Δρ. Ίλια Θεοτοκά στο CNN Greece: Από την πανδημία και τον εγκλεισμό, στη βία

Αλήθεια έτσι οριοθετείται η post-COVID εποχή; Κρύβει τόσο πόνο και δράμα και καθόλου αισιοδοξία; Πόσο θυμό εξέθρεψε ο εγκλεισμός τελικά, ο οποίος βρήκε γόνιμο έδαφος και εκτονώνεται τώρα με πάσης μορφής βίαιες συμπεριφορές;

Εάν η πανδημία και ο παρατεταμένος εγκλεισμός μας δίδαξαν εν μέρει την αλληλεγγύη, την ενσυναίσθηση και την κοινωνική συνοχή, γιατί άραγε η επόμενη ημέρα πρέπει να εκδηλώνεται με τόσο μίσος, βία, ακραίες επιθετικές και απάνθρωπες εξάρσεις;

Με αφορμή τα κοινωνικά τεκταινόμενα των τελευταίων ημερών, θελήσαμε να αποκρυπτογραφήσουμε τα ανθρώπινα συναισθήματα και τις συμπεριφορές και να μπορέσουμε να δώσουμε απαντήσεις.

Το CNN Greece μίλησε με την Ίλια Θεοτοκά, μία πολύ έμπειρη Κλινική Ψυχολόγο και Ψυχοθεραπεύτρια. Με πτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλινική και Εξελικτική Ψυχολογία στη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης, εμπειρία από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής Δρομοκαίτειο, αλλά και από την Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο εδώ και πολλά χρόνια, συγγραφέας και ομιλήτρια πολλών επιστημονικών άρθρων και συνεδρίων, μας αναλύει τα κοινωνικά αυτά φαινόμενα.

Μιλάει για την ψυχολογία της κλειδαρότρυπας, για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά- ο θόρυβος του οποίου υπό κανονικές συνθήκες έπρεπε να έχει κοπάσει- για τις εγκληματικές ομάδες που οργανώθηκαν στη διάρκεια του εγκλεισμού, για την αύξηση του διαδικτυακού εγκλήματος και για το γεγονός, ότι οι άνθρωποι το διάστημα της υγειονομικής κρίσης, έφθασαν στα όρια τους και τώρα άρχισαν να εκφράζονται ακραία.

Μην απορείτε για τη βία και τις ακραίες συμπεριφορές, η μείωση των κοινωνικών σχέσεων και η μείωση της χρήσης του δημόσιου χώρου, επηρέασε και μείωσε την ενσυναίσθηση των ανθρώπων, τονίζει, προσθέτοντας, ότι δυστυχώς, η κατάσταση αυτή, φαίνεται πώς θα συνεχισθεί.

Επισημαίνει ακόμη, ότι η ανεργία και η οικονομική δυσπραγία, εξαιτίας της πανδημίας, οδήγησε στην αποσύνδεση με την κοινωνία, και έτσι παρατηρήσαμε το φαινόμενο από τη μία πλευρά να υπάρχουν στοιχεία εθελοντισμού και αλληλεγγύης, και από την άλλη αποσύνδεση, εγκληματικότητα, ενδοοικογενειακή βία, διαδικτυακό έγκλημα. Εκτιμά ότι όπως καταγράφεται αύξηση της χρήσης του αλκοόλ και των ουσιών, έτσι θα καταγραφεί το επόμενο διάστημα και αύξηση της σεξουαλικότητας.

Το κοινωνικό κόστος της πανδημίας, είναι πολύ μεγάλο, αλλά ακόμη μελετάται και περιμένουμε να δούμε πώς θα αποσυμφορηθεί, υπογραμμίζει η κυρία Θεοτοκά.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

Για όλα φταίει ο εγκλεισμός;

- Κυρία Θεοτοκά, βαδίζοντας πλέον σε μία κανονικότητα, μετά από έναν μακρύ και δύσκολο χειμώνα, με αλλεπάλληλα απαγορευτικά και εξαντλητικό εγκλεισμό, βλέπουμε ότι μάλλον δεν υπάρχει χαρά στους ανθρώπους και ηρεμία. Βιασμοί, δολοφονίες, αυτοκτονίες, αναίτιες επιθέσεις, διάχυτος φόβος, μία εκρηκτική κατάσταση που πρέπει να μας προβληματίσει σφόδρα. Πώς εξηγείτε τα φαινόμενα αυτά;

Το μεγάλο διάστημα του εγκλεισμού που επέφερε η πανδημία, ο φόβος για τη νόσο, οι απώλειες που προκάλεσε η COVID-19, επηρέασαν την γενιά μας και σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και όσον αφορά στη διαχείριση της κατάστασης. Αποτέλεσμα όλης αυτής της ιστορίας, είναι ότι επιδεινώθηκαν τα ψυχολογικά προβλήματα, αλλά και άτομα που δεν είχαν ψυχολογικά ζητήματα, επηρεάστηκαν σφόδρα από τον περιορισμό.

Η μη κοινωνική τροφοδότηση επίσης, είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν οι αγχώδεις καταθλιπτικές διαταραχές, οι κρίσεις πανικού, οι διαταραχές στον ύπνο, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η μετατραυματική διαταραχή άγχους. Άνθρωποι που είχαν φοβίες, αυτές εντάθηκαν, καθώς δεν μπορούσαν να εκτονώσουν τον θυμό, ή τον φόβο τους, αυξήθηκε η ενδοοικογενειακή βία, η εγκληματική συμπεριφορά. Θα σας έλεγα επίσης, ότι οι εγκληματικές Ομάδες οργανώθηκαν, αυξήθηκε το έγκλημα που σχετίζεται με το διαδίκτυο, οι άνθρωποι έφθασαν στα όρια τους και τώρα άρχισαν να εκφράζονται ακραία.

Ατόνησε η προαγωγή ψυχικής υγείας

- Θα συνεχιστεί αυτή η κατάσταση κυρία Θεοτοκά;

Μοιάζει ότι θα συνεχιστεί… η κοινωνία ατόνησε ως προς άλλες κοινωνικές παροχές, όπως πρόληψη και προαγωγή ψυχικής υγείας, αλλά και τα άλλα συστήματα, γιατί ενισχύθηκαν ιδιαίτερα λόγω της πανδημίας, οι δομές της υγείας αλλά και ο ψηφιακός μετασχηματισμός και ορθώς. Όμως, έμειναν πίσω πολλά άλλα θέματα που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.

Κτίζοντας την ψυχική μας ανθεκτικότητα

- Εκτιμάτε ότι η post-COVID εποχή θα είναι οδυνηρή έως ότου ορθοποδήσουμε και πάλι; Πώς θα πρέπει να χτίσουμε την ψυχική μας ανθεκτικότητα, αλλά και την κοινωνική συνοχή μετά από μία τόσο σοβαρή υγειονομική κρίση, η οποία λαμβάνει τελικά και έντονες κοινωνικές διαστάσεις;

Μιλώντας για ψυχική ανθεκτικότητα και πώς την οικοδομούμε, αλλά και με ποιο τρόπο τη διατηρούμε, θα έλεγα ότι είναι πολύ σημαντικό να κρατάμε τους δικούς μας ανθρώπους κοντά μας, να αποφεύγουμε τα αρνητικά συναισθήματα, να εστιάζουμε σε αυτά που έχουμε και όχι σε αυτά που δεν έχουμε, να σκεφθούμε τι μας βοήθησε στο παρελθόν, να θέτουμε μικρούς στόχους και να επιβραβεύουμε τον εαυτό μας. Η ζωή αξίζει ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές.

Όπως έλεγε και ο Νοστοσγιέφσκι, η ζωή αξίζει περισσότερο από τους στόχους της…

Μοναξιά, ανασφάλεια, ενσυναίσθηση και παιδιά

- Μπορεί μία πανδημία και αρκετοί μήνες εγκλεισμού, να οδηγήσουν σε μία τόσο ανεξέλεγκτη κοινωνική κατάσταση;

Η κοινωνική απόσταση, η πίεση του εγκλεισμού, το αίσθημα περιορισμού και ασφυξίας, δημιούργησε αβεβαιότητα για το μέλλον, επηρέασε την κοινωνική συνοχή και την ρουτίνα των δραστηριοτήτων μας. Επηρεάστηκε το αίσθημα ασφάλειας και ισορροπίας. Επίσης η μείωση των κοινωνικών σχέσεων και η μείωση της χρήσης του δημόσιου χώρου, επηρέασε και μείωσε την ενσυναίσθηση των ανθρώπων. Έκανε τους ανθρώπους πιο άκαμπτους και απότομους, οι οποίοι έχασαν το αίσθημα με τις κοινωνικές δεξιότητες.

Το είδαμε ιδιαίτερα με τα παιδιά και με τους εφήβους. Παιδιά με άριστες κοινωνικές δεξιότητες, μετά από μήνες αποχής από την παρουσία στο σχολείο, διαπιστώσαμε να μην θέλουν να πάνε στο σχολείο τους και ένοιωθαν άβολα να μπουν στην ομάδα των συνομηλίκων. Τα παιδιά εμφάνισαν επίσης δυσκολία συγκέντρωσης, άγχος, θυμό, ευερεθιστότητα, αίσθημα μοναξιάς.

Από την άλλη πλευρά, η ανεργία, οικονομική δυσπραγία, οδηγεί στην αποσύνδεση με την κοινωνία, και έτσι παρατηρήσαμε το φαινόμενο, από τη μία να υπάρχουν στοιχεία εθελοντισμού και αλληλεγγύης και από την άλλη αποσύνδεση, εγκληματικότητα, ενδοοικογενειακή βία, διαδικτυακό έγκλημα.

Από την ενδοσκόπηση και την αλληλεγγύη στις εξάρσεις…

- Τι μας δίδαξε τελικά η πανδημία- διότι είδαμε και πολλά θετικά σημεία, όπως αλληλεγγύη, υπευθυνότητα, προσφορά- τι αξίζει να κρατήσουμε και τι να αφήσουμε πίσω μας;

Άνθρωποι που είχαν πολλές κοινωνικές σχέσεις, είναι γεγονός, ότι έκαναν ένα ξεκαθάρισμα, επίσης επανήλθε η ισορροπία μέσα και έξω.

Δηλαδή, με αφορμή τον παρατεταμένο εγκλεισμό, κάνουμε πολλές δράσεις εντός της οικίας μας και ασχολούμαστε περισσότερο με τα παιδιά. Το γεγονός ότι μείναμε πολύ χρόνο με τους ανθρώπους που είναι σημαντικοί για εμάς, είναι σπουδαίο για την ισορροπία μας.

Είναι χαρακτηριστικό, πώς πολλοί άνθρωποι ανέφεραν ότι χάλασαν οι καναπέδες από το παρατεταμένο καθισιό και το γεγονός ότι έμειναν αδρανείς.

Κάναμε μία ενδοσκόπηση επίσης, μάθαμε να είμαστε πιο ολιγαρκείς και να εκτιμούμε αυτά που έχουμε. Τα παιδιά έμαθαν ότι το internet δεν είναι για διασκέδαση αλλά και για εκπαίδευση και εκμάθηση γνώσεων, μάθαμε να μαγειρεύουμε και να τρώμε πιο ποιοτικά και υγιεινά, να ασκούμαστε περισσότερο. Ο Έλληνας άφησε την ταβέρνα και άρχισε το περπάτημα.

Tο κοινωνικό κόστος της πανδημίας είναι σημαντικό, ωστόσο, ακόμη μελετάται και περιμένουμε να δούμε πώς θα αποσυμφορηθεί.

Στον αντίποδα όλων των παραπάνω, καταγράφεται έξαρση της σεξουαλικότητας, καθώς και αύξηση της χρήσης των ουσιών και αλκοόλ.

Η πανδημία επίσης, μας έκανε να αντιληφθούμε σε πόσο στενή αλληλεξάρτηση βρίσκονται οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Μην ξεχνάμε το φαινόμενο της πεταλούδας, "αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα".

Η αβάσταχτη ψυχολογία της κλειδαρότρυπας

- Πριν ένα και πλέον μήνα, η ελληνική κοινωνία, βίωσε ένα τραγικό γεγονός, με τη δολοφονία μιας πολύ νέας μητέρας μπροστά στο μωρό της από τον σύζυγο. Στον αντίποδα, έχουμε μία σειρά από νικηφόρες μάχες από τους αθλητές μας Σάκαρη και Τσιτσιπά, αλλά και σημαντικά στοιχεία σε οικονομικό πεδίο, όπως την εκταμίευση των πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης. Γιατί δεν ασχολούμαστε με τα θετικά και αισιόδοξα στοιχεία και όλη η κοινωνία, αναλώνεται και έχει συνδεθεί τελικά με ένα έγκλημα επί τόσο καιρό, το οποίο δεν μπορούμε να αφήσουμε πίσω μας, με αποτέλεσμα να μας απορροφά όλη την ενέργεια;

Είναι γνωστό ότι στους ανθρώπους πολλές φορές, λειτουργεί η ψυχολογία της κλειδαρότρυπας, θέλουμε να γνωρίσουμε καλύτερα τον εγκληματία, να καταλάβουμε ότι ήταν ένας από εμάς και πώς εξελίχθηκε σε εγκληματία. Οι άνθρωποι ηδονίζονται να μαθαίνουν… αναζητούν έντονα συναισθήματα και φυσικά οτιδήποτε είναι ακραίο, εντείνει την περιέργεια, καθώς συνδέεται με ακραίες απάνθρωπες συμπεριφορές.

Επίσης, η εμμονή των ΜΜΕ να επανέρχονται στο θέμα, να ερεθίζουν την κοινωνία και τους πολίτες με άφθονο υλικό, ενισχύει όπως είπαμε την ψυχολογία της κλειδαρότρυπας. Επιπλέον, όταν μας τροφοδοτούν διαρκώς με εικόνες, αυτό πουλάει και άρα, επαναλαμβάνεται.

Σε ένα χαλαρό σύστημα ηθικών αξιών, μία εγκληματική συμπεριφορά που παρουσιάζεται, ενθαρρύνει την εν γένει εγκληματική συμπεριφορά. Εκτιμώ ότι η ιστορία με την τραγωδία στα Γλυκά Νερά, έπρεπε ήδη να έχει σταματήσει.

Η έντονη επιρροή των social media

- Και πώς ένας δολοφόνος, ή serial killer, καταφέρνει να συγκεντρώνει τόση δημοσιότητα στο πρόσωπό του, αλλά και τόσο μεγάλο αριθμό ακολούθων- followers- στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης; Πώς σχολιάζετε το κοινωνικό αυτό ζήτημα;

Πράγματι, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο αυτό, ένας δολοφόνος, ή serial killer, να είναι πολύ γοητευτικός για μία μερίδα ανθρώπων, με αποτέλεσμα να προσελκύει στο πρόσωπό του θαυμασμό, ακόμη και έρωτα. Στις ημέρες μας μάλιστα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μας ασκούν έντονη επιρροή, ενώ η δύναμη της εικόνας αλλά και τα Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης, συχνά ενισχύουν τα κατώτερα ένστικτα.