Οι Έλληνες έμποροι της διασποράς: Η συμβολή τους στην Επανάσταση του '21

Η Ελληνική Επανάσταση ως ιδέα έχει της βάσεις της στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και σε όλο αυτό το κύμα της αμφισβήτησης των αυθεντιών και της παραδοσιακής μοναρχίας στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα όμως, οι οικονομικές σχέσεις που διατηρούσε το υπόδουλο έθνος με τα ευρωπαϊκά και οθωμανικά κέντρα, ήταν φορείς ιδεών και πλούτου, που έφθανε στην υπόδουλη χώρα. Αυτή η ελληνική παροικία στο εξωτερικό αναπτυσσόταν επίσης ως ένα ισχυρό μεταναστευτικό δίκτυο που κρατούσε την τότε Ελλάδα διασυνδεμένη με την Ευρώπη και τον πολιτισμό.

Οι έμποροι επί Τουρκοκρατίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο, αφενός στην αφύπνιση του γένους και αφετέρου στην υποστήριξη του Αγώνα. Άλλωστε έμποροι ήταν και δύο από τους τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρίας, ενώ ουσιαστικά η εμπορική τάξη ήταν εκείνη που αποφάσισε την έναρξη της Επανάστασης. Όπως γράφει ο ιστορικός Β. Παναγιωτόπουλος, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία «οι δεσμοί συνοχής του ελληνισμού εντάθηκαν και έγιναν πολυεπίπεδα λειτουργικοί. Ο ελληνοχριστιανικός κόσμος της εποχής αναζητούσε μια εθνική ταυτότητα και συνεπώς μια εθνική εστία, που θα τους εξασφάλιζε, τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο οθωμανικό περιβάλλον την πολιτισμική τους ακεραιότητα και την προσωπική τους ελευθερία».

Η μετανάστευση από την ελληνική ύπαιθρο άρχισε τον 17ο αιώνα και από αυτή προήλθε η μεγάλη ελληνική παροικία της Ιταλίας της Αυστρίας και των παραδουνάβιων ηγεμονιών πολλά χρόνια αργότερα.

Η άνθιση του εμπορίου και ο ελληνικός στόλος

Οι πλούσιοι έμποροι των νησιών και πλοιοκτήτες μπήκαν δυναμικά στο εμπόριο της Μεσογείου από τα μέσα το 18ου αιώνα και αποφασιστική στιγμή γι αυτό ήταν η υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, μετά το τέλος του Α΄ Ρωσοτουρκικού πολέμου. Ένας από τους όρους της συνθήκης, ήταν να μπορούν τα ελληνικά πλοία με ρωσική σημαία να διαπλέουν ελεύθερα τον Βόσπορο. Από τη μια μέρα στην άλλη, οι Έλληνες έμποροι και πλοιοκτήτες παίρνουν στα χέρια τους τη διακίνηση των ρωσικών σιτηρών προς την Ευρώπη. Οι Έλληνες, κυρίως, μετέφεραν τα εμπορεύματα με μπρίκια, μικρού μεγέθους πλοία, δικάταρτα, τα οποία όμως είχαν άδεια να φέρουν κανόνια για την αντιμετώπιση των πειρατών. Μέσα σε λίγα χρόνια η Ελλάδα απέκτησε έναν πολύ μεγάλο εμπορικό στόλο με την Ύδρα να διαθέτει 186 πλοία, οι Σπέτσες 64 πλοία και τα Ψαρά 40 πλοία. Με την έναρξη της Επανάστασης, τα ελληνικά εμπορικά πλοία μετατράπηκαν σε πολεμικά, αν και επειδή είχαν ελαφρύ οπλισμό δεν μπορούσαν να αντιπαρατεθούν σε ναυμαχίες. Οι αγωνιστές κυρίως αντιπαρατίθεντο με τα τουρκικά πλοία με πυρπολικά.

Στις ελληνικές παροικίες στις οθωμανικές ηγεμονίες διαμορφώνονταν σταδιακά αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «αστική τάξη», αν και με πολύ περιορισμένα όρια, εξαιτίας του φεουδαρχικού τρόπου οργάνωσης της παραγωγής και των οικονομικών σχέσεων. Γι’ αυτό και οι Έλληνες επεκτείνονταν στον ευρωπαϊκό χώρο δημιουργώντας αργά και σταθερά παροικίες και εμπορικές επιχειρήσεις. Πολύ σύντομα οι Έλληνες επεκτάθηκαν από την Αζοφική Θάλασσα ως το Λονδίνο και κυριάρχησαν στην μεταφορά σιτηρών. Ειδικότερα δε στην περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων, πήραν τη μερίδα του λέοντος στις μεταφορές προς τις εμπόλεμες χώρες.

Ελληνικές παροικίες στα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης

Εμπορικά κέντρα στην Ευρώπη με ιδιαίτερα μεγάλες παροικίες ήταν εκείνη την εποχή η Τεργέστη, η Βιέννη, το Παρίσι και η Μασσαλία και από εκεί και πέρα οι παραδουνάβιες ηγεμονίες: Το Ιάσιο, το Βουκουρέστι, η Οδησσός και η Αίγυπτος.

Στην ελληνική παροικία της Τεργέστης, έμποροι έχουν μυηθεί στην Φιλικά Εταιρεία από το 1819 και από το λιμάνι της πόλης ξεκίνησαν πολλοί εθελοντές φιλέλληνες για να ενωθούν με το στρατό του Υψηλάντη. Η Τεργέστη ωστόσο ήταν υπό τον έλεγχο της Αυστρίας η οποία είχα καταδικάσει από την αρχή την ελληνική εξέγερση και τον Αύγουστο του 1821 απαγόρευσε την αναχώρηση Ελλήνων εθελοντών και φιλελλήνων για την Ελλάδα.

Η πνευματική αναγέννηση του γένους

Προεπαναστατικά, Έλληνες έμποροι της Βλαχίας και της Ουγγαρίας χρηματοδότησαν σχολεία και συγγράμματα για τους ραγιάδες της Ελλάδας. Λίγο πιο δυτικά στη Βιέννη που την εποχή εκείνη ήταν το «άντρο» της Ιεράς Συμμαχίας, άνθισε μια μεγάλη ελληνική παροικία που το 1814 έφτασε τις 4.000 σε πληθυσμό. Ο ελληνισμός και οι έμποροι της Βιέννης έδωσαν καταφύγιο σε δασκάλους του γένους, σε μια εποχή που είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο διαμετακομιστικό εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Ιερείς όπως ο Άνθιμος Γαζής, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Κωνσταντίνος Κούμας μεταμορφώνουν τη Βιέννη σε πνευματικό κέντρο της προεπαναστατικής περιόδου και παράλληλα αναπτύσσεται έντονη εκδοτική δραστηριότητα στα τυπογραφεία της πόλης με την εκτύπωση ελληνικών βιβλίων. Στα τυπογραφεία των αδελφών Μαρκίδων – Πούλιου εκδίδεται η πρώτη στην ιστορία ελληνική εφημερίδα, η «Εφημερίς».

Οι Έλληνες έμποροι της Βιέννης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πνευματική αναγέννηση του γένους και στη Βιέννη ο Ρήγας Φεραίος τύπωσε τα πρώτα επαναστατικά μανιφέστα του.

Η Γαλλία ήταν πάντα μια χώρα που συγκέντρωνε το ελληνικό στοιχείο. Το Παρίσι και η Μασσαλία κυρίως ως λιμάνι με έντονη εμπορική δραστηριότητα, ήταν σημείο από όπου έφευγαν για την Ελλάδα κάθε είδους εφόδια και εθελοντές. Έμποροι όπως οι Πρασακάκης, Πετροκόκκινος, Ράκης και Όμηρος χρηματοδοτούσαν αποστολές φιλελλήνων και εφοδίων. Επίσης οι ίδιοι αναλάμβαναν τα έξοδα για τις υποδοχές προσφύγων από την Ελλάδα. Η οικογένεια Πρασακάκη το 1825 χρηματοδότησε δυο αποστολές εφοδίων στην Ελλάδα κόστους σχεδόν διακοσίων χιλιάδων φράγκων.

Τόσο προεπαναστατικά όσο και κατά τα χρόνια του αγώνα, Έλληνες έμποροι και πάροικοι έδωσαν συχνά καταφύγιο σε Έλληνες που διώκονταν από την οθωμανική αυτοκρατορία. Μετά τη συνθήκη Κιουρζούκ Καϊναρτζή, οι ελληνικές κοινότητες στη Νίζνα, στην Οδησσό, στη Μαριούπολη και σε άλλες πόλεις ενισχύθηκαν και άκμασαν. Η κοινότητα της Οδησσού ήταν από τις πιο ανεπτυγμένες εκείνη την περίοδο και δεν είναι τυχαίο ότι από εκεί ξεκίνησε η Φιλική Εταιρεία.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί η συμβολή των Αιγυπτιωτών Ελλήνων στον αγώνα. Ο ηγέτης της Αιγύπτου Μοχάμεντ Άλι με καταγωγή από την Καβάλα, γνώριζε για τις κινήσεις των Ελλήνων πριν την Επανάσταση και με δεδομένο ότι ήθελε να αποδυναμώσει τους Οθωμανούς, επέτρεψε στου εμπόρους της Αλεξάνδρειας να ενισχύσουν με προμήθειες τον απελευθερωτικό αγώνα.

Δείτε εδώ το μεγάλο αφιέρωμα του CNN Greece στην επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821