Σουλιώτης: Αναγκαία μία δομική μεταρρύθμιση, με πλουραλισμό και πολιτική υγείας
Μείωση των προσυμπτωματικών ελέγχων, των νέων διαγνώσεων σοβαρών νοσημάτων και των χειρουργικών επεμβάσεων, καταγράφεται παγκοσμίως, με αφορμή τη διετή πλέον υγειονομική κρίση.
Στη χώρα μας, από μελέτες του Ινστιτούτου Πολιτικής Υγείας προκύπτει ότι πριν την πανδημία (2019), το 12% του πληθυσμού αντιμετώπιζε προβλήματα κατά την πρόσβαση στο σύστημα υγείας για ιατρική επίσκεψη, με το ποσοστό αυτό να ανέρχεται σε 21% τον πρώτο χρόνο της πανδημίας (2020).
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι χρειαζόμαστε μεγαλύτερη ευελιξία και πλουραλισμό στην πολιτική υγείας στη χώρα. Για παράδειγμα, η αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα για την αντιμετώπιση της πανδημίας θα μπορούσε να είναι πολύ πιο άμεση, αν είχαμε προετοιμάσει ένα σχέδιο με συγκεκριμένους όρους ενεργοποίησής του σε περιόδους κρίσεων.
Το παραπάνω συμπέρασμα διατυπώνει στο αφιέρωμα Focus στην Υγεία του CNN Greece, ο κ. Κυριάκος Σουλιώτης, Καθηγητής Πολιτικής Υγείας, Κοσμήτωρ της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών - Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, επιστήμονας με ευρεία γνώση των ζητημάτων κοινωνικής πολιτικής υγείας, αλλά ταυτόχρονα και επιστήμονας που έχει συνεργαστεί πολλά έτη με τους Συλλόγους Ασθενών, γνωρίζοντας εκ βαθέων τα μείζονα ζητήματα των χρονίως πασχόντων.
Ο κ. Σουλιώτης στην συνέντευξη που ακολουθεί, αναφέρεται στην ανάγκη δομικών μεταρρυθμίσεων στο σύστημα υγείας, στα πολλά κύματα που πέρασε η πανδημία, στην αξιοποίηση των τεχνολογιών, στο ορόσημο της διάθεσης των εμβολίων, στις προκλήσεις της εποχής, όπως οι ανισότητες, η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση και οι κοινωνικές συμπεριφορές. Ακόμη, αναφέρεται στην ανάγκη τεκμηρίωσης του όποιου υγειονομικού σχεδιασμού, κάτι το οποίο προϋποθέτει τη δημιουργία ενός μηχανισμού συστηματικής παραγωγής πληροφοριών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, με στοχευμένες παρεμβάσεις σε συγκεκριμένα ζητήματα και πληθυσμούς-στόχους.
Προτείνει, την ενεργοποίηση του θεσμού του οικογενειακού ιατρού ενώ ως ιδιαίτερα κρίσιμη αξιολογείται και η οργάνωση προσυμπτωματικών ελέγχων σύμφωνα με τους παράγοντες κινδύνου. σε 19% τον δεύτερο (2021).
Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:
Κ. καθηγητά, θα ήθελα να σας ρωτήσω ποια η δική σας άποψη για τη διαχείριση της πανδημίας, ποια τα διδάγματά της, τι κρατάτε και τι προτείνετε να αφήσουμε πίσω;
Η διαχείριση της πανδημίας πέρασε από διάφορα κύματα. Είναι ευρέως παραδεκτό ότι τα αντανακλαστικά που επέδειξε η χώρα μας στην πρώτη της φάση ήταν εξαιρετικά ενώ και η συμπεριφορά των πολιτών ήταν επίσης υποδειγματική. Στη συνέχεια, η ανάγκη για αποκατάσταση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής σε συνδυασμό με την κόπωση της κοινωνίας από τα μέτρα, είχαν ως αποτέλεσμα να υιοθετηθεί ένα μίγμα πολιτικής, το οποίο όμως σε κάποιες περιόδους δεν συμβάδιζε με τους πανδημικούς δείκτες.
Τα ορόσημα της πανδημίας
Ορόσημο για την πορεία της πανδημίας αποτέλεσε η γρήγορη διάθεση των εμβολίων και η άμεση οργάνωση ενός εμβολιαστικού προγράμματος, το οποίο έχει όλα τα χαρακτηριστικά που θα θέλαμε να δούμε και σε άλλες λειτουργίες του συστήματος υγείας: σεβασμό του πολίτη, συντονισμό των επιμέρους δράσεων, αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών κ.ά. Από την άλλη, στη χώρα μας καθυστερήσαμε να προσεγγίσουμε τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης που σημείωσαν άλλες χώρες, ειδικά στους ηλικιωμένους, με αποτέλεσμα να αυξηθούν τα κρούσματα, οι νοσηλείες και οι θάνατοι. Σε αυτό συνετέλεσε και η διασπορά εντελώς αβάσιμων πληροφοριών γύρω από τα εμβόλια, οι οποίες, δυστυχώς, επηρέασαν τη στάση πολλών συνανθρώπων μας με οδυνηρά αποτελέσματα.
Απουσία οργανωμένης ΠΦΥ
Πάντως, δεδομένου ότι τα πανδημικά κύματα δεν ταυτίζονται χρονικά στις διάφορες χώρες, είναι πιο δόκιμο η αποτίμηση της διαχείρισης της πανδημίας να γίνει μετά το πέρας αυτής, οπότε θα έχουμε μια συνολική εικόνα των διεθνών σχετικών δεικτών. Αυτό που μπορούμε να κρατήσουμε είναι η ενίσχυση του συστήματος υγείας σε πόρους, στους οποίους η χώρα μας κατέγραφε παραδοσιακά σημαντικές ελλείψεις όπως π.χ. οι κλίνες ΜΕΘ, όμως, από την άλλη, η απουσία οργανωμένης πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αποτέλεσε την αχίλλειο πτέρνα του ΕΣΥ, καθώς του περιόρισε για τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στην πίεση που ασκήθηκε σε κάποιες φάσεις της πανδημίας.
Μείωση προυμπτωματικών ελέγχων και επεμβάσεων
Καθώς έχετε συνεργαστεί επί πολλά έτη με τους Συλλόγους και τις Ενώσεις Ασθενών, θα ήθελα να μας πείτε πώς διαχειρίσθηκαν οι χρονίως πάσχοντες την πανδημία και εάν στερήθηκαν τις αναγκαίες θεραπείες τους. Τελικά περιμένουμε τσουνάμι νοσηρότητας τα επόμενα χρόνια, από ασθένειες που παραμελήθηκαν, ή έμειναν ακάλυπτες και αδιάγνωστες;
Σε όλες τις χώρες παρουσιάζεται, κατά τη διάρκεια της πανδημίας, μια αύξηση των εμποδίων πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας, για μια σειρά από λόγους. Στην αρχή οι πολίτες απέφευγαν την επαφή με το σύστημα υγείας για να περιορίσουν τον κίνδυνο έκθεσης στον ιό. Στη συνέχεια τα εμπόδια έγιναν συστημικά, λόγω του προσανατολισμού των δομών υγείας σχεδόν αποκλειστικά στη διαχείριση της πανδημίας.
Παγκοσμίως καταγράφεται μείωση των προσυμπτωματικών ελέγχων, των νέων διαγνώσεων σοβαρών νοσημάτων και των χειρουργικών επεμβάσεων. Στη χώρα μας, από μελέτες του Ινστιτούτου Πολιτικής Υγείας προκύπτει ότι πριν την πανδημία (2019) το 12% του πληθυσμού αντιμετώπιζε προβλήματα κατά την πρόσβαση στο σύστημα υγείας για ιατρική επίσκεψη, με το ποσοστό αυτό να ανέρχεται σε 21% τον πρώτο χρόνο της πανδημίας (2020) και σε 19% τον δεύτερο (2021).
Εύλογα, αναμένουμε τις επιπτώσεις της «απομάκρυνσης» αυτής του πολίτη από το σύστημα υγείας, στους δείκτες νοσηρότητας. Για τον λόγο αυτό, απαιτούνται άμεσα κινήσεις αποκατάστασης της σχέσης αυτής, με διεύρυνση της χρονικής διαθεσιμότητας των φροντίδων, ενίσχυση των πόρων του συστήματος, περαιτέρω ενεργοποίηση των δομών της τοπικής αυτοδιοίκησης και του ιδιωτικού τομέα κ.λπ.
Οι μεγάλες υγειονομικές προκλήσεις
Πριν λίγο καιρό, μαζί με 10 ακόμη καθηγητές, παρουσιάσατε μία ενδιαφέρουσα μελέτη, με τίτλο: «Η νέα Δημόσια Υγεία στον 21ο αιώνα & η ανάγκη για ένα οργανωμένο σύστημα Δημόσιας Υγείας». Όπως αναφέρεται στην έκδοσή σας, η πανδημία, ανέδειξε την ανάγκη ενός καλά οργανωμένου συστήματος υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας και ταυτόχρονα, την ανάγκη για δημιουργία μιας κρατικής δημόσιας υπηρεσίας υγείας, η οποία θα αναπτύξει μια ολιστική προσέγγιση για τη μείωση της νοσηρότητας και θνησιμότητας στη χώρα μας. Ποιες είναι οι υγειονομικές προτεραιότητες για την Ελλάδα στη νέα εποχή;
Σε ένα περιβάλλον με ορθολογικό τρόπο λήψης αποφάσεων, οι προτεραιότητες μιας δημόσιας πολιτικής καθορίζονται από τις προκλήσεις που αυτή καλείται να αντιμετωπίσει. Όσον αφορά τη δημόσια υγεία, οι προκλήσεις της εποχής μας σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση, τις ανισότητες που καθιστούν κάποιες πληθυσμιακές ομάδες περισσότερο ευάλωτες απέναντι στον κίνδυνο της ασθένειας, τον τρόπο ζωής, τις συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία. Στη βάση αυτή είναι αναγκαίο να διαρθρωθεί και η πολιτική μας για τη δημόσια υγεία τα επόμενα χρόνια και αυτό είναι και το πνεύμα της πρότασής μας.
Ως γενικό αξίωμα θα πρόσθετα την ανάγκη τεκμηρίωσης του όποιου σχεδιασμού, κάτι το οποίο προϋποθέτει τη δημιουργία ενός μηχανισμού συστηματικής παραγωγής πληροφοριών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, σύνταξης περιοδικών εκθέσεων για την υγεία και τις ανάγκες υγείας του ελληνικού πληθυσμού, καθώς και ανταλλαγής δεδομένων με άλλες χώρες. Με τον τρόπο αυτό, οι πολιτικές επιλογές για στοχευμένες παρεμβάσεις σε συγκεκριμένα ζητήματα και πληθυσμούς-στόχους θα υποστηρίζονται επιστημονικά, συνθήκη η οποία εγγυάται τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητά τους
Τι φταίει και δεν έχουμε καταφέρει ακόμη, να οικοδομήσουμε ένα ισχυρό και αξιόπιστο δίκτυο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, το οποίο όπως όλα δείχνουν, θα χρειαστούμε ιδιαίτερα στις περιπτώσεις ασθενών με σύνδρομο long COVID;
Αναφέρεστε στη διαχρονική μας εκκρεμότητα της πολιτικής υγείας, η οποία μάλιστα αφορά στην πιο κρίσιμη υπο-περιοχή του συστήματος. Οι βασικές αιτίες της αποτυχίας μας σχετίζονται κατά βάση με εγκατεστημένες συμπεριφορές του πολιτικού συστήματος, το οποίο σε όλη αυτή την ιστορική πορεία από την ίδρυση του ΕΣΥ δεν τόλμησε να υποστηρίξει αλλαγές τις οποίες είχε ανάγκη η χώρα, υπό τον φόβο του πολιτικού κόστους. Το τελευταίο αναδεικνύεται κατά διαστήματα σε καθοριστικό παράγοντα προσδιορισμού της πολιτικής υγείας και της αδράνειας που συχνά τη χαρακτηρίζει, κάτω από την άσκηση πιέσεων από ομάδες συμφερόντων του κλάδου.
Ανάγκη για δομικές μεταρρυθμίσεις
Σημειώνεται ότι οι πολίτες αντιλαμβάνονται τόσο την αδράνεια αυτή όσο και τις επιπτώσεις της, καθώς σε μελέτες μας δηλώνουν ότι θεωρούν άκρως απαραίτητη μια δομική μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας σε ποσοστά που προσεγγίζουν το 80%. Μία δε από τις προτεραιότητες πολιτικής υγείας που κατά την κρίση των πολιτών θα πρέπει να τεθούν, αφορά στην ενεργοποίηση του θεσμού του οικογενειακού ιατρού ενώ ως ιδιαίτερα κρίσιμη αξιολογείται και η οργάνωση προσυμπτωματικών ελέγχων σύμφωνα με τους παράγοντες κινδύνου. Πρόκειται δηλαδή για λειτουργίες του συστήματος που βρίσκονται στον πυρήνα της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και για τους λόγους που προανάφερα δεν έχουμε κατορθώσει να εφαρμόσουμε.
Πώς οραματίζεστε το ΕΣΥ της μεταπανδημικής εποχής;
Ευελπιστώ ότι η εμπειρία της πανδημίας και οι τραγικές της συνέπειες, πρωτίστως σε απώλειες ζωών αλλά και σε όρους κοινωνικούς και οικονομικούς, θα έχει πείσει και τους πιο δύσπιστους για την ανάγκη θωράκισης του συστήματος υγείας. Αυτό προϋποθέτει κατ’ αρχήν διασφάλιση της χρηματοδοτικής του ισορροπίας, προκειμένου να καταστεί εφικτή η λελογισμένη ενίσχυση των δομών του και η κάλυψη των υφιστάμενων κενών σε πόρους υγείας. Συνεπώς, πριν απ’ όλα πρέπει να προηγηθεί μια ανάλυση των αναγκών υγείας του πληθυσμού σε όλη την επικράτεια και, σε συσχέτιση με αυτήν, μια αξιολόγηση της λειτουργίας του συστήματος υγείας, η οποία και θα υποστηρίξει τις επιμέρους παρεμβάσεις για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητάς του. Σε κάθε περίπτωση, η πολιτική υγείας πρέπει να χαράσσεται εφεξής στη βάση τεκμηρίων και να θέτει μετρήσιμους στόχους, στη βάση των οποίων θα αξιολογείται και θα επαναπροσδιορίζεται.
Επίσης, είναι αναγκαία η προτυποποίηση του τρόπου λειτουργίας των υπηρεσιών υγείας και η εφαρμογή μιας πολιτικής κινήτρων για την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών και την επίτευξη καλύτερων εκβάσεων υγείας. Η σύνδεση της αποζημίωσης των φροντίδων με τα παραπάνω μπορεί να συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων αυτών.
Ευελιξία και πλουραλισμός στην υγεία
Γενικά χρειαζόμαστε μεγαλύτερη ευελιξία και πλουραλισμό στην πολιτική υγείας στη χώρα. Για παράδειγμα, η αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα για την αντιμετώπιση της πανδημίας θα μπορούσε να είναι πολύ πιο άμεση και ουσιαστική αν είχαμε προετοιμάσει ένα σχέδιο με συγκεκριμένους όρους ενεργοποίησής του σε περιόδους κρίσεων.
Τέλος, υπό μια πιο ευρεία θεώρηση, η κρισιμότητα αλλά και η συνθετότητα του πεδίου επιτάσσουν την ένταξη της υγείας σε όλες τις πολιτικές, επιλογή η οποία υποδεικνύεται και από υπερεθνικούς οργανισμούς υψηλού κύρους και τεχνογνωσίας, ακριβώς λόγω της πολυπαραγοντικής φύσης των ζητημάτων που σχετίζονται με την υγεία. Ήρθε λοιπόν η ώρα για διεπιστημονικές προσεγγίσεις, διατομεακές παρεμβάσεις και τεκμηριωμένη χάραξη πολιτικής υγείας. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι το υπόδειγμα της πολιτικής υγείας που χαράσσεται «στο περίπου», ήτοι χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση αλλά με αναφορές σε ιδεολογήματα και δογματισμούς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις σύνθετες προκλήσεις της εποχής μας. -