Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων: Η γηρασμένη Ελλάδα δεν έχει αναγνωρίσει την Γηριατρική

Η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων που εορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου, μας θέτει προ των ευθυνών μας, απέναντι στους ηλικιωμένους ανθρώπους και στη δυνατότητα να τους προσφέρουμε ως κοινωνία και ως επιστημονική κοινότητα, υγιή γήρανση και αληθινή φροντίδα και αγάπη.

Η ημέρα υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ πριν 31 χρόνια, το 1990, για να αποτίσει τον οφειλόμενο φόρο τιμής στους ηλικιωμένους, αλλά και να επισημάνει τα προβλήματα, που αντιμετωπίζουν.

Η Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία αγωνίζεται πάνω από τρεις δεκαετίες για τη θεσμοθέτηση της ειδικότητας της Γηριατρικής και στη χώρα μας που είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη στην οποία δεν είναι αναγνωρισμένη η Γηριατρική ως ιατρική ειδικότητα ή εξειδίκευση. Παρόλα αυτά, η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο υψηλά ποσοστά ηλικιωμένων σε όλη την Ευρώπη.

To 2020 και το 2021 αποτελούν για τη χώρα μας τις δύο πιο δύσκολες χρονιές μετά την οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Εξαιρετικά δύσκολη βέβαια ήταν και για όλη την ανθρωπότητα καθώς η πανδημία του κορωνοϊού έφερε τεράστιες ανατροπές στις ζωές μας επίπονες και με μεγάλη διάρκεια νοσηλείες αλλά και υψηλή θνητότητα, απομάκρυνση, απομόνωση, περιορισμό, διχασμό, κατάθλιψη, έξαρση βίας και άλλα λυπηρά φαινόμενα τα οποία έπληξαν ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους συνανθρώπους μας για τους οποίους οι συνέπειες της πανδημίας ήταν πολυεπίπεδες και πιο σοβαρές από άλλες κοινωνικές ομάδες. Το εμβόλιο κατά της Covid-19 ήρθε να βελτιώσει την υπάρχουσα κακή επιδημιολογικά κατάσταση με τα χιλιάδες κρούσματα καθημερινά, ταυτόχρονα όμως και να επιδεινώσει την ήδη τεταμένη κοινωνικά κατάσταση.

Τα δύο πολύτιμα εμβόλια για τους ηλικιωμένους

Όπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία, το ποσοστό των πλήρως εμβολιασμένων ατόμων στη χώρα μας άνω των 80 ετών αγγίζει το 71,4% (Ευρώπη: 85,1%), Για τις ηλικίες 60 - 69 ετών το ποσοστό των εμβολιασμένων είναι 76,7% (Ευρώπη: 82,3%) και για τις ηλικίες 70 - 79 ετών το ποσοστό φτάνει το 80,4% (Ευρώπη 86,2%). Επιβάλλεται, λοιπόν, η εντατικοποίηση της εκστρατείας ενημέρωσης των ηλικιωμένων στη χώρα μας για τη χρησιμότητα του εμβολιασμού κατά του κορωνοϊού, ιδιαίτερα με την έλευση του φθινοπώρου και την πιθανολογούμενη έξαρση των κρουσμάτων σε συνδυασμό βέβαια με τον αναγκαίο αντιγριπικό εμβολιασμό και τα λοιπά εμβόλια.

Όπως αναφέρει ο Πρόεδρος της Ε.Γ.Γ.Ε.(Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία) Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός Αμ. Επίκ. Καθηγητής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής Νοσοκομείου Ερρίκος Ντυνάν τ. Συντονιστής Διευθυντής Ογκολογικής Χειρουργικής Κλινικής Αντικαρκινικού Νοσοκομείου «Άγιος Σάββας», εφιστούμε εξάλλου την προσοχή στον έγκαιρο αντιγριπικό εμβολιασμό και τη συχνή ιατρική παρακολούθηση για όλα τα χρόνια προβλήματα υγείας που τους απασχολούν αλλά και την επιμελή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής που τους έχει χορηγηθεί για την αντιμετώπισή τους. Από την άλλη πλευρά, όλοι μας πρέπει να προφυλάξουμε τους ηλικιωμένους μας από πιθανή μετάδοση του ιού, αποφεύγοντας τις άσκοπες επαφές και τηρώντας οι ίδιοι σχολαστικά τις οδηγίες και προφυλάξεις.

Στην πανδημία παραμέλησαν τις ασθένειές τους και τις εξετάσεις

Μία από τις επιπτώσεις όμως της πανδημίας ήταν η παραμέληση των τακτικών ιατρικών εξετάσεων και της θεραπείας των χρονίων παθήσεων των ηλικιωμένων. Ο φόβος και το άγχος για τη μετάδοση του ιού και ο εγκλεισμός λόγω των περιοριστικών μέτρων απέτρεψαν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και ιδιαίτερα των ηλικιωμένων να έχουν την απαραίτητη επαφή με τον θεράποντα ιατρό και τον συστηματικό ιατρικό έλεγχο. Πολύ περισσότερο μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στη χώρα μας αλλά και το εξωτερικό εγκατέλειψαν τον προσυμπτωματικό έλεγχο για τις κυριότερες παθήσεις όπως είναι η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, η νεφρική ανεπάρκεια, ο σακχαρώδης διαβήτης, η στεφανιαία νόσος, η υπέρταση, κλπ., με αποτέλεσμα να διαπιστώνουμε σοβαρές επιπλοκές και επιβάρυνση ή απορρύθμιση της υγείας τους.

Ο καρκίνος προτιμά τους ηλικιωμένους

Ο καρκίνος είναι μία νόσος της τρίτης ηλικίας αφού περίπου το 55% των νέων κρουσμάτων αφορά στα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω και αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου για τις ηλικίες μεταξύ 65 -74 ετών και τη δεύτερη αιτία θανάτου από 75 ετών και άνω. Την τελευταία 30ετία μειώθηκαν κατά 25% οι θάνατοι από νεοπλασίες σε άτομα κάτω των 55 ετών, αλλά αυξήθηκε κατά 18% η θνητότητα από καρκίνο στους υπερήλικες ασθενείς.

Στις ΗΠΑ το 52% όλων των καρκίνων στις γυναίκες και το 59% στους άνδρες διαγιγνώσκεται σε άτομα άνω των 65 ετών.

Οι συχνότερες μορφές καρκίνου είναι ο καρκίνος του πνεύμονα, του προστάτη και του παχέος εντέρου για τους άνδρες και ο καρκίνος του μαστού, του πνεύμονα, του παχέος εντέρου και των γεννητικών οργάνων για τις γυναίκες. Αύξηση παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας η επίπτωση του καρκίνου του παγκρέατος και του μελανώματος. Όπως αναφέρει ο Πρόεδρος της Ε.Γ.Γ.Ε. Καθηγητής κ. Ιωάννης Καραϊτιανός, πάνω από το 66% των θανάτων από καρκίνο συμβαίνει σε ασθενείς ηλικίας άνω των 65 ετών.

Έτσι προκύπτουν ηθικά και δεοντολογικά προβλήματα για την ιατρική περίθαλψη των ηλικιωμένων. Παρά τη σήμερα επικρατούσα άποψη ότι οι προληπτικές εξετάσεις για καρκίνο στα άτομα τρίτης ηλικίας στοιχίζουν δυσανάλογα στο Σύστημα Υγείας σε σχέση με το πιθανό όφελος, αυτό δεν φαίνεται να ισχύει. Έχει μείζονα σημασία η εφαρμογή εθνικών προγραμμάτων έγκαιρης διάγνωσης των συχνότερων μορφών καρκίνου (μαστού, παχέος εντέρου, προστάτη, τραχήλου μήτρας, δέρματος, κλπ.) ακόμα και σε άτομα προχωρημένης ηλικίας, τουλάχιστον μέχρι τα 75 έτη ανάλογα με τη βιολογική ηλικία αλλά και το προσδόκιμο επιβίωσης των ατόμων αυτών.

Έγκαιρη διάγνωση, μικρότερη νοσηλεία, λιγότερα χειρουργεία

Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου σημαίνει εξάλλου: λιγότερες βαριές χειρουργικές επεμβάσεις, λιγότερες χημειοθεραπείες και ακτινοθεραπείες, λιγότερες ημέρες νοσηλείας και τελικά προσφέρει μεγάλες πιθανότητες ίασης ή μακρότερης επιβίωσης με ικανοποιητική ποιότητα ζωής.

Αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζει και η καθυστέρηση στη διάγνωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση, η στεφανιαία νόσος, οι αρρυθμίες και η κολπική μαρμαρυγή, η αποφρακτική αρτηριοπάθεια, κ.λ.π.

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, σε παγκόσμιο επίπεδο ένας στους τρεις ενήλικες πάσχει από αυξημένη αρτηριακή πίεση. Στην Ελλάδα η υπέρταση αφορά περίπου στο 20% του συνολικού πληθυσμού, αλλά στα άτομα 65 ετών και άνω το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το 50% και όσο γηράσκει το άτομο αυξάνει και η επίπτωση της πάθησης.

Κολπική μαρμαρυγή, στεφανιαία νόσος & 30.000 αγγειακά εγκεφαλικά

Στην περίπτωση της στεφανιαίας νόσου, η νοσηρότητα και η θνητότητα της νόσου αυξάνουν με την ηλικία λόγω της συνύπαρξης πολλών παραγόντων κινδύνου όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση, η υπερλιπιδαιμία και αθηροσκλήρωση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η παχυσαρκία και το κάπνισμα. Ραγδαία είναι η αύξηση σε ηλικίες άνω των 75 ετών.

Η κολπική μαρμαρυγή (μια συνήθης μορφή καρδιακής αρρυθμίας όπου ο ρυθμός συστολής της καρδιάς είναι ταχύς, ανώμαλος και αποδιοργανωμένος) παρατηρείται σε ποσοστό 5% στα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και σε 10% στους υπερήλικες άνω των 80 ετών και αποτελεί το κύριο αίτιο θρομβοεμβολικών αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Στην Ελλάδα καταγράφονται πάνω από 30.000 αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια κάθε χρόνο και με θνητότητα γύρω στο 30% τον πρώτο χρόνο. Η στένωση των καρωτίδων, εξάλλου, ευθύνεται για το 25-30% των εγκεφαλικών αγγειακών επεισοδίων, ιδιαίτερα όταν η στένωση είναι της τάξεως του 70-80% και η διάγνωσή της είναι ευχερής με ένα απλό υπερηχογράφημα triplex. Και στις δύο περιπτώσεις (κολπική μαρμαρυγή και στένωση καρωτίδων), η αντιπηκτική φαρμακευτική αγωγή προστατεύει από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Η επίπτωση του σακχαρώδους διαβήτη αυξάνεται ταχύτατα στην Ευρώπη και στη χώρα μας και υπολογίζεται σε 8-9% του ελληνικού πληθυσμού. Αποτελεί μαζί με την παχυσαρκία και την αρτηριακή υπέρταση βασικό παράγοντα θνησιμότητας. Οι οφειλόμενοι στον σακχαρώδη διαβήτη θάνατοι παγκοσμίως αγγίζουν το 1,5 εκατομμύριο ετησίως και 1 στους 20 θανάτους αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στον σακχαρώδη διαβήτη και τις επιπλοκές του.

Το τεράστιο κόστος των καταγμάτων – 90.000 το 2018

Η οστεοπόρωση, νόσος και αυτή της τρίτης ηλικίας, πλήττει το 30% των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών και υπολογίζεται ότι πάσχουν από αυτή 200 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως. Οφείλεται στην κακή διατροφή, την έλλειψη άσκησης, τη μη επαρκή έκθεση στον ήλιο και την κληρονομικότητα, ενώ μελέτες στην Ελλάδα έδειξαν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα, που είναι απαραίτητη μαζί με το ασβέστιο για την υγεία των οστών, στο 60% των ενηλίκων ανδρών και στο 70% των γυναικών. Ένα οστεοπορωτικό κάταγμα συμβαίνει παγκοσμίως κάθε 3 δευτερόλεπτα (30% των οστεοπορωτικών ανδρών και γυναικών θα εμφανίσει ένα κάταγμα). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι καταγματίες αυτοί έχουν πιθανότητα 85% να πάθουν και δεύτερο κάταγμα. Σοβαρότερες είναι οι επιπτώσεις από το κάταγμα του ισχίου. Στην Ελλάδα το 2018 συνέβησαν περίπου 90.000 οστεοπορωτικά κατάγματα (εκ των οποίων τα 16.000 του ισχίου) και τα οποία κόστισαν περισσότερα από 700 εκατομμύρια ευρώ.

Μνήμη, διατροφή, στοματική υγεία

Από άνοια και άλλες διαταραχές της μνήμης πάσχουν 200.000 ασθενείς στη χώρα μας και λόγω της φύσης της νόσου συμπάσχει και ανάλογος αριθμός οικογενειών που φροντίζουν τους ασθενείς τους. Ο αντίστοιχος αριθμός για την Ευρώπη ανέρχεται σε 10.000.000 ενώ παγκοσμίως καταγράφονται 47.000.000 ασθενείς.

Η σωστή διατροφή, όπως είναι η μεσογειακή, επισημαίνει ο Πρόεδρος της Ε.Γ.Γ.Ε. Καθηγητής κ. Ιωάννης Καραϊτιανός, είναι ζωτικής σημασίας για τους ηλικιωμένους αφού θα πρέπει να λειτουργεί ως «φάρμακο» για το σώμα, χωρίς να το καταπονεί ή να το επιβαρύνει. Η δυσθρεψία, η κατάσταση κατά την οποία το σώμα δεν λαμβάνει τις απαραίτητες ποσότητες σε θερμίδες, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία μέσω της διατροφής, αφορά 1 στους 3 άνω των 65 ετών και σχετίζεται με πολύ σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Είναι αποτέλεσμα ελαττωμένης πρόσληψης τροφής και θρεπτικών συστατικών ή διαταραχών στην απορρόφηση και στον μεταβολισμό και προκαλεί διαταραχές στη σωματική και νοητική λειτουργία. Εκτός των σωματικών αιτιών η δυσθρεψία είναι αποτέλεσμα ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Η δυσθρεψία σταδιακά οδηγεί σε απώλεια μυϊκής μάζας και δύναμης που με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε σαρκοπενία (σοβαρή απώλεια μυϊκής μάζας), αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, αναιμία, οστεοπόρωση, κ.ά.

Σημαντικό ρόλο σε συνδυασμό και με τη σωστή διατροφή παίζει η φυσική δραστηριότητα και η σωματική άσκηση ήπιας έντασης, όπως είναι το περπάτημα και η κολύμβηση. Επισημαίνεται εξάλλου η ανάγκη επιμελούς φροντίδας της στοματικής υγείας των ηλικιωμένων γιατί ασθένειες του στόματος όπως η τερηδόνα, η περιοδοντική νόσος, η απώλεια δοντιών, η ξηροστομία και λειτουργικές δυσκολίες της μάσησης έχουν ως αποτέλεσμα να επηρεάζονται δυσμενώς η γενικότερη υγεία των ηλικιωμένων.

Όπως τονίζει ο κ. Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας των Ηλικιωμένων «θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε την Πολιτεία και όλους τους αρμόδιους φορείς, αλλά και την κοινωνία μας γενικότερα, για την κατανόηση και αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων των υπερηλίκων. Ωστόσο, η παρούσα οικονομική κρίση δυσχεραίνει την ανάληψη πρωτοβουλιών που θα συμβάλουν στην εν γένει καλύτερη αντιμετώπιση των πολύπλευρων αναγκών της ευαίσθητης αυτής κοινωνικής και ηλικιακής ομάδας.

Θα πρέπει όλοι μαζί, κράτος, φορείς, κοινωνία, ΜΚΟ, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας δημιουργικά ούτως ώστε οι ηλικιωμένοι να έχουν τη φροντίδα και τη στοργή που τους αξίζει. Στόχος όλων μας πρέπει να είναι η υγιής και ενεργή γήρανση και η αξιοπρεπής διαβίωση των ατόμων της Τρίτης Ηλικίας μέσα σε ένα φιλικό και στοργικό ευρύτερο περιβάλλον. Η ευχή μας για τους ηλικιωμένους πρέπει να είναι χρόνια πολλά, μα πάνω απ’ όλα χρόνια καλά!

Ως επιστημονική εταιρεία απευθύνουμε ένα μήνυμα προς όλους τους ηλικιωμένους: να τηρούν αυστηρά τα μέτρα προστασίας, να φορούν απαραίτητα μάσκα, να κρατούν τις ενδεδειγμένες αποστάσεις, να αποφεύγουν άσκοπες μετακινήσεις και κυρίως με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, να προφυλάσσουν τους εαυτούς τους από επικίνδυνες επαφές και συναναστροφές και να παρακινούν τα άτομα του περιβάλλοντός τους να κάνουν το ίδιο».