Συνεπιμέλεια - ΓΟΝ.ΙΣ.: Αλήθειες και ψέματα για το σχέδιο νόμου για την κοινή επιμέλεια

Όπως αναφέρει ο ΓΟΝ.ΙΣ., η μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου (κεφάλαιο 11 «σχέσεις γονέων τέκνων») το γνωστό σχέδιο νόμου, είναι η στοιχειώδης ανταπόκριση της Πολιτείας στο αίτημα της κοινωνίας για εκσυγχρονισμό των διατάξεων, διότι η κοινωνία έχει ήδη προηγηθεί της πολιτείας και αναζητά λύσεις στο θέμα. Ο ΓΟΝ.ΙΣ. διαπιστώνει ότι διασπείρονται αναλήθειες που δημιουργούν σύγχυση στην κοινή γνώμη.

ΨΕΜΑ : Η κοινωνία είναι διχασμένη στο θέμα της κοινής επιμέλειας και το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου χειροτερεύει το διχασμό.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Η κοινωνία ΔΕΝ είναι διχασμένη στο θέμα της κοινής επιμέλειας, παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς κάποιων ολιγομελών οργανώσεων και οργανώσεων που φέρουν μόνο μια σφραγίδα.

Η κοινωνία συμφωνεί στη συντριπτική πλειοψηφία της με την ανάγκη για κοινή ανατροφή. Ελάχιστη απόδειξη της καθολικής σχεδόν αποδοχής της κοινής επιμέλειας είναι ότι στη διαβούλευση επί της νομοθετικής πρωτοβουλίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης που έληξε με πρωτοφανή συμμετοχή (14.815 σχόλια), το 80% των σχολίων περίπου τάσσονται υπέρ της κοινής επιμέλειας και προέρχονται ισοπόσως και από άνδρες και από γυναίκες.

Ενδεικτικά στο άρθρο 5 του νομοσχεδίου για το 1511 ΑΚ τα σχόλια υπέρ της ανάγκης μεταρρύθμισης τάχθηκε το 81,4% επί συνόλου 2007 σχολίων και κατά το 18,6%. Επίσης, στο άρθρο 14 του νομοσχεδίου για την αντικατάσταση του άρθρου 1532 ΑΚ που αφορά τις συνέπειες κακής άσκησης αναρτήθηκαν 1256 σχόλια εκ των οποίων υπέρ του σχεδίου ήταν 1001 σχόλια, ποσοστό 82%, και εναντίον 212 σχόλια, ποσοστό 18%. Στο άρθρο 13 του νομοσχεδίου για την αντικατάσταση του 1520 ΑΚ, που αφορά την επικοινωνία (μαχητό τεκμήριο 1/3) αναρτήθηκαν 1766 σχόλια εκ των οποίων υπέρ του σχεδίου ήταν σε ποσοστό το 72% και εναντίον το 28%. Τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύουν όχι μόνο ότι η κοινωνία απαιτεί την μεταρρύθμιση αλλά ότι θέλει αυτή η μεταρρύθμιση να είναι ακόμα και πιο ριζοσπαστική από το νόμο προς ψήφιση και ότι γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει και από αυτό τεκμαίρεται ότι γνωρίζει και τι θέλει ακριβώς να αλλάξει.

ΨΕΜΑ: Το νομοσχέδιο επιβάλλει οριζόντια εφαρμογή της «υποχρεωτικής κοινής επιμέλειας».

ΑΛΗΘΕΙΑ: Ο όρος «υποχρεωτική κοινή επιμέλεια», είναι μια επικοινωνιακά αρνητική έκφραση η οποία δεν έχει καμιά αντιστοίχηση στην πραγματικότητα.

Το σχέδιο νόμου προβλέπει την κοινή επιμέλεια ως κανόνα, όπως μέχρι σήμερα κανόνας ήταν στη δικαστική και δικηγορική πρακτική η αποκλειστική επιμέλεια. Η επίκληση «της δήθεν υποχρεωτικής κοινής επιμέλειας» ως επαπειλούμενο δεινό είναι ένας επικοινωνιακός τρόπος, για να αποφευχθεί η οποιαδήποτε μεταρρύθμιση.

Ο κανόνας της κοινής επιμέλειας παρ’ όλα αυτά ΔΕΝ είναι υποχρεωτικός, όπως προβλέπεται μπορεί να καμφθεί, αφού εισάγονται εξαιρέσεις με το άρθρο 8 (1514 ΑΚ): συγκεκριμένα, μπορεί να υπάρξει συναινετική εξαίρεση ή αν το δικαστήριο κρίνει ότι δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της επιμέλειας εξαιτίας σύγκρουσης των συζύγων ή λόγω αδιαφορίας ή μη τηρήσεως των συμφωνιών ή αν η άσκηση της κοινής επιμέλειας έχει καταστεί αντίθετη προς το συμφέρον του παιδιού κατά την κρίση του Δικαστή. Το προσχέδιο, λοιπόν, δίνει αυξημένες ευχέρειες στο φυσικό δικαστή, ώστε να εξειδικεύσει τις διατάξεις και να τις εφαρμόσει κατά περίπτωση. Άρα, ΔΕΝ υπάρχει οριζόντια εφαρμογή του κανόνα της κοινής επιμέλειας ή του 1/3 υποχρεωτικά σε όλες τις περιπτώσεις.

ΨΕΜΑ: Όλοι οι Ειδικοί και φορείς συμφωνούν ότι δεν είναι προς το συμφέρον του παιδιού η από κοινού ανατροφή των παιδιών ειδικά στα συγκρουσιακά διαζύγια.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Η συντριπτική πλειοψηφία των ειδικών ψυχικής υγείας και ερευνητών συμφωνούν με την κοινή επιμέλεια, ενώ κανείς επίσημος φορέας δεν αρνείται την ανάγκη για από κοινού ανατροφή των παιδιών από τους δύο γονείς ακόμα και μετά από τυχόν διαζύγιο. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά την τοποθέτηση της Ελληνικής Ψυχολογικής Εταιρείας (ΕΛΨΕ). Οι Έλληνες ψυχολόγοι τάσσονται υπέρ της συνεπιμέλειας κατά την οποία οι γονικές ευθύνες θα είναι κοινές και αδιάσπαστες και το παιδί θα περνά ίσο χρόνο με τον κάθε γονέα σε καθημερινότητα και διακοπές.

Επίσης, σύμφωνα με την άποψη του Συνηγόρου του Παιδιού «είναι επιτακτικό να εισαχθεί ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας, στο σύνολό της, και μετά τη διάσταση/διαζύγιο/ακύρωση του γάμου/λύση του συμφώνου συμβίωσης. Εξαίρεση μπορεί να υφίσταται όχι στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων άνευ άλλου τινός, αλλά μόνο για σπουδαίο λόγο».

Δηλαδή, οφείλουμε να ενημερώσουμε ότι σύμφωνα με το ΣτΠ δεν αρκεί η διαφωνία των γονέων, για να οδηγηθούμε στην αποκλειστική επιμέλεια, όπως συνέβαινε νοσηρά έως τώρα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι Παρατηρήσεις της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων επί του σχεδίου Νόμου, όπου δεν διαπιστώνεται αντίθεση με την εισαγωγή της κοινής επιμέλειας ως κανόνα, ούτε καταρχήν με το μαχητό τεκμήριο του 1/3 στην επικοινωνία, αλλά γίνονται χρήσιμες επισημάνσεις για τη βελτίωση του νομοσχεδίου, πάντοτε όμως στην κατεύθυνση της εφαρμογής της κοινής επιμέλειας. Το ίδιο ισχύει και για τις περισσότερες ανακοινώσεις επίσημων φορέων που έχουν σχέση με το παιδί και τους γονείς. Δεν διαφωνούν ως προς τον κανόνα αλλά κάνουν κάποιες επισημάνσεις και διατυπώνουν κάποιους επιμέρους προβληματισμούς που έχουν να κάνουν ΜΟΝΟ με την εφαρμογή του νόμου αυτού, προτείνοντας κυρίως προσλήψεις και δημιουργία δομών, ώστε να καλυφθούν τυχόν ανάγκες που θα προκύψουν.

ΨΕΜΑ: Ο ισχύον νόμος του 1983 είναι ο πλέον σύγχρονος και πιο προοδευτικός της Ευρώπης.

ΑΛΗΘΕΙΑ : Ο ισχυρισμός ότι δήθεν οι διατάξεις του Ν. 1329/1983 είναι σύγχρονες και δεν χρήζουν τροποποιήσεως είναι εξωπραγματικός και ασύγχρονος με την κοινωνική πραγματικότητα. Οι διατάξεις ΗΤΑΝ σύγχρονες και ρηξικέλευθες πριν από σαράντα (40) χρόνια και η τότε πολιτική ηγεσία ανταποκρίθηκε στις ανάγκες του καιρού της.
Σε περίπτωση διαζυγίου συνεχίστηκε δικαστικά και δικηγορικά η πρακτική της αποκλειστικής επιμέλειας, γεγονός που αποδεικνύεται και από τις έρευνες (ΓΟΝ.ΙΣ, 2009).

Με την πάροδο των ετών, τα διαζύγια αυξήθηκαν δραματικά και οι παραβιάσεις δικαστικών αποφάσεων ιδιαίτερα σε ζητήματα διατροφής και επικοινωνίας μεγιστοποιήθηκαν: ο έχων ή η έχουσα την αποκλειστική επιμέλεια, ουσιαστικά, μπορεί να παραβιάζει τις αποφάσεις επικοινωνίας ατιμώρητα, ενώ αυτός ή αυτή που δίνει την διατροφή δε συμμετέχει στην καθημερινή ανατροφή του παιδιού έχοντας αποκοπεί από αυτό τόσο συναισθηματικά όσο και πρακτικά. Όλα αυτά τα προβλήματα που φάνηκαν στην πορεία αλλά και στην εφαρμογή του νόμου του 1983 η σημερινή πολιτική ηγεσία έχει επίσης υποχρέωση να ανταποκριθεί στις ανάγκες του καιρού μας, δεδομένου μάλιστα ότι η πραγματικότητα την έχει ήδη ξεπεράσει (Στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ, Στοιχεία ΓΟΝ.ΙΣ,).

Ούτως ή άλλως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της συμμετοχής και των δύο γονέων στη ζωή του παιδιού, με τις υπάρχουσες διατάξεις, διότι αποδεικνύεται ότι προβλέπουν στην αποκλειστική επιμέλεια και χρήζουν προσαρμογής στη σύγχρονη πραγματικότητα και στο σύγχρονο ρόλο του πατέρα αλλά και της μητέρας στην συνανατροφή των παιδιών μετά το διαζύγιο ή τη διάσταση. Το παραπάνω πρέπει να αφορά και τα παιδιά εκτός γάμου (πλέον του 10% των γεννήσεων).

ΨΕΜΑ: Το νομοσχέδιο προωθεί την βία μετά το διαζύγιο ειδικά με την χρήση του όρου “αμετάκλητη δικαστική απόφαση” για τον κακοποιητή γονέα.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Ο ισχυρισμός ότι στο νομοσχέδιο δεν προστατεύονται τα
παιδιά και οι γυναίκες από την ενδοοικογενειακή βία είναι αναληθής.

Το σχέδιο νόμου ρητώς προβλέπει στο άρθρο 15 την ενδοοικογενειακή βία ως λόγο κακής άσκησης της γονικής μέριμνας και στο άρθρο 13 ως λόγο μείωσης ή και αποκλεισμού της επικοινωνίας. Η επίκληση του αμετάκλητου, αποπροσανατολίζει τη
συζήτηση από την πραγματικά έντονη και ρητή αποδοκιμασία του νόμου προς την ενδοοικογειακή βία. Ο μνημονευόμενος, μάλιστα, από κάποιους και κάποιες ως "άριστος" νόμος 1329/1983 ΔΕΝ προβλέπει απολύτως τίποτα για αυτό το ζήτημα, ούτε περιγράφει την κακή άσκηση της γονικής μέριμνας. Επίσης, η συνθήκη της Κωνσταντινούπολης ΔΕΝ καλύπτει αγόρια 13 ετών και άνω, όταν μάλιστα αυτά πέφτουν θύματα βίας!

Ο προς ψήφιση νόμος, αντιθέτως, καλύπτει όλα τα παιδιά και όλους τους γονείς από τέτοιου είδους συμπεριφορές, τις οποίες μάλιστα ΚΑΙ τιμωρεί
ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου. Επίσης, θεωρούμε ότι στο ζήτημα του αμετάκλητου και στις ερμηνείες που σε αυτό έχουν δοθεί έχει γίνει ηθελημένη παρανόηση. Η λέξη «ιδίως» που υφίσταται πριν την λέξη «αμετάκλητο» σημαίνει ότι ο δικαστής μπορεί να κρίνει ανάλογα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι το νομοσχέδιο δεν προβλέπει την αντίστοιχη δράση του δικαστή και για άλλους, όπως χαρακτηριστικά λέγεται, «σοβαρούς λόγους» που σχετίζονται με την βία ή και με άλλες λανθασμένες συμπεριφορές εκατέρωθεν.

ΨΕΜΑ : Η κοινή επιμέλεια του παιδιού είναι μόνο για γονείς που συνεννοούνται μετά το διαζύγιο και δεν συγκρούονται.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Η κοινή επιμέλεια δεν προϋποθέτει οπωσδήποτε τη συνεννόηση μεταξύ των γονέων, παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς. Ακόμα και σε ένα υπερσυγκρουσιακό διαζύγιο, οι γονείς δεν χρειάζεται καν να συναντιούνται ενώπιον του διαμεσολαβητή, ούτε κατά την κατάρτιση του γονικού προγραμματισμού, ούτε και κατά την εφαρμογή του. Αυτό που απαιτείται, όμως είναι ένα νομοθετικό πλαίσιο που να οριοθετεί τους γονείς προς όφελος του παιδιού, ώστε να δρουν μέσα στα όρια του νόμου και των συμφωνιών.

Έχουμε, λοιπόν, έξι λόγους κακής άσκησης της γονικής μέριμνας: μη καταβολή διατροφής, ενδοικογενειακή βία, μη εφαρμογή των δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας ή συμφωνιών, η προσπάθεια διάρρηξης σχέσεων του παιδιού με τον άλλον γονέα, η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα.

Το νομοσχέδιο αφενός καλλιεργεί κουλτούρα συναινέσεων με τη διαμεσολάβηση και αφετέρου αποδοκιμάζει σαφώς συμπεριφορές του γονέα που δεν τηρεί τις συμφωνίες ή τις δικαστικές αποφάσεις ή δρα καταχρηστικά. Τα παραπάνω οδηγούν στην ανάθεση της επιμέλειας στον ένα γονέα κατ’ εξαίρεση (ΑΚ 1514) είτε ακόμα και στην στέρηση αυτής καθαυτής της γονικής μέριμνας (ΑΚ 1532)

ΨΕΜΑ: Δεν υπάρχουν υποστηρικτικές δομές και υπηρεσίες.

ΑΘΗΘΕΙΑ : Υπάρχουν ήδη υποστηρικτικές δομές και υπηρεσίεςστελεχωμένες με ειδικούς που μπορούν να βοηθήσουν στην εμπέδωση της κοινής επιμέλειας και την εφαρμογή της. Κανείς δεν γνωρίζει εάν θα είναι επαρκείς μετά την εφαρμογή του νέου νόμου. Η νομοθετική μεταρρύθμιση είναι υποχρέωση της πολιτείας και δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία ότι πιθανόν δεν υπάρχουν επαρκείς δομές. Υπάρχουν ήδη και λειτουργούν αρκετές κρατικές και δημοτικές δομές ασχολούμενες με συμβουλευτική γονέων που αντιδικούν μέχρις εσχάτων σήμερα και στα πλαίσια του ν. 1329/1983.

Περαιτέρω επέκταση των δομών αυτών καθώς και συνεργασίες κράτους και εθελοντικών φορέων θα είναι χρήσιμη και αναμενόμενη ως απότοκο όμως των πραγματικών αναγκών που θα προκύψουν μετά την ψήφιση του νόμου. Πιθανότατα θα χρειαστούν και προσλήψεις επιπλέον ειδικών συμβούλων του δικαστή με ειδικότητες Κοινωνικού Λειτουργού, Ψυχολόγου και Ψυχιάτρου που θα λειτουργούν στα πλαίσια του οικογενειακού δικαστηρίου. Όλα αυτά θα επαναξιολογηθούν, θα επικαιροποιηθούν και θα αναβαθμιστούν με βάση το νέο νόμο, τις προοπτικές και τις πραγματικές ανάγκες.

ΨΕΜΑ : ΔΕΝ προβλέπεται ή προβλέπεται η εναλλασσόμενη κατοικία στο νομοσχέδιο (ανακριβείς και οι δύο δηλώσεις).

ΑΛΗΘΕΙΑ : Η εναλλασσόμενη κατοικία και η κατανομή του χρόνου μεταξύ των γονέων κατά το ½ δεν προβλέπεται ρητώς από το σχέδιο νόμου, αλλά δεν αποκλείεται όμως σε περίπτωση συμφωνίας ή σε περίπτωση που το δικαστήριο κρίνει ότι είναι εφικτή και εξυπηρετεί το συμφέρον του τέκνου κρίνοντας κάθε περίπτωση ξεχωριστά.

ΨΕΜΑ: Η διατροφή για το παιδί θα καταργηθεί ή θα μειωθεί με αποτέλεσμα ο ασθενέστερος οικονομικά γονέας να είναι εκτεθειμένος.

ΑΛΗΘΕΙΑ : Το παρόν σχέδιο νόμου τροποποιεί ορισμένες διατάξεις του κεφαλαίου 11 του Α.Κ. και επομένως ΔΕΝ τροποποιεί τις υφιστάμενες διατάξεις περί διατροφής που ανήκουν στο κεφάλαιο 10 του αστικού κώδικα. Συνεπώς το τέκνο δεν στερείται του δικαιώματος διατροφής και συνεχίζεται ο υπολογισμός της διατροφής ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες των γονέων, όπως γίνεται και σήμερα. Συνεπώς, ο ασθενέστερος οικονομικά γονέας προστατεύεται όπως και σήμερα.

ΨΕΜΑ: Το σχέδιο νόμου δεν είναι παιδοκεντρικό αλλά “γονεοκεντρικό”.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Ο σκοπός του νομοσχεδίου είναι παιδοκεντρικός, παρά τους αντίθετους ισχυρισμούς ότι είναι γονεοκεντρικός. Στην πραγματικότητα εξυπηρετεί πρωτίστως το συμφέρον του παιδιού να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς του όπως ορίζεται από τη ΔΣΔΠ (άρθρο 18). Σε όλα τα άρθρα του σχεδίου το παιδί είναι το επίκεντρο. Βασικός άξονας, μάλιστα, σε κάποια από τα επίμαχα άρθρα είναι η προστασία του από εκατέρωθεν λανθασμένες συμπεριφορές των γονέων του. Ο δηλωμένος σκοπός του νομοθέτη (άρθρο 1) είναι το παιδί και η ανατροφή του και από τους δύο γονείς αλλά, όπως φαίνεται και στα επόμενα άρθρα, και η προστασία της παιδικής ηλικίας. Συνεπώς, το σχέδιο νόμου είναι κατεξοχήν παιδοκεντρικό, από τη στιγμή που οριοθετεί τους γονείς μέσω των 6 λόγων κακής άσκησης της γονικής μέριμνας από την μια, ενισχύοντας τη συνεργασία τους από την άλλη προς το συμφέρον του παιδιού.

ΨΕΜΑ: Το σχέδιο νόμου είναι αποτέλεσμα πιέσεων από λόμπυ πατεράδων.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Σκοπός του σχεδίου δεν είναι η αναβάθμιση του ρόλου του πατέρα, αλλά η ανατροφή του παιδιού με σύγχρονους όρους και η προστασία του από την αυθαιρεσία του ενός γονέα ή από την αδιαφορία του άλλου. Δεν εξαιρεί κανένα γονιό από την ανατροφή του παιδιού, ούτε προτιμά κάποιον από τους δύο, αντιθέτως προωθεί ξεκάθαρα την ισότητα των γονέων στην ανατροφή του παιδιού είτε αυτό έχει γεννηθεί εντός είτε εκτός γάμου.

Υιοθετεί σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις της ψυχολογίας που έχουν προκύψει μετά από μακροχρόνιες έρευνες παγκοσμίως. Υιοθετεί οδηγίες του συμβουλίου της Ευρώπης για την ισότητα των γονέων. Λαμβάνει υπόψιν του τις καταδίκες της Ελλάδας για τα ζητήματα αυτά. Πρωτίστως όμως λαμβάνει υπόψιν τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν μετά το διαζύγιο και τις εκατέρωθεν λανθασμένες συμπεριφορές γονέων που μόνο προς όφελος του παιδιού δεν είναι. Μάλιστα, από αυτήν την άποψη, το νομοσχέδιο μοιάζει δειλό, γιατί θα μπορούσε να προωθεί πιο έντονα την ισόχρονη κοινή ανατροφή και την εναλλασσόμενη κατοικία ως κύριο κανόνα, πράγμα που δεν συμβαίνει.

ΨΕΜΑ: Η αποκλειστική επιμέλεια μετά από διαζύγιο είναι το καλύτερο για την οικογένεια και το παιδί. Η ανατροφή από ένα γονιό είναι προς το συμφέρον του παιδιού.

ΑΛΗΘΕΙΑ: Ουδέν ανακριβέστερο. Η βελτίωση του νομικού πολιτισμού σε σχέση με το οικογενειακό δίκαιο έχει δύο άμεσα αποτελέσματα: σταματά η βασανιστική διαδικασία για τα παιδιά να επιλέγουν έναν από τους γονείς τους, σταματά την απολογητική στάση εκάστου των γονέων έναντι της ανατροφής των παιδιών τους, κατά την οποία διαδικασία μέχρι σήμερα, ο ένας απολογούταν για την απουσία του και ο άλλος για την έλλειψη χρόνου και μέσων να επωμιστεί μόνος ή μόνη το σύνολο των βαρών της ανατροφής. Η νομοθετική πρωτοβουλία συντάσσεται με αυτό που ο οικουμενικός επιστημονικός κόσμος γνωρίζει: υπάρχουν εκατοντάδες έρευνες που περιγράφουν τα οφέλη της κοινής ανατροφής ακόμα και στο συγκρουσιακό διαζύγιο και ούτε μία (1) σοβαρή έρευνα που να λέει ότι η αποκλειστική επιμέλεια είναι η καλύτερη από την κοινή.

Η σημερινή μεταρρύθμιση είναι επιβεβλημένη από τις κοινωνικές συνθήκες και μόνο όφελος έχει να προσφέρει στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια. Μπορεί να μην είναι το σχέδιο νόμου που ονειρευτήκαμε και για το οποίο αγωνιστήκαμε τα τελευταία 15 χρόνια, εντούτοις βρίσκεται προς τη σωστή κατεύθυνση. Ελπίζουμε η Βουλή να αποδεχτεί τις νομοτεχνικές βελτιώσεις που προτάθηκαν στη διαβούλευση από τη συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων, ώστε ο νέος νόμος να προστατεύει ακόμα πιο αποτελεσματικά τα παιδιά, την παιδική ηλικία και τις υποχρεώσεις των γονέων απέναντί τους.