Τουρισμός: Από τους αρχαίους περιηγητές στον μαζικό τουρισμό της σύγχρονης εποχής

Τη σπουδαιότητά του την καταλάβαμε εις βάθος το 2020: Ο Τουρισμός δεν είναι «απλώς» ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος ψυχαγωγίας, ειδικά για τον ανεπτυγμένο κόσμο, είναι παράλληλα ένας μοχλός οικονομίας που κινεί γρανάζια σε παγκόσμιο επίπεδο και σε πολύ σημαντικό βαθμό. Οι λεγόμενες «τουριστικές χώρες», μεταξύ των οποίων και η χώρα μας, αντιμετωπίζουν τον τουρισμό ως κύρια πηγή εσόδων, με πολύ σημαντική συμμετοχή και στο εγχώριο ΑΕΠ. Πώς όμως εξελίχθηκαν τα πράγματα μέχρι να φτάσουμε στη σημερινή εποχή; Ποια είναι η «ιστορία» του τουρισμού;

Οι απαρχές του Τουρισμού

Από τότε που ο άνθρωπος ξεκίνησε να ταξιδεύει για λόγους αναψυχής, για ένα συγκεκριμένο διάστημα και μετά να επιστρέφει στο σπίτι του, στην κύρια κατοικία του, μπορούμε να μιλάμε για «τουρισμό» - πολύ διαφορετικής βέβαια μορφής από τον σύγχρονο. Τα ταξίδια, άλλωστε, υπήρχαν από την αρχαιότητα στην ανθρώπινη ζωή, μόνο που τότε γίνονταν για κάποιον σκοπό πέραν της αναψυχής – συνήθως για εμπορικούς ή άλλους επαγγελματικούς λόγους, εφόσον αναφερόμαστε σε καιρό ειρήνης. Η εξάπλωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οδήγησε και στην διεύρυνση του οδικού δικτύου και την διευκόλυνση των ταξιδιών, ειδικά των πλουσίων προς τις αποικίες, την Ελλάδα και την Αίγυπτο, ακόμα και τη Μεσοποταμία. Επί Βυζαντίου, Μεσαίωνα και Αναγέννησης, τα ταξίδια άλλαξαν μορφή και διευκολύνθηκαν εν πολλοίς, αν και τότε ήταν πολύ συχνό φαινόμενο ο ταξιδιώτης να πέφτει θύμα ληστείας.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι περίπου τότε, μετά τον 10^ο αιώνα και ιδίως προς τον Μεσαίωνα διαδόθηκαν και τα ταξίδια για θρησκευτικούς σκοπούς, με πολλούς δυτικούς να ταξιδεύουν στα Ιεροσόλυμα, στους Άγιους Τόπους, με σκοπό να προσκυνήσουν. Αντίθετα επί Αναγέννησης, ξεκίνησαν τα ταξίδια σε ευρωπαϊκές πόλεις, με σκοπό τη μόρφωση: Οι νέοι της ανώτερης τάξης ενθαρρύνονταν να ταξιδέψουν για εκπαιδευτικούς λόγους, ώστε να επιστρέψουν, να παντρευτούν και να αναλάβουν τις κερδοφόρες επιχειρήσεις της οικογένειας έχουν αναπτύξει τον χαρακτήρα τους.

Ο 19^ος αιώνας και ο κομβικός του ρόλος

Οι απαρχές του «μαζικού τουρισμού» που μοιάζει πολύ περισσότερο με αυτό που ονομάζουμε τουρισμό σήμερα, βρίσκονται στον 19^ο αιώνα. Ο σιδηρόδρομος και το ατμόπλοιο αλλάζουν τα δεδομένα στις μετακινήσεις και τα ταξίδια δεν θυμίζουν καθόλου όσα ίσχυαν προηγουμένως: Το κόστος μειώθηκε σημαντικά, ενώ το ταξίδι έγινε ασφαλέστερο και απείρως συντομότερο. Οι «σπόροι» της ανάπτυξης των ταξιδιών αναψυχής και ήταν θέμα χρόνου, οι άνθρωποι – αρχικά οι πλουσιότεροι και των ανωτέρων τάξεων – να αρχίσουν να ταξιδεύουν μαζικά.

Τον 19^ο αιώνα άλλωστε εμφανίστηκαν για πρώτη φορά επιχειρήσεις που ασχολούνταν αποκλειστικά με τα ταξίδια και τον τουρισμό, που έμοιαζαν με «προγόνους» των σημερινών tour operators και των ταξιδιωτικών γραφείων. Το πρώτο τουριστικό πρακτορείο της ιστορίας άλλωστε δημιουργήθηκε από τον Τόμας Κουκ, το 1841 στην Αγγλία και πρόκειται για τον τουριστικό κολοσσό που μετά από 178 χρόνια συνεχούς παρουσίας στα τουριστικά δρώμενα, κατέρρευσε με πάταγο τον Σεπτέμβριο του 2019. Ο Κουκ ήταν ο πρώτος που προσέφερε στους πελάτες του, εκτός από τη μετακίνηση, κουπόνια για τα ξενοδοχεία του προορισμού, ξεναγήσεις και άλλα, δημιουργώντας ουσιαστικά τα πρώτα «τουριστικά πακέτα». Σύντομα βρήκε μιμητές και ο τουρισμός πραγματικά άλλαξε μορφή.

Ο κόσμος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η μορφή του τουρισμού δεν αλλάζει ιδιαίτερα μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρότι το αυτοκίνητο και το αεροπλάνο έχουν ήδη εμφανιστεί και έχουν μεταβάλλει τα δεδομένα των μετακινήσεων, που είναι ο βασικός καταλύτης της τουριστικής εξέλιξης. Μετά το 1945 όμως και ειδικά κατά τη δεκαετία του 1950, είναι που αλλάζουν άρδην τα δεδομένα και ο μαζικός τουρισμός γίνεται πραγματικότητα. Αποτελεί πυλώνα οικονομίας και ανάπτυξης, καλλιεργείται και ενθαρρύνεται, επηρεάζοντας άμεσα τα κράτη στα οποία αναπτύσσεται, σε πολλαπλά επίπεδα.

Σήμερα, αυτή η τάση και μόδα του ’50, θεωρείται περίπου απευκταία: Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού έχουν κάνει τους δημοφιλείς προορισμούς παγκοσμίως να αναζητούν τρόπους να θέσουν ένα όριο, προκειμένου να διαφυλάξουν τον φυσικό τους πλούτο. Τώρα, που η συζήτηση για τη σωτηρία του πλανήτη και την αναστροφή της κλιματικής αλλαγής βρίσκονται στο προσκήνιο, ο τουρισμός αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις: Η τάση είναι να είναι φιλικός προς τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον, με αυτό που ονομάζουμε «εναλλακτικός τουρισμός» να κερδίζει διαρκώς έδαφος έναντι πιο παραδοσιακών μορφών, με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Ο τουρισμός στην Ελλάδα

Παράλληλα βήματα με του υπόλοιπου κόσμου, κάνει και ο τουρισμός στην Ελλάδα. Ξένοι περιηγητές έρχονται όλο και συχνότερα κατά τον 19^ο αιώνα, ενώ στις αρχές του 20ού ήδη έχει καθιερωθεί η έννοια των παραθεριστών, που συνήθως είναι Έλληνες που κατά το καλοκαίρι μεταβαίνουν σε άλλες περιοχές είτε Ευρωπαίοι λάτρεις του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, που θέλουν να δουν τα μνημεία από κοντά. Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού άλλωστε ιδρύθηκε το 1929, προσκαλώντας επισκέπτες στην Ελλάδα. Τα επόμενα χρόνια, η τουριστική ανάπτυξη συνεχίστηκε και επιδιώχθηκε, με αποκορύφωμα το 1938, παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που οι αφίξεις ξένων τουριστών στη χώρα μας καταγράφηκαν ως 153.632!

Από τα ιαματικά λουτρά που ήταν οι δημοφιλέστεροι προορισμοί τότε, περνάμε στα νησιά, της δεκαετίας του 1950: Στα μέσα της δεκαετίας, στην Ύδρα και άλλα μέρη της χώρας γυρίζεται η πρώτη αμερικανική κινηματογραφική παραγωγή στην Ελλάδα, «Το παιδί και το δελφίνι» με τη Σοφία Λόρεν, διαφημίζοντας τη χώρα παγκοσμίως. Η τουριστική ανάπτυξη των επόμενων δεκαετιών έθεσε τα θεμέλια για να γίνει ο τουρισμός αυτό που ονομάζουμε «βαριά βιομηχανία» της Ελλάδας, με ανάπτυξη ξενοδοχειακών μονάδων, αύξηση κλινών και παροχών, αλλά και στροφή, κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1980, σε περιορισμό της μαζικότητας και προσπάθεια ανάδειξης του πολιτιστικού προϊόντος της χώρας.

Σήμερα η Ελλάδα είναι ένας από τους κορυφαίους προορισμούς παγκοσμίως και η διαρκής προσπάθεια όλων αφορά στη βιώσιμη ανάπτυξη, ώστε ο τουρισμός να συνεχίσει να αποτελεί πυλώνα της οικονομίας της χώρας, χωρίς να καταστρέφει τους φυσικούς πόρους, αλλά αντίθετα, θέτοντας βάσεις παρακαταθήκης για το μέλλον.

Ανακαλύψτε όλο το αφιέρωμα του CNN Greece για τον Τουρισμό εδώ