Καρέτσος: Σφάλμα η μεταφορά της δασοπυρόσβεσης στην πυροσβεστική - Μεγάλη καταστροφή στην Πάρνηθα

Τι συνέβη στην Πάρνηθα - και όχι μόνο στην Πάρνηθα - αυτό το καλοκαίρι των πυρκαγιών και γιατί δεν μπορούν πλέον οι μηχανισμοί του κράτους να αντιμετωπίσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά τις πυρκαγιές; Για το τι συνέβη στη Βαρυμπόμπη αυτό το καλοκαίρι, τα είδαμε, τα ακούσαμε στις ειδήσεις, ακούσαμε μαρτυρίες, βλέπουμε πια τα αποτελέσματα στο δάσος αλλά και στον αστικό ιστό, με τις πλημύρες και πολύ σύντομα θα διαπιστώσουμε και τη συνολικότερη υποβάθμιση της ζωής μας ως αποτέλεσμα της καταστροφή του πρασίνου που μας περιβάλει. Η υποβάθμιση των δασικών υπηρεσιών, η μείωση της ανθρώπινης δραστηριότητας στην ύπαιθρο και στον ορεινό χώρο, σκοπιμότητες, άγνοια αλλά αδιαφορία καθιστούν τα δάση μας ευάλωτα.

Με αφορμή τη φωτιά στη Βαρυμπόμπη που κατέκαψε χιλιάδες στρέμματα στην Πάρνηθα με το Data Project για το CNN Greece συναντήσαμε έναν από τους πλέον κατάλληλους ανθρώπους και με μεγάλη εμπειρία στο πεδίο, να μας εξηγήσει τι συνέβη στην Πάρνηθα και τι συμβαίνει γενικότερα με τις φωτιές. Ο κ. Γεώργιος Καρέτσος είναι δασολόγος - ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ Δήμητρα αλλά είναι και ο πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας. Η τελευταία του ιδιότητα ωστόσο είναι υπό αίρεση καθώς οι φορείς διαχείρισης σε όλη τη χώρα περνούν διοικητικά στον ΟΦΥΠΕΚΑ (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής). Στην ουσία δηλαδή υποβαθμίζονται και μένει να δούμε κατά πόσο το νέο οργανωτικο σχήμα θα είναι αποτελεσματικό.

Ο κ. Καρέτσος, με τη βαθιά γνώση που διαθέτει, εξηγεί με απλά λόγια γιατί πλέον δεν υπάρχει πολιτική διαχείρισης των δασών.

- Έχετε γνώση της περιοχής της Πάρνηθας και λόγω θέσης σας, αλλά και λόγω του ότι ασχολείστε πολλά χρόνια με τα δάση και το ερώτημα που προκύπτει μετά την τελευταία μεγάλη φωτιά, είναι εάν και κατά πόσο οι παλαιότερες πυρκαγιές στην περιοχή, μας έδωσαν τελικά κάποιο μάθημα. Γνωρίζουμε ότι τα δάση καίγονται, αλλά γιατί είχαμε και πάλι τόσο μεγάλη ζημιά;

Είναι πολλοί οι παράγοντες που συντελούν σε μια τέτοια ζημιά. Κατά τη γνώμη μου ήταν πολύ μεγάλο σφάλμα τότε που η δασοπυρόσβεση μεταφέρθηκε ως υπηρεσία την πυροσβεστική. Ουσιαστικά εκείνη την εποχή «ξεδοντιάστηκε» η δασική υπηρεσία και δεν είχε πια τις υποδομές για να προστατεύσει αυτές τις περιοχές.

Τους πήραν και τον εξοπλισμό και τα οχήματα και ότι άλλο είχαν και από κει και πέρα δεν είχε καμία ανάμειξη στην κατάσβεση των πυρκαγιών. Τη δασοπυρόσβεση πλέον την έχει αποκλειστικά η πυροσβεστική αλλά και εκεί πάλι, δεν είναι πολύ ξεκάθαροι οι ρόλοι.

Δηλαδή σε κάποια άλλη φωτιά για παράδειγμα, θα κινητοποιηθεί και κόσμος που ασχολείται με τη δασοπυρόσβεση. Το θέμα είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί, εκτός του ότι έχουν την εποπτεία της περιοχής, δηλαδή, να πάνε να βάλουν τα οχήματά τους σε κάποιο σημείο, δεν έχουν κάποιον άλλον ρόλο μέσα στο δάσος.

Όταν τον ρόλο αυτόν είχε η δασική υπηρεσία, το προσωπικό ασχολούνταν και με άλλες δουλειές, για παράδειγμα με το να πηγαίνουν τα καθαρίζουν κάποιο δρόμο, να συντηρούν τα πυροφυλάκια, να καθαρίζουν την περιοχή, να μαζεύουν σκουπίδια, θα διευθετούσαν κάποιο ρέμα, θα συντηρούσαν κάποιους χώρους αναψυχής. Γενικώς θα κυκλοφορούσαν μέσα στο δάσος και για άλλες εργασίες που αφορούν τη διαχείριση του δάσους, δηλαδή την εφαρμογή της διαχειριστικής μελέτης.

Το δασαρχεία πλέον δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα, όλα δίνονται εργολαβίες.

Χρήματα για να κάνουν καθαρισμούς και συντηρήσεις δρόμων δεν τους δίνονται γιατί πλέον αυτά τα χρήματα πάνε στην τοπική αυτοδιοίκηση. Χρήματα που είναι αμφίβολο αν κατευθύνονται σε αυτό το σκοπό, ή κάπου αλλού.

Το αποτέλεσμα είναι τα δάση της χώρας - αν εξαιρέσουμε τα οικονομικά δάση, όπου εκεί πιέζουν οι συνεταιρισμοί και οι έμποροι - είναι εκτός διαχείρισης.

Από τη δεκαετία του '80 και μετά, υπάρχει μία συνεχής εγκατάλειψη του ορεινού χώρου.

- Μόνο αυτό είναι η αιτία για την εγκατάλειψη του ορεινού χώρου και την υποβάθμιση των υπηρεσιών διαχείρισης των δασών;

Είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα. Ξέρετε, η φύση όταν την αφήνεις χωρίς παρεμβάσεις, προσπαθεί να κάνει μία δουλειά και την κάνει όπως αυτή ξέρει. Ένας κανόνας στην οικολογία, που λέμε συνήθως, είναι ότι η φύση δεν ανέχεται κενά. Με την εμφάνιση του ανθρώπου, η γεωργική δραστηριότητα κατακερμάτισε το δασικό χώρο για να αξιοποιήσει τις πιο γόνιμες εκτάσεις.

Σήμερα οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την ύπαιθρο, ο κόσμος αστικοποιείται και δεν έχει μεγάλη σχέση πια με τον αγροτικό χώρο. Ένας σημαντικός αγροτικός χώρος έχει εγκαταλειφθεί, οι ελαιώνες που στο παρελθόν παίζανε έναν ανασχετικό ρόλο στις πυρκαγιές έχουν και αυτοί περιοριστεί και πολλοί από αυτούς που τους διατηρούν ακόμη, δεν ασχολούνται και πολύ.

Με λίγα λόγια δεν έχουν την ίδια σχέση με τη γη τους, όπως είχαν παλιά οι αγρότες. Το αποτέλεσμα είναι ότι με την εγκατάλειψη της υπαίθρου, έτσι όπως σας περιέγραψα, η πυρκαγιά βρίσκει πολύ πιο εύκολα χώρο να αναπτύσσεται και να προχώρα.

Επιπλέον, η δασική υπηρεσία από τη στιγμή που δεν ασχολείται με την διαχείριση -με λίγα λόγια δεν αφαιρεί βιομάζα που παράγεται κάθε χρόνο και η οποία συσσωρεύεται με τα χρόνια - συγκεντρώνεται σε αυτό το χώρο μία τεράστια βιομάζα η οποία δεν μπορεί να μπει στον κύκλο της ζωής, να ανακυκλωθεί, γιατί όλα αυτά τα οικοσυστήματα δεν είναι ισορροπημένα. Είναι ανθρωπογενή με αποτέλεσμα να μην ολοκληρώνεται ο κύκλος της ανακύκλωσης όλων αυτών των στοιχείων.

Στο παρελθόν, πέρα από τη γεωργία, μέσα σε αυτό το περιβάλλον ασκούνταν και άλλες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα η κτηνοτροφία. Τα αιγοπρόβατα για παράδειγμα αφαιρούσαν σημαντικό ποσοστό βιομάζας από το οικοσύστημα με αποτέλεσμα ο χώρος να είναι λιγότερο ευάλωτος στις πυρκαγιές. Με λίγα λόγια, όλος αυτός ο χώρος είχε μία μορφή διαχείρισης από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Από τη στιγμή που εγκαταλείπεται η δραστηριότητα της κτηνοτροφίας, η φύση έχει εκμανεί, αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό τον όρο. Μόνο η δασική υπηρεσία είχε μείνει, η οποία ασχολείται με αυτή τη δραστηριότητα. Ακόμη και οι παραγωγοί ρητίνης, του ρετσινιού δηλαδή, ασκούσαν μία διαχείριση στο χώρο γιατί καθάριζαν την υποβλάστηση, πρόσεχαν το χώρο, τους ενδιέφερε να μην καεί το δάσος. Ενδεχομένως να έκαναν και την πρώτη παρέμβαση σε περίπτωση πυρκαγιάς, αλλά και αυτή η δραστηριότητα έχει μειωθεί. Η μοναδική περιοχή που είχε μία συστηματική παραγωγή ρητίνης ήταν η βόρεια Εύβοια αλλά τώρα κάηκε κι αυτή και πλέον ελάχιστα προϊόντα ρητίνης θα παράγονται από τη χώρα μας. Επίσης, η ξύλοπαραγωγή στην Ελλάδα έχει πεθάνει με την εισαγωγή μεγάλων αλυσίδων καταστημάτων επίπλων. Με λίγα λόγια δεν υπάρχει πια κάποιος ιδιαίτερος οικονομικός λόγος, για να διαχειριστεί ο άνθρωπος το δάσος.

- Με λίγα λόγια, αυτό που καταλαβαίνω, είναι ότι μου λέτε πως δεν υπάρχει κανένας που να ασχολείται ουσιαστικά με το δάσος. Από τη στιγμή που το δάσος έχει πάψει να είναι μία παραγωγική «μονάδα ή πολλές παραγωγικές μονάδες«». Το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να το προστατεύει μην καεί ή σε τελική ανάλυση να σβήνει φωτιές;

Ναι, το μόνο που μένει, δηλαδή, από το δάσος είναι αυτό που λέμε οι οικοσυστημικές του υπηρεσίες. Δηλαδή, να παίζει ένα ρόλο εξυγίανσης του αέρα, συγκράτησης ρύπων, ο υδρολογικός του ρόλος που είναι πολύ σημαντικός, το να μπορούν δηλαδή τα βουνά μας να συγκρατούν ποσότητες νερού, να αποτρέπουν πλημμύρες και να τροφοδοτούν τους υπόγειους υδροφορείς για να δίνουν όσο το δυνατό καθαρότερο νερό είτε για τη γεωργία, για την υδροηλεκτρική ενέργεια, για αστική κατανάλωση.

Τα δάση που κινδυνεύουν περισσότερο είναι τα δάση των παραλιακών περιοχών ή δάση που συνδέονται με τουριστικές δραστηριότητες.

Εξηγήστε μου, γιατί λέτε ότι τα δάση που βρίσκονται στα παραλιακά μέτωπα είναι πιο ευάλωτα;

Γιατί όλα αυτά σχετίζονται με τουριστικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο παραλιακό χώρο. Ένα οργανωμένο σχέδιο αξιοποίησης αυτών των χωρών δεν υπάρχει. Κατά την άποψή μου, οι κυβερνήσεις πρέπει να πιέζονται από συμφέροντα για να χαλαρώσει η νομοθεσία και να μπορούν να κάνουν ότι θέλουν. Ήδη κάποιο νομοσχέδιο του υπουργείου Οικονομικών έχει περάσει κάποιες προβλέψεις όπου στην παραλιακή ζώνη επιτρέπονται πλέον κάποιες δραστηριότητες που στο παρελθόν δεν θα μπορούσαν να γίνουν.

- Όμως η ανθρωπογενής δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές δεν βοηθάει κατά κάποιο τρόπο και στη διαχείριση του δάσους;

Δεν νομίζω ότι σχετίζονται αυτά τα δύο. Όταν μία περιοχή έχει τουριστικό ενδιαφέρον, το δάσος είναι εμπόδιο. Δείτε το και εσείς. Όταν υπάρχει μία ωραία παραλία κάπου στη γύρω περιοχή, ο καθένας προσπαθεί να χτίσει ένα αυθαίρετο, να παρακάμψει νομοθεσίες, να κάνει μία επιχειρηματική δραστηριότητα κτλ. Παλιότερα τα καίγανε μάλιστα τα δάση για να χτίσουν, αλλά σήμερα με τους δασικούς χάρτες που έχουμε κανένας δεν μπορεί να κάνει αυτή την παρανομία πλέον.

Εν πάση περιπτώσει σήμερα είναι πιο δύσκολο πλέον να διαχειριστεί κάνεις το δάσος και αυτό σημαίνει ότι και στην περίπτωση μιας πυρκαγιάς, είναι πολύ πιο δύσκολο να την σβήσεις σε σχέση με παλαιότερα. Και αυτό φάνηκε και στην πρόσφατη περίπτωση της Πάρνηθας πού από μία μικρή εστία, που θα μπορούσαμε να την ελέγξουμε γιατί άνεμο δεν είχαμε, προέκυψε αυτή η μεγάλη πυρκαγιά με τα καταστροφικά αποτελέσματα της.

Είχαμε βέβαια το αρνητικό των πολύ υψηλών θερμοκρασιών και της χαμηλής υγρασίας. Υπό αυτές τις συνθήκες οι καύτρες που φεύγουν από μία φλεγόμενη περιοχή δεν σβήνουν, και πυρπολούν μία άλλη.

Η τελευταία φωτιά στην Πάρνηθα έκαψε περίπου 40.000 στρέμματα του Εθνικού Δρυμού. H φωτιά βέβαια ήταν πολύ μεγαλύτερη και η καμένη περιοχή έφτασε τα 80.000 στρέμματα αλλά στον Εθνικό δρυμό ήταν περίπου τα μισά.

Επίσης είδατε ότι στην περίπτωση της Πάρνηθας η φωτιά πέρασε την εθνική οδό τέσσερις-πέντε φορές και έφτασε σχεδόν μέχρι τη Δροσιά. Τι μας λέει αυτό;

Ότι τελικά και αυτά που λέμε για τις αντιπυρικές ζώνες δεν έχουν καμία αξία αν δεν υπάρξει διαχείριση του δάσους. Η αντιπυρική ζώνη μπορεί να περαστεί, όπως το διαπιστώσαμε, πάρα πολύ εύκολα. Από την άλλη, οι αντιπυρικές ζώνες είναι φαρδιές ζώνες, δύσκολες στην κατασκευή και πολύ δύσκολες στη συντήρηση τους. Ποιος θα τις συντηρήσει; Πέρυσι δόθηκαν στη δασική υπηρεσία 1,7 εκατομμύρια ευρώ, τη στιγμή που είχε ζητήσει 17 εκατομμύρια. Ας μην κοροϊδευόμαστε λοιπόν.

Από την άλλη όμως, στην πυρόσβεση, στην καταστολή με λίγα λόγια, δαπανούνται τεράστια ποσά τα οποία δεν ξέρουμε και με ποιο τρόπο διακινούνται.

Το ερώτημά μου είναι από τη στιγμή που δίνονται αυτά τα χρήματα για την καταστολή, γιατί να μη δίνονται για τη συντήρηση των δασών ώστε να μην φτάνουμε σε αυτό το σημείο;

Για να επιστρέψω στην Πάρνηθα. Έγινε ό,τι έγινε αυτό το καλοκαίρι, χάσαμε αλλά 40.000 στρέμματα δάσους, τι θα γίνει από δω και πέρα και τι πρέπει να γίνει;

Η ζημιά που έχουμε πάθει είναι αρκετά σημαντική γιατί είναι σε μία περιφερειακή ζώνη στα όρια του πυρήνα του Δρυμού από την βόρεια πλευρά, που έπαιζε ένα ρυθμιστικό, καθοριστικό ρόλο για το υπόλοιπο δάσος. Γιατί, όταν λέμε δάσος δεν εννοούμε μόνο τα δέντρα αλλά και όλους τους ζωικούς οργανισμούς που διαβιούν σε αυτό.

Για παράδειγμα, έχουμε το κόκκινο ελάφι το οποίο μετά τη φωτιά του 2007 μετατοπίστηκε προς τις βόρειες περιοχές και σε αυτές τις περιοχές που έχουν καεί και μάλιστα είναι στα όρια μεταξύ του καμένου και του μη καμένου. Άρα λοιπόν τα ζώα αυτά απώλεσαν ένα ζωτικό χώρο. Έχουμε και την παρουσία του λύκου τα τελευταία χρόνια ο οποίος μείωσε τον αριθμό των ελαφιών, άρα λοιπόν θα πρέπει να αποχαιρετίσουμε σιγά-σιγά το κόκκινο ελάφι, που ήταν ένας πληθυσμός επιβεβαιωμένος επιστημονικά ότι ήταν ντόπιος με ελάχιστες επιμιξίες από άλλες περιοχές.

Άλλες ζημιές που έχουμε πάθει είναι για παράδειγμα σε κάποιες περιοχές που έχουν μία ευπάθεια ανάλογα με τον τύπο των εδαφών. Αυτά τα εδάφη θα πρέπει να προστατευτούν με προτεραιότητα. Ήδη, βγήκε μία απόφαση που επιτρέπει να γίνουν οι πρώτες επεμβάσεις με πολύ σύντομες διαδικασίες για την σταθεροποίηση αυτών των εδαφών για να μην υπάρξει διάβρωση.

Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνουν άμεσα οι κορμοσειρές και κάποια πυκνότερα φράγματα κατά μήκος των ρεμάτων για να ρυθμίσουν την ταχύτητα μεταφοράς του νερού και των υλικών. Αυτές είναι πρακτικές που τις εφαρμόζουμε χρόνια τώρα και είναι αποτελεσματικές.

Θα πρέπει να έρθουν εργάτες να δουλέψουν και θα πρέπει να τους φέρουν από τη βόρειο Ελλάδα γιατί εδώ στην περιοχή μας δεν υπάρχουν αλλά το ερώτημα είναι με ποιες διαδικασίες θα γίνουν όλα αυτά. Ποιες εταιρείες θα αναλάβουν και πώς;

Το άλλο που πρέπει να γίνει είναι ότι θα πρέπει να μαζευτεί το καμένο ξύλο το οποίο είναι πάρα πολύ. Κάποιο από αυτό το ξύλο που είναι καλό και χρήσιμο θα πάει στις μεγάλες βιομηχανίες το υπόλοιπο όμως θα πρέπει να θρυμματιστεί και να διασκορπιστεί στην καμένη έκταση για να παίξει ένα προστατευτικό ρόλο και παράλληλα με την αποσύνθεση του να μεταφερθούν πάλι τα ανόργανα στοιχεία στο έδαφος για να ξαναμπούν στο νέο κύκλο της ζωής.

Άλλα έργα που θα μπορούσαν να γίνουν είναι κάποια φράγματα βάρους στα χαμηλότερα σημεία των ρευμάτων. Αυτό τα φτιάχνει και η ΕΥΔΑΠ και άλλες υπηρεσίες του δημοσίου και τα οποία συγκρατούν μεγάλες ποσότητες νερού και φερτά υλικά. Αυτό θα βοηθήσει στην ανάσχεση των πλημμυρικών νερών.

- Έγινε μεγάλη κουβέντα το προηγούμενο διάστημα για τις αναδασώσεις, γα το αν θα πρέπει να γίνουν, το πώς θα πρέπει να γίνουν κτλ. Δώστε μου τη δική σας άποψη ή να το πω καλύτερα, την επιστημονική άποψη για το ζήτημα των αναδασώσεων.

Αυτό δεν θα έπρεπε να συζητιέται επ ουδενί τώρα. Όταν έχουμε ένα τόσο μεγάλο φαινόμενο πυρκαγιάς, ενδεχομένως να γνωρίζουμε ότι κάποιες περιοχές θα χρειαστούν ίσως κάποια αναδάσωση, αλλά αυτό που θέλουμε να δούμε πρώτα είναι τι δουλειά θα κάνει μόνη της η φύση. Η φύση έχει τους μηχανισμούς να αναγεννηθεί Και τώρα δηλαδή εάν πάμε στην Πάρνηθα Θα δείτε ότι τα πρώτα πλατύφυλλα έχουν βλαστήσει. Σχίνα, ρίκια, πουρνάρια, κουμαριές και άλλα πολλά. Ότι δηλαδή είναι εξοικειωμένο με αυτό το σύστημα θα ξαναβγεί.

Τα πεύκα όταν είναι ώριμα έχουν κουκουνάρια. Τα κουκουνάρια διαθέτουν μία τράπεζα σπόρων ικανή να δημιουργήσει νέα δέντρα. Το κουκουνάρι με τη φωτιά δεν καίγεται, είτε πέφτει κάτω είτε μένει πάνω στα ξερά κλαδιά και ανοίγει μετά την πυρκαγιά για να σκορπίσει τους σπόρους του. Έχει έναν τέτοιο μηχανισμό οπότε διατηρείται ο σπόρος ζωντανός.

- Εσείς, γιατί πιστεύετε ότι ξεκίνησε η συζήτηση για την αναδάσωση αμέσως μετά τις φωτιές;

Οι πολιτικοί πρέπει να παρουσιάσουν κάποιο έργο. Καταρχάς θα πρέπει να δούμε πρώτα τι θα κάνει η φύση και αυτό δεν τους έχει γίνει μάθημα μετά από τόσες πυρκαγιές. Τους το τονίζουμε διαρκώς ότι θα πρέπει να περιμένουμε τουλάχιστον ένα χρόνο για να μην πω και δεύτερο. Ας πούμε ότι προκύπτουν κάποιες περιοχές που θα χρειαστούν αναδάσωση. Από πού θα βρεθεί το γενετικό υλικό για να φυτέψεις τα νέα φυτά; Θα πρέπει να έχεις φυτώρια. Τα δασικά φυτώρια που είχε η Ελλάδα, καμιά πενηνταριά, βρίσκονται σε πλήρη καταστροφή. Σπάνιο να βρεις κάποιο φυτώριο που να βγάζει μία μικρή ποσότητα δέντρων.

Από την άλλη έχουμε την επιστημονική κοινότητα που λέει ότι θα πρέπει σε κάθε περιοχή να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα που είχε. Αυτό σημαίνει ότι από το δάσος που κάηκε έχεις συλλέξει προηγουμένως σπόρο και τον έχεις αποθηκεύσει στις αποθήκες σου. Εδώ δεν υπάρχουν φυτώρια. Τι θα κάνουμε, θα πάμε στα ιδιωτικά;

Δεν υπάρχουν κανόνες για την παραγωγή φυτών και τη διακίνηση τους. Ο καθένας κάνει ότι θέλει. Άρα πώς προστατεύουμε την ντόπια βιοποικιλότητα; Οι πολιτικοί θα πρέπει να μάθουν κάποια πράγματα, θα πρέπει να έρθουν εδώ θα τους κάνουμε μία εβδομάδα μάθημα να μάθουν τι σημαίνουν όλα αυτά για τα οποία μιλάμε και όχι μόνο από το κυβερνών κόμμα, από όλα τα κόμματα, γιατί ακούμε τραγικά πράγματα.

Δείτε εδώ το αφιέρωμα του Data Project στις φωτιές του καλοκαιριού στην Πάρνηθα