Ο εμφύλιος εν μέσω Επανάστασης: Πώς κινδύνεψαν να χαθούν όλα
Η περίοδος του ελληνικού εμφυλίου εν μέσω της Επανάστασης και ενώ η χώρα δεν είχε εξασφαλίσει ακόμη μια διεθνή αναγνώριση - ήταν με λίγα λόγια μόνη της απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία - είναι η πιο μαύρη σελίδα του Αγώνα.
Ο εμφύλιος ήταν ουσιαστικά η εξέλιξη του ανταγωνισμού μεταξύ των οπλαρχηγών, μερίδας των προεστών, καπεταναίων των νησιών και επιτηδείων πολιτευτών για την επικράτηση στην ηγεσία της επαναστατημένης χώρας και χωρίζεται σε δύο φάσεις: Η πρώτη από το Φθινόπωρο του 1823 έως το καλοκαίρι του 1824 και η δεύτερη από το καλοκαίρι του 1824 μέχρι τον Ιανουάριο του 1825. Η δεύτερη φάση ήταν και η χειρότερη καθώς κατά τη διάρκειά της εκτυλίχθηκαν σφαγές, εγκλήματα και λεηλασίες.
Οι «παρατάξεις» λίγο μετά την έναρξη της Επανάστασης
Από την αρχή του αγώνα, ήταν φανερή η διάσταση απόψεων μεταξύ οπλαρχηγών και κοτζαμπάσηδων. Το γεγονός «επισφραγίστηκε» στην Α’ Εθνοσυνέλευση που έγινε στην Επίδαυρο τον Δεκέμβριο του 1821 και στην οποία όλη η πολιτική εξουσία περνούσε στους κοτζαμπάσηδες. Τρεις μήνες αργότερα γίνεται η Β’ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος Κυνουρίας στην οποία δημιουργούνται τρεις παρατάξεις: Των Φιλικών με ηγέτες τον Κολοκοτρώνη και την Δημήτριο Υψηλάντη, των κοτζαμπάσηδων και των Υδραίων που συνεργάζονταν με τους Ρουμελιώτες.
Κοτζαμπάσηδες και Υδραίοι έχουν την πλειοψηφία και καταλαμβάνουν τις θέσεις εξουσίας. Το φθινόπωρο του ίδιο χρόνου, οι οπλαρχηγοί με επικεφαλής τους Κολοκοτρώνη, Υψηλάντη, Ανδρούτσο, Πλαπούτα και άλλους, αποφασίζουν να αντισταθούν κατά του νέου εκτελεστικού σώματος αλλά στη συνέχεια ο Κολοκοτρώνης συμμαχεί με τους κοτζαμπάσηδες και γίνεται αντιπρόεδρος του εκτελεστικού με πρόεδρο τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ένα από τα ανταλλάγματα που πήρε ο Κολοκοτρώνης ήταν η θέση του φρουράρχου του Ναυπλίου για τον γιο του Πάνο. Τη θέση του προέδρου του βουλευτικού σώματος είχε ο Μαυροκορδάτος, Φαναριώτης από μεγαλοαστική οικογένεια, με διασυνδέσεις στην Ευρώπη, αγγλόφιλος, πολύγλωσσος και ραδιούργος – όπως σχολίαζαν πολλοί.
Το εκτελεστικό, με το οποίο συμπορεύονταν οι περισσότεροι οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου και όπως προείπαμε και ο Κολοκοτρώνης, είχε τον έλεγχο των όπλων αλλά του έλειπε η πολιτική και διαπραγματευτική γνώση που είχε η άλλη πλευρά στην οποία ανήκαν μεταξύ άλλων ο Κουντουριώτης, ο Κωλέτης και ο Ζαϊμης - η οποία πλευρά επιπλέον διέθετε χρήμα και διασυνδέσεις στο εξωτερικό.
Πώς φτάσαμε στην εμφύλια σύρραξη
Ήταν η εποχή κατά την οποία είχαν αρχίσει οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη του πρώτου αγγλικού δανείου. Ο Μαυροκορδάτος προσπαθούσε να προσεταιριστεί τον Λόρδο Μπάυρον που είχε φτάσει στην Ελλάδα, για να μεσολαβήσει για τον σκοπό αυτό. Ο Μαυροκορδάτος, μάλιστα, κατάφερε και απέσπασε ένα δάνειο από τον ίδιο τον Μπάυρον, το οποίο, μετά το θάνατό του, η οικογένειά του διεκδίκησε από τους Έλληνες.
Το Νοέμβριο του 1823, το βουλευτικό μετακινήθηκε από τη Σαλαμίνα στο Άργος, και τότε παρέπεμψε για λιποταξία μέλη του εκτελεστικού, ενώ καθαίρεσε τον Κολοκοτρώνη. Λίγες μέρες μετά φτάνουν στο Άργος οι Πάνος Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Χατζηχρήστος και Τσόκρης και απειλούν το βουλευτικό να συμβιβαστεί με το εκτελεστικό. Το βουλευτικό εγκαταλείπει το Άργος και με την προστασία των Υδραίων καταφεύγει στο Κρανίδι και τοποθετεί ως πρόεδρό τον Μαυρομιχάλη, για να προκαλέσει ρήξη με τον Κολοκοτρώνη, κάτι που ο Μαυρομιχάλης αρνήθηκε. Το εκτελεστικό μεταβαίνει στο Ναύπλιο και από εκεί στην Τρίπολη.
Έτσι οι εξεγερμένοι βρέθηκαν μέσα σε δύο μήνες να έχουν δύο κυβερνήσεις. Μία στην Τρίπολη και μια στο Κρανίδι η οποία είχε την υποστήριξη των Υδραίων και των Ρουμελιωτών. Τελικά, ο Κολοκοτρώνης με το εκτελεστικό υποχρεώνεται να εγκαταλείψει την Τρίπολη ενώ και το Ναύπλιο που ήταν υπό τον έλεγχο του Πάνου Κολοκοτρώνη πέφτει στα χέρια των Λόντου και Ζαΐμη της κυβέρνησης του Κρανιδίου.
Κάπου εδώ ξεκινά η δεύτερη φάση του εμφυλίου με την κυβέρνηση του Κρανιδίου να έχει ένα επιπλέον πλεονέκτημα: Αυτό της διαχείρισης του δανείου, το οποίο έφτασε στην Ελλάδα και κατασπαταλήθηκε για εξαγορά στρατιωτών, οπλαρχηγών, ουσιαστικά για οτιδήποτε πλην της χρηματοδότησης του αγώνα. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1824 έγιναν αρκετές μάχες στην Αρκαδία και στην Αργολίδα μεταξύ των δύο πλευρών και τελικά ο Κολοκοτρώνης αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να αναγνωρίσει την κυβέρνηση Κουντουριώτη.
Η «μαύρη σελίδα» του Αγώνα
Εδώ όμως ξεκινά και το χειρότερο μέρος του εμφυλίου. Η άρνηση των κατοίκων της Τριφυλίας τον Οκτώβριο του 1824 να πληρώσουν φόρους στον Κουντουριώτη γίνεται η αφορμή για νέες συγκρούσεις. Ο κυβερνητικός στρατός, με επικεφαλής τον Παπαφλέσσα, ηττάται από τους στασιαστές και τότε ο Κουντουριώτης με τα χρήματα του δανείου εξαγοράζει τους Ρουμελιώτες και τους στρέφει εναντίον των Πελοποννησίων οπλαρχηγών και προκρίτων.
Στην ουσία έχουμε πλέον δύο αντιμαχόμενες πλευρές: Από τη μια τους Υδραίους και τους Ρουμελιώτες και από την άλλη τους Πελοποννήσιους. Αποφασιστικό ρόλο για την προσέγγιση Ρουμελιωτών και Υδραίων έπαιξε ο Ιωάννης Κωλέττης. Στα τέλη του 1824 ο Κολοκοτρώνης αρχίζει να πολιορκεί την Τρίπολη, ο Νικηταράς το Ναύπλιο και ο Νοταράς με τον Λόντο την Ακροκόρινθο. Οι Λόντος και Ζαΐμης είχαν λύσει την πολιορκία της Πάτρας προκειμένου να συγκεντρώσουν τους στρατούς τους στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.
Συμβαίνει όμως ένα γεγονός που βγάζει τον Κολοκοτρώνη εκτός της διαμάχης: Έξω από την Τρίπολη σκοτώνεται ο γιος του Πάνος και ο γέρος του Μοριά συντετριμμένος τα παρατά και αποσύρεται στη Βυτίνα.
Λίγο αργότερα, δίνεται εντολή στους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς - μεταξύ των οποίων ήταν ο Καραϊσκάκης, ο Μακρυγιάννης και ο Γκούρας - να εισβάλουν στην Πελοπόννησο και να «επιβάλουν την τάξη». Τα χρήματα του δανείου είχαν κάνει τη δουλειά τους και έτσι πολλοί από τους στρατιώτες των Πελοποννησίων αρνούνται να πολεμήσουν ή λιποτακτούν. Ο στρατός των Ρουμελιωτών θα μπει στην Πελοπόννησο και θα γράψει μια από τις πιο μαύρες σελίδες του απελευθερωτικού αγώνα. Θα γίνουν εκτεταμένες σφαγές και λεηλασίες σε Κορινθία, Αχαΐα και Ηλεία.
Ο Ιμπραήμ «ενώνει» τις δύο πλευρές
Τον Ιανουάριο του 1825 ο εμφύλιος έχει τελειώσει. Ο Κουντουριώτης, παρά την υπόσχεσή του να μην πειράξει τον Κολοκοτρώνη, τον φυλακίζει μαζί με τους Γρίβα, Σισίνη, Νοταρά, Δεληγιαννέους και άλλους. Την ίδια στιγμή, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος παραδίδεται πιστεύοντας ότι θα του δοθεί χάρη, αλλά φυλακίζεται στην Ακρόπολη και δολοφονείται από το πρώην πρωτοπαλίκαρό του, τον Γκούρα.
Μετά και από αυτό, η κυβέρνηση Κουντουριώτη ήταν ελεύθερη να εφαρμόσει την πολιτικής της και οι Άγγλοι είχαν πια μια εξαρτώμενοι από αυτούς κυβέρνηση στην Ελλάδα. Ερχόταν όμως η ώρα που η κυβέρνηση αυτή θα έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ που αποβιβαζόταν στην Πελοπόννησο. Οι προσπάθειες που έγιναν με τη μάχη στο Κρεμμύδι, όπου ηγήθηκε ο Κουντουριώτης και τον Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, κατέληξαν σε ολέθριες ήττες για τους Έλληνες και τελικά η κυβέρνηση «αναγκάστηκε» να απελευθερώσει τον Κολοκοτρώνη και να του αναθέσει την αντιμετώπιση των Οθωμανών, για άλλη μία φορά.