Φιλελληνισμός: Το πρωτόγνωρο κίνημα που πλαισίωσε τον αγώνα των Ελλήνων
Συχνά λέγεται ότι ο φιλελληνισμός ήταν ένα ρεύμα που γεννήθηκε με την Επανάσταση του 1821, γιγαντώθηκε και βοήθησε σημαντικά στην επιτυχία της. Αυτό είναι σωστό, με τη διαφορά ότι ο φιλελληνισμός προηγήθηκε της ελληνικής επανάστασης ως ρεύμα και σε αυτό βοήθησαν σημαντικοί ευρωπαίοι διανοούμενοι που ανανέωσαν το ενδιαφέρον και την αγάπη για την κλασσική Ελλάδα και την αρχαία ελληνική γραμματεία.
Μπορεί από τη στιγμή που ξέσπασε η Επανάσταση να μεγάλωσε και να έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην ευρωπαϊκή πολιτική για την αναγνώριση του πρώτου ελληνικού κράτους, όμως η «μαγιά» προϋπήρχε, με το ενδιαφέρον των ξένων για την κλασσική Ελλάδα. Ναι μεν, δεν είχε απομείνει σχεδόν τίποτα από την κλασσική Ελλάδα μετά από 400 χρόνια τουρκοκρατίας, αλλά η σύνδεση του αρχαίου ελληνισμού με τον σύγχρονο της εποχής, ήταν μια ρομαντική ιδέα που περνούσε μέσα από τα γραπτά των περιηγητών.
Οι ελληνικές παροικίες, οι έμποροι και οι λόγιοι
Η ιδέα αυτή ενισχυόταν από τις θετικές εντυπώσεις που δημιουργούσαν οι Έλληνες της διασποράς στην Ευρώπη. Μετά ήρθε η υποστήριξη των Ελλήνων από την τσαρίνα Αικατερίνη και η διάδοση της ιδέας της απελευθέρωσης της Ελλάδας. Ο Βολταίρος υπήρξε φιλέλληνας ενώ στη Γερμανία και τη Βρετανία επίσης, το ενδιαφέρον για την κλασσική Ελλάδα τροφοδοτήθηκε από τις εργασίες επιστημόνων και διανοουμένων του 18ου αιώνα, μερικοί εκ των οποίων δεν ταξίδεψαν καν στην Ελλάδα. Ο Γκαίτε ήταν φιλέλληνας, όπως επίσης και άλλοι λογοτέχνες, οι Χάινσε και Χόλντεριν και αργότερα οι Σίλερ και Μπάιρον.
Όπως αναφέρει η Λουκία Δρούλια στο έργο της «Ο Φιλελληνισμός. Φιλελεύθερο και ριζοσπαστικό πολιτικό κίνημα», «σημαντικό ρόλο στη διάδοση του φιλελληνικού κινήματος στο εξωτερικό στην αρχή της Επανάστασης έπαιξε ο Πέτρος Ηπίτης, εθναπόστολος, Φιλικός και προσωπικός γιατρός του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο Ηπίτης εφοδιασμένος με συστατικές επιστολές και διακηρύξεις από τον Δημήτριο Υψηλάντη και ως "πολύγλωσσος και επιτήδειος" θεωρήθηκε το κατάλληλο πρόσωπο, για να καλλιεργήσει στο εξωτερικό την ηθική και υλική συμπαράσταση στον Αγώνα, καταβάλλοντας μάλιστα προσπάθειες να συγγραφούν ξενόγλωσσα φυλλάδια υπέρ των ελληνικών θέσεων».
Οι Φιλέλληνες που πολέμησαν στο πλευρό των Επαναστατών
Πράγματι, περισσότεροι από 1000 Φιλέλληνες έφτασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων. Ο Στέφανος Παπαγεωργίου στο βιβλίο του «Από το γένος στο έθνος. Η θεμελίωση του Ελληνικού κράτους-1821-1862» αναφέρει ότι «Οι καταγεγραμμένοι φιλέλληνες αγγίζουν τους 940 και προηγούνται όσοι προέρχονται από γερμανικές χώρες (342) και ακολουθούν οι γάλλοι (196), οι Ιταλοί (137), οι Άγγλοι (99) και στη συνέχεια οι Ελβετοί (35), Πολωνοί (30), Ολλανδοί και Βέλγοι (17), Ούγγροι (9), Σουηδοί (9), Ισπανοί (9), Δανοί (8) και 33 άγνωστης εθνικότητας. Ένας στους τρεις σκοτώθηκε σε μάχη ή πέθανε από κακουχίες ή τραυματισμούς (313 από τους 940). Μεταξύ 1821-1822 φτάνουν στην Ελλάδα 489 και πέφτουν στους 64 μεταξύ 1823-1825. Από το 1825 και μετά οι αφιχθέντες φτάνουν τους 318.
Η αύξησης της προσέλευσης των Άγγλων εθελοντών συνδέεται με την υπεροχή του αγγλικού κόμματος και την ενεργότερη συμμετοχή της Αγγλίας στα ελληνικά πράγματα. Το ενδιαφέρον της Αγγλίας να δημιουργηθεί ένα νέο κράτος επιρροής της στην Ανατολική Μεσόγειο, που θα την έφερνε πιο κοντά στη Μέση Ανατολή, είχε σημαντική επίδραση στην αγγλική κοινωνία και στα δημοσιεύματα του τύπου, ενισχύοντας το ρεύμα φιλελληνισμού.
Πέρα από τους εθελοντές που ήρθαν στην Ελλάδα, στο εξωτερικό το φιλελληνικό ρεύμα εκδηλώθηκε κυρίως με δύο τρόπους. Ο ένας μέσω των καλλιτεχνών, λογίων και επιστημόνων που με το έργο τους καλλιέργησαν μια φιλελληνική κουλτούρα και από την άλλη μέσω οργανώσεων ή «κομιτάτων», όπως έμειναν στην ιστορία, που διοργάνωναν εράνους σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, συγκέντρωναν ρούχα, χρήματα και τρόφιμα για τον ελληνικό λαό και τους εξεγερμένους.
Το φιλελληνικό κύμα εκδηλώθηκε έντονα αρχικά στη Γαλλία. Από την αρχή του Αγώνα έκαναν την εμφάνιση τους άρθρα στον τύπο ενώ ιδρύθηκαν φιλελληνικά σωματεία, μέλη των οποίων υπήρξαν προσωπικότητες της γαλλική κοινωνίας. Άλλωστε τους εράνους υπέρ των Ελλήνων πρωτοστάτησαν προσωπικότητες όπως ο Φρανσουά Ρενέ Σατομπριάν. Ο Βίκτωρ Ουγκώ επίσης εξέδωσε εκείνη την εποχή ποιητική συλλογή με ποιήματα αφιερωμένα στον ελληνικό αγώνα και εκπρόσωποι του γαλλικού ρομαντισμού όπως ο Ευγένιος Ντελακρουά εμπνευσθήκαν από την Επανάσταση. Στην Ελβετία επίσης ιδρύθηκαν φιλελληνικά κομιτάτα, τη δράση των οποίων διεύθυνε ο Ζαν Γκαμπριέλ Εϊνάρντ, ο οποίος διέθεσε μέρος της περιουσίας του για την ελληνική ανεξαρτησία.
Στο Λονδίνο, το τοπικό κομιτάτο είχε τη στήριξη σημαντικών προσωπικοτήτων όπως ο Λόρδος Νάτζεντ, ο ποιητής Τόμας Μουρ και φυσικά ο Λόρδος Μπάιρον. Οι φιλέλληνες του Λονδίνου πρόσφεραν συμπαράσταση στους εξεγερμένους για την σύναψη των δύο δανείων από την Αγγλία.
Η Γερμανία πρωτοστάτησε στο φιλελληνικό ρεύμα παρά το γεγονός ότι η κυρίαρχη πολιτική ήταν ανθελληνική λόγω τις επιρροής του Αυστριακού υπουργού εξωτερικών και θεματοφύλακα της Ιεράς Συμμαχίας, Μέτερνιχ. Στη Γερμανία ιδρύθηκαν φιλελληνικά κομιτάτα που βοήθησαν με πολλούς τρόπους τους Έλληνες. Μεταξύ των πρώτων Γερμανών φιλελλήνων ήταν ο φιλόσοφος Βίλχεμ Τρουγκ, ο καθηγητής αρχαίας φιλολογίας Βίλχεμ Θίρστ και βέβαια ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α΄. Ο Λουδοβίκος υποστήριξε την ελληνική επανάσταση από το 1825 που στέφθηκε και αναδείχθηκε σπουδαίος φιλέλληνας. Ο Διονύσιος Κόκκινος στο πεντάτομο έργο του «Η Ελληνική Επανάστασις», αναφέρει ότι μόλις ο Λουδοβίκος πληροφορήθηκε τη θριαμβευτική νίκη του Καραϊσκάκη στη μάχη της Αράχωβας, αναφώνησε ευτυχής: "Ανεστήθη η Ελλάς μου"», ενώ ο δευτερότοκος γιος του Όθωνας έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας, το 1832.
Το φιλελληνικό πνεύμα πέρασε όμως και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Φιλελληνικά κομιτάτα ιδρύθηκαν προς τα τέλη του 1823 σε τρεις μεγάλες πόλεις της Αμερικής: Στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια και τη Βοστώνη, ενώ το 1824 ανάλογες επιτροπές συστάθηκαν και σε άλλες, μικρότερες πόλεις. Την ίδια εποχή άρχισαν να έρχονται στην Ελλάδα και οι πρώτοι Αμερικανοί αγωνιστές, όπως ο γιατρός Σαμουήλ Γκρίντλεϊ Χάου.
Φιλελληνικό ρεύμα υπήρξε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, ενώ ιδρύθηκαν φιλελληνικές οργανώσεις μέχρι και στην Ινδία. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η πρώτη αναγνώριση της Ελλάδας ως ανεξάρτητης χώρας έγινε από την μικρή και φτωχή Αϊτή.