Ο Ομηρικός ήρωας και ο Φιλελληνισμός

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βελέντζας, Μουσείο Φιλελληνισμού (www.phmuseum.org, www.eefshp.org)

Για να επικρατήσει η Επανάσταση του 1821 έπρεπε να κερδίσει την εμπιστοσύνη και τον θαυμασμό της διεθνούς πολιτικής σκηνής και της κοινής γνώμης. Στην κατεύθυνση αυτή διαδραμάτισε καθοριστικής σημασίας ρόλο μία σειρά από σημαντικές προσωπικότητες από την Ελλάδα.

Πρόκειται ιδιαίτερα για τέσσερεις Έλληνες αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, των οποίων η ζωή και η δράση είχαν ιδιαίτερα στοιχεία, που επέτρεπαν στην κοινή γνώμη να τους ταυτίσει με ηρωικές μορφές της Ελληνικής μυθολογίας και των Ομηρικών επών.

Υπενθυμίζεται ότι ο δυτικός κόσμος είχε υιοθετήσει προοδευτικά από τα τέλη του 18^ου αιώνα μία Ελληνοκεντρική παιδεία. Η παιδεία αυτή είχε περάσει προοδευτικά στο εκπαιδευτικό σύστημα της κάθε κοινωνίας.

Βασικό στοιχείο της παιδείας αυτής, ήταν ο Ομηρικός ήρωας, ο οποίος ενθουσίαζε τότε τους νέους. Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι στις μυθολογίες των Ευρωπαίων, η κεντρική μορφή ήταν συνήθως ο μάγος. Όλοι γνωρίζουμε τον μάγο Μέρλιν στην Αγγλία ή ακόμη και σήμερα τον Χαρυ Πότερ.

Ο Ομηρικός ήρωας εντάσσεται σε μία διαφορετική κατηγορία. Είναι γενναίος, ανιδιοτελής, αγωνιστής με υψηλά ιδανικά, και παίρνει την τύχη του στα χέρια του. Αγωνίζεται για τις αξίες του και για την κοινότητά του.

Ο ήρωας αυτός συγκλονίζει τους νέους ανθρώπους στην Ευρώπη, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με τον πολιτιστικό πλούτο της αρχαίας Ελλάδας και την κλασσική Αθήνα. Κατά την δεύτερη δεκαετία του 19^ου αιώνα, τις αξίες αυτές προβάλει με το έργο του ο μεγάλος ρομαντικός ποιητής και Φιλέλληνας, Λόρδος Byron.

Έτσι όταν ξεκίνησε η Ελληνική Επανάσταση, η κοινή γνώμη αναζητά στην Ελλάδα αυτόν ακριβώς τον τύπο του Ομηρικού ήρωα. Και τον βρίσκει κυρίως στα πρόσωπα δύο ανδρών, και δύο γυναικών.

Οι δύο άνδρες είναι οι ήρωες της Επανάστασης Μάρκος Μπότσαρης και Κωνσταντίνος Κανάρης. Είναι και οι δύο γενναίοι και ανιδιοτελείς. Μάχονται για τα ιδανικά τους χωρίς να αναζητούν προσωπικά οφέλη, ενώ δεν εμπλέκονται σε εμφύλιες συγκρούσεις.

Αντίστοιχα στοιχεία ηρωίδας, βρήκε η κοινή γνώμη στο πρόσωπο δύο Ελληνίδων. Αυτές ήταν η Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους. Η πρώτη ξεχώρισε για την μαχητικότητα και την αγωνιστικότητα της. Η δεύτερη για την παιδεία της, την ανιδιοτέλειά της και την μεγαλοψυχία της. Και οι δύο προσέφεραν τα πάντα στον αγώνα των Ελλήνων.

Οι ιστορίες των τεσσάρων αυτών ηρώων, έγιναν αντικείμενο λογοτεχνικών, θεατρικών και μουσικών έργων, ενώ οι μορφές τους και σκηνές από την ζωή τους, αποτυπώθηκαν στην φιλελληνική τέχνη.

Ο Μάρκος Μπότσαρης και ο ηρωικός θάνατός του, αλλά και η ζωή και η δράση του Κωνσταντίνου Κανάρη, έχουν αποτυπωθεί σε πίνακες, λογοτεχνικά έργα, ποιήματα, έργα τέχνης, μουσικά έργα, κλπ.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η ποιητική συλλογή “Les Orientales”, του Victor Hugo που αναφέρεται αποκλειστικά στην Επανάσταση του 1821 και δημοσιεύεται στο Παρίσι στα πλαίσια της αλληλεγγύης του στο δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό προβάλλοντας το φιλελληνικό πνεύμα στην Ευρώπη. Συμπλέει με τις απόψεις του λόρδου Βύρωνα και δημοσιοποιεί τις επαναστατικές δράσεις των Ελλήνων για ελευθερία από τον τουρκικό ζυγό, επιλέγοντας να προβάλει γεγονότα που θα συγκινήσουν περισσότερο, όπως η πολιορκία του Μεσολογγίου, τα κατορθώματα του Κανάρη και του Μπότσαρη, κλπ.

«Στην Ελλάδα, εμπρός, ω φίλοι! Εκδίκηση και λευτεριά!».

Ο Victor Hugo αποκαλεί την Ελλάδα μητέρα του δυτικού πολιτισμού:

«(…)Ελλάδα του λόρδου Μπάιρον, Ελλάδα του Ομήρου
Εσύ γλυκιά αδελφή, εσύ δική μας μάνα».

Το παρακάτω απόσπασμα εμφανίζει τον Κανάρη να λέει:

«Αδέλφια μου, αν πίσω γυρίσω ζωντανός, το Μεσολόγγι αν γλιτώσει,
Τάζω καινούργια εκκλησιά του Ιησού Χριστού να κτίσω.
Αν πεθαμένος στου Χάροντα τη μαύρη νύχτα πέσω
Από κείνη που κανείς επιστροφή δεν έχει
Κι αν όλο το αίμα μου χυθεί, αυτό που έχει απομείνει
Σε χώματα ελεύθερα τη στάχτη μου να θάψετε
Στου ήλιου το φως, την ξαστεριά, το μνήμα μου να σκάψετε».

Η Μαντώ Μαυρογένους χαρακτηρίσθηκε “Ελληνίδα Ζαν ντ’Αρκ”, είχε διαρκή επικοινωνία και αλληλογραφία με πολλές φιλελληνίδες, τις οποίες ενημέρωνε τακτικά για την πορεία του αγώνα και τις ανάγκες των Ελλήνων. Στη Γαλλία και σε άλλα μέρη, ολόκληρη η γυναικεία μόδα είχε επηρεασθεί από τις δύο αυτές ηρωίδες. Οι γυναίκες φορούσαν προς τιμή τους ρούχα εμπνευσμένα από την αρχαία ή και την νέα Ελλάδα. Ενώ κτένιζαν ακόμη και τα μαλλιά τους με ένα ελληνοπρεπή τρόπο (bobeline). Ακόμη και λικέρ κυκλοφορούσαν με το όνομά τους.

Η δράση ειδικά των τεσσάρων αυτών ηρώων, μονοπωλούσε το ενδιαφέρον του Ευρωπαϊκού τύπου και ενέπνευσε το φιλελληνικό κίνημα κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και για όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα.

Αν εξετάσει κανείς τον αριθμό λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, που αφορούν από το 1821 έως και σχεδόν τα τέλη του 19^ου αιώνα, τα πρόσωπα αυτά, και την επίπτωση θα καταλάβει σε ποιο βαθμό τους οφείλει η Ελλάδα την ελευθερία της.

Παράλληλα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι όλες οι κοινωνίες, σε όλες τις εποχές, αναζητούν πρότυπα που επιβεβαιώνουν τις κλασσικές αξίες και αρχές.

Το θέμα αυτό αποτελεί τον κεντρικό άξονα του Μουσείου Φιλελληνισμού που λειτουργεί στην Αθήνα από τον Μάρτιο 2021.

Δείτε εδώ το μεγάλο αφιέρωμα του CNN Greece στην επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821