Πρώιμος απολογισμός της περιπέτειας της πανδημίας: Το νέο βιβλίο των Κυριόπουλου και Σουλιώτη

Σε ένα βιβλίο όπου συναντιόνται με την δημοσιογραφική παρέμβαση του δημοσιογράφου Παύλου Τσίμα, δυο γενιές ανθρώπων της πολιτικής υγείας, ο Γιάννης Κυριόπουλος και ο Κυριάκος Σουλιώτης επιχειρούν μια ευρύτερη καταγραφή και ερμηνεία της περιπέτειας της πανδημίας, εξάγοντας μαθήματα από τα συμπεράσματα τους. Μαθήματα πολύτιμα, τεκμηριωμένα και ουσιαστικά, σε μια εποχή απίστευτης και κοινότοπης φλυαρίας από άλλους "εμπειρογνώμονες" παντός καιρού και άποψης επί παντός, τονίζει με έμφαση ο κ. Αντώνης Δημόπουλος, πρώην γενικός γραμματέας στο υπουργείο Υγείας, επί εποχής Ανδρέα Λοβέρδου, ένας άνθρωπος που γνωρίζει άριστα και τους δύο καθηγητές. Και συνεχίζει ο κ. Δημόπουλος:

Από την υποβάθμιση της δημόσιας υγείας στην κρίση

Σε ένα πρώτο χρόνο διαπιστώνεται ο απόλυτος αιφνιδιασμός της παγκόσμιας κοινότητας καθώς ούτε οι πιο προηγμένες υγειονομικά χώρες δεν είχαν επαρκή αντανακλαστικά να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο. Οι συγγραφείς θεωρούν ότι γενεσιουργός αιτία είναι η υποβάθμιση της δημόσιας υγείας τις τελευταίες δεκαετίες λόγω υποτίμησης των λοιμωδών νοσημάτων και η έμφαση στην ¨μονοτεχνικη ¨προσέγγιση των χρόνιων νοσημάτων με την έκρηξη της βιοϊατρικής και φαρμακευτικής τεχνολογίας. Η παγκοσμιοποίηση της εποχής πρόσφερε ταυτόχρονα πολύ μεγάλη μεταδοτικότητα λόγω των αυξημένων διεθνών ανθρωπίνων ροών αλλα και άμεση επικοινωνία και διαρκή ανταλλαγή πληροφοριών στους επιστήμονες αλλά και τους πολίτες.

Η ανάδυση της βιοπολιτικής αντίστασης

Στην συνέχεια εξετάζεται ένα πλέγμα κοινωνικών, οικονομικών και συμπεριφορικών επιπτώσεων, με διαφορετικούς μεν ρυθμούς, αλλά σταδιακά στο σύνολο σχεδόν των χωρών του πλανήτη. Στην ΕΕ η πανδημία κινητοποίησε πρωτοβουλίες οικονομικής αλληλεγγύης και εξόδου από την δημοσιονομική πειθαρχία αλλα και μηχανισμούς κοινής δράσης όπως η ομαδική προμήθεια εμβολίων αλλα και η βοήθεια στον τρίτο κόσμο. Σημαντικές αλλαγές μεγάλης κλίμακας υπήρξαν και σε κεντρικές ανθρώπινες λειτουργίες όπως η εργασία και η εκπαίδευση με την ραγδαία ψηφιακή μεταλλαγή τους. Αυτό επηρέασε επίσης έντονα μια σειρά από λειτουργίες του κράτους αλλα και πολλές άλλες πρακτικές στο δημόσιο χώρο, μειώνοντας την γραφειοκρατία και αυξάνοντας ραγδαία -και απρόσμενα -την αποδοτικότητά του. Παράλληλα όμως υπήρξε η ανάδυση μιας ¨βιοπολιτικής αντίστασης¨, μιας δυσπιστίας στην επιστήμη και μια σημαντική άρνηση της αποδοχής του φαινομένου και των πειθαρχιών που επέβαλλε αλλα και μια κριτική της παραβίασης φιλελεύθερων δικαιωμάτων που οι απαγορεύσεις περιέστειλαν.

Ο πόλεμος των εμβολίων και οι εθνικοί ανταγωνισμοί

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε υπερεθνικό επίπεδο, παρουσιάζει η εκδήλωση ενός ιδιότυπου υγειονομικού εθνικισμού με απόλυτη, σχεδόν βίαιη προτεραιοποίηση εθνικών στοχεύσεων. Αυτό αναπαρήγαγε ένα ψυχροπολεμικό πλαίσιο ανταγωνισμού, άγονης και άκαιρης αντιπαράθεσης των μεγάλων δυνάμεων αλλά και διεύρυνσης ανισοτήτων για τις υποανάπτυκτες χώρες. Είναι χαρακτηριστική εδώ η απόλυτη και εμφανώς άδικη και προσχηματική αμφισβήτηση του ρόλου του ΠΟΥ, του μόνου εν δυνάμει συντονιστή και αρωγού σε πλανητικό επίπεδο. Ευτυχώς η κινητοποίηση της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας υπήρξε καθολική και σημαντική στην παραγωγή λύσης μέσω των εμβολίων και προσεχώς των φαρμάκων παρα τους ανταγωνισμούς φαρμακευτικών εταιριών. Δυστυχώς ο πόλεμος των εμβολίων πέρα από τους επιχειρηματικούς προκάλεσε και εθνικούς ανταγωνισμούς πυροδοτώντας περαιτέρω την σύγχυση και την ανασφάλεια στον κόσμο στην ιδιαίτερα κρίσιμη πρώτη περίοδο των εμβολιασμών.

Απουσία διεθνούς αλληλεγγύης

Τα κεντρικά μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν αντανακλώντας εθνικές κουλτούρες αλλα και θεσμικές ωριμάνσεις κάθε περιοχής ήταν το ασιατικό πρότυπο με ισχυρή διοικητική επιβολή, το ατλαντικό παράδειγμα με στρατηγική ανοσίας αγέλης και το ευρωπαϊκό σχέδιο ενός μίγματος μέτρων μεταξύ κοινωνικής αποστασιοποίησης και ελεγχόμενης οικονομικής δραστηριότητας. Ωστόσο υπήρξε απουσία διεθνούς αλληλεγγύης και διακρατικής συνεργασίας ειδικά για ένα μεγάλο μέρος χωρών της Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής που αφέθηκαν στην αναμονή εύρεσης πόρων για εμβόλια. Επίσης είναι κυρίαρχη δυστυχώς η έλλειψη συναντίληψης για μια στρατηγική Ενιαίας υγείας με συνολικό τρόπο αντιμετώπισης των σύγχρονων προβλημάτων στον άνθρωπο τα ζώα και το περιβάλλον

Ιδιαίτερα στη χώρα μας, παρά την πρώτη συναινετική και εξαιρετικά επιτυχή περίοδο στη συνέχεια η αμφισβήτηση των μέτρων οδήγησε στην πόλωση της πολιτικής αντιπαράθεσης που συχνά έγινε συγκρουσιακή. Υπήρξε όμως κατά τους συγγράφεις και ένας ιδιότυπος αποκλεισμός από τις επιτροπές ειδικών, διακεκριμένων αρμοδίων επιστημόνων της δημοσίας υγείας. Επίσης η πολυγλωσσία της ημιεπίσημης ρητορικής για την καθημερινότητα των μέτρων με την πολλαπλασιαστική συμβολή των ΜΜΕ επέτειναν την σύγχυση στους πολίτες προκαλώντας μια επικοινωνιακή Βαβέλ. Ωστόσο η γενική διαχείριση της πανδημίας υπήρξε ικανοποιητική και άνω του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ η διενέργεια των εμβολιασμών υποδειγματική, χωρίς όμως να επιτευχθεί η χρυσή τομή μεταξύ υγείας και οικονομίας

Για όλα φταίνε οι στρεβλώσεις του ΕΣΥ

Στον πρώιμο τωρινό απολογισμό βασικό μάθημα για την χώρα μας είναι η ανάγκη αποκατάστασης των κλασσικών χρόνιων ανισορροπιών του συστήματος υγείας (στρεβλή χρηματοδότηση, μη ολοκλήρωση πρωτοβάθμιας φροντίδας, έλλειψη ενιαίου σχεδιασμού και συνέργειας του ιδιωτικού τομέα). Γενικότερα όμως προκύπτει η ανάγκη - διεθνώς αλλά και στη χώρα μας- μιας νέας αρχιτεκτονικής των συστημάτων υγείας με ευρύτερο μετασχηματισμό της βιομηχανίας ιατρικής περίθαλψης, κάτι που εμποδίζεται δραστικά από το συλλογικό ιατρικό μονοπώλιο αλλα και το ιατροτεχνολογικο σύμπλεγμα. Έτσι η αναγκαία ανάδειξη της δημόσιας υγείας σε πολιτική προτεραιότητα τόσο σε εθνική αλλα και σε διεθνή κλίμακα παρότι αυτονόητη απουσιάζει σαν λογική αλλα και σαν προοπτική παγιδεύοντας την αναβίωση ενός μεταρρυθμιστικού πνεύματος στις υπηρεσίες υγείας

Νομίζω όμως ότι είναι έλλειμα, στην προσπάθεια των συγγραφέων, η κάπως εργαλειακή - επαγγελματική προσέγγιση της δημόσιας υγείας και της πρωτοβάθμιας φροντίδας καθώς φαίνεται να υποτιμάται μια περισσότερο συνολική αντίληψη των δυναμικών της τοπικής κοινωνίας. Η επιχειρησιακή εφαρμογή της μπορεί να εχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα από την διάδραση της με ενεργείς κοινότητες, τοπικά δίκτυα και ομάδες οικονομικές αυτοδιοικητικές εκπαιδευτικές, πολιτιστικές, αθλητικές, θρησκευτικές. Η συνέργεια όλων αυτών με τη Δημόσια υγεία και την πρωτοβάθμια στην κάθε γειτονιά και στο κάθε σπίτι και οικογένεια, που τόσο έλλειψε την περίοδο της πανδημίας και του εγκλεισμού, πέρα από εργαλείο πρόληψης, επιτήρησης και αναχαίτησης είναι και διαπαιδαγώγηση, που εκφράζεται με μια ενεργή κοινωνία απέναντι στο νοσοκεντρισμό.

Το νέο σύμφωνο υγειονομικής ασφάλειας

Στο διεθνές επίπεδο επίσης είναι οπωσδήποτε σημαντική η επισήμανση για τον αναγκαίο αναπροσανατολισμό και την νέα αρχιτεκτονική των υπηρεσιών υγείας ,η ενίσχυση του ΠΟΥ και ενδεχομένως κάποιο νέο σύμφωνο διεθνούς υγειονομικής ασφάλειας (θυμίζω τον σχετικά πρόσφατο Διεθνή υγειονομικό κανονισμό). Ωστόσο ο διακρατικός συντονισμός φάνηκε να είναι αμφίβολος ενώ ελλείπει η σύνδεση του αιτήματος για καλύτερη δημοσία και ενιαία υγεία με τα μεγάλα αλλα διεθνή προβλήματα της κλιματικής αλλαγής, ενέργειας, ανισοτήτων, φτώχειας και μεταναστευτικού. Είναι η εποχή υπερεθνικών συνεργειών στα μεγάλα ανθρώπινα -κοινά πια -προβλήματα και η διεθνής κοινότητα πρέπει να κινητοποιηθεί συνολικά ,πέρα από μονοθεματικες σταυροφορίες».

Και καταλήγει ο κ. Δημόπουλος, για το βιβλίο των δύο καθηγητών:

«Τέλος από τεχνική άποψη, υπάρχει ο ζωντανός διάλογος και ανταλλαγή απόψεων. Στην εξαιρετική αυτή και ολοκληρωμένη σύνοψη πρέπει να τονισθεί τόσο η αναγενησιακά αναστοχαστική προσέγγιση του Γιάννη Κυριόπουλου (αναφορές σε Αγκαμπεν, Φουκώ, Καμύ, Βοκκάκιο κ.λπ.) όσο και η διεισδυτική διαχρονικά ανάγνωση των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης στην Δημόσια Υγεία του Κυριάκου Σουλιώτη.