελεσματική διαχείριση της τρέχουσας έξαρσης κρουσμάτων. Επιπλέον, μπορεί να εξεταστεί και η ανάπτυξη φαρμακευτικών εναλλακτικών στο πλαίσιο ερευνητικών πρωτοκόλλων.

Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας και οι φροντιστές ασθενών με ύποπτη ή επιβεβαιωμένη ευλογιά πιθήκου θα πρέπει να εφαρμόζουν τυπικές προφυλάξεις ελέγχου της μόλυνσης από επαφή και σταγονίδια. Η διαχείριση των δειγμάτων που λαμβάνονται από άτομα με υποψία λοίμωξης ή από ζώα με υποψία μόλυνσης με τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων, θα πρέπει να γίνεται κάτω από συνθήκες ασφάλειας από εκπαιδευμένο προσωπικό και σε κατάλληλα εξοπλισμένα εργαστήρια βιοασφάλειας επιπέδου τρία.

Πρέπει να τονιστεί η σημασία της υγιεινής των χεριών με τη χρήση σαπουνιού και νερού ή απολυμαντικού με βάση το οινόπνευμα.