Ναυμαχία στο Ναβαρίνο: Η σημαντικότερη νίκη των επαναστατημένων Ελλήνων
Τον Οκτώβριο του 1827 μετά από σχεδόν εξίμιση χρόνια αγώνα, η ελληνική επανάσταση «έσβηνε»: Μόνο το Ναύπλιο, η Μάνη, η Ύδρα και οι Σπέτσες είχαν μείνει ελεύθερες περιοχές. Είχε προηγηθεί η μεγάλη ήττα των Ελλήνων στην Αθήνα και αλλού. Ο Ιμπραήμ είχε υποτάξει σχεδόν όλη την Πελοπόννησο και βρισκόταν στη Μεθώνη, από όπου ετοιμαζόταν να στείλει αιχμαλώτους στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου.
Το ελληνικό ζήτημα πλέον αφορούσε πολύ τις τρεις μεγάλες δυνάμεις οι οποίες το αντιμετώπιζαν ως ζήτημα των σχέσεών τους με την Οθωμανική Αυτοκρατορία για τον έλεγχο του περάσματος προς την Ανατολή. Η απόφαση είχε ήδη ληφθεί και στρατιωτικά τμήματα και των τριών δυνάμεων βρίσκονταν στην Ελλάδα. Η αφορμή για να ξεκαθαρίσει το τοπίο δόθηκε με τη Ναυμαχία στο Ναβαρίνο, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις ενεπλάκησαν και στρατιωτικά στην ελληνική Επανάσταση, όχι όμως για να την καταπνίξουν, αλλά αντίθετα για να εδραιώσουν την απόφαση για ίδρυση – κάποιας μορφής – ελληνικού κράτους στην περιοχή.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις και ο ελληνικός Αγώνας
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έδειχνε η Αγγλία, που έβλεπε την επέκταση της επιρροής της στη Μεσόγειο μέσω της Ελλάδας ως μεγάλη ευκαιρία, καθώς προόριζε ένα ελληνικό, κάποιας μορφής αυτόνομο ή ανεξάρτητο κράτος, ως ένα ακόμη κομμάτι της σφαίρας επιρροής της. Επιπλέον η Αγγλία, είχε ήδη δώσει δύο δάνεια στην Ελλάδα (τα οποία είχαν κατασπαταληθεί κατά τους εμφυλίους πολέμους και ελάχιστα είχαν χρησιμεύσει για την χρηματοδότηση του αγώνα) η οποία είχε υποθηκεύσει τη γη της γι’ αυτά. Οι Άγγλοι λοιπόν αφενός ήθελαν να πάρουν πίσω τα δάνειά τους αλλά πολύ περισσότερο έβλεπαν σε αυτά τα δάνεια τον τρόπο με τον οποίο θα κρατούσαν μια ελεύθερη Ελλάδα δέσμια της πολιτικής τους.
Η Ρωσία ήταν διστακτική έως αντίθετη από την αρχή του αγώνα στο ελληνικό ζήτημα και μόνο στο τέλος άλλαξε στάση και συμμετείχε τελικά στην Ναυμαχία του Ναβαρίνου γιατί έβλεπε ότι η Ελλάδα θα γινόταν ανεξάρτητη με τη βοήθεια των άλλων δυνάμεων και δεν ήθελε «να μείνει απ’ έξω». Οι Γάλλοι, τέλος, επιζητούσαν εναγωνίως την επιστροφή της επιρροής τους στα ευρωπαϊκά πράγματα, μια επιρροή που είχε υποχωρήσει μετά τους ναπολεόντειους πολέμους.
Τον Ιούνιο του 1827 υπογράφεται η Συνθήκη του Λονδίνου με την οποία ιδρυόταν ελληνικό κράτος υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου με σύνορα τον Αμβρακικό και τον Παγασητικό κόλπο και υπήρχε πρόβλεψη για επέμβαση των τριών δυνάμεων σε περίπτωση που οι εμπόλεμοι δεν δέχονταν τους όρους.
Είχε προηγηθεί τον Απρίλιο του 1826 το πρωτόκολλο της Πετρούπολης μεταξύ Αγγλίας και Ρωσίας, με το οποίο οι δύο χώρες συμφωνούσαν να μεσολαβήσουν για δημιουργία ελληνικού κράτους υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Ήταν στην ουσία η πρώτη σοβαρή κίνηση που έσπαγε τις αρχές της ιερής συμμαχίας.
Οι παραμονές της ναυμαχίας
Φυσικά οι Έλληνες δεν είχαν κανέναν λόγο να μη δεχθούν τους όρους αφού η επανάσταση πλέον έπνεε τα λοίσθια, αλλά οι Οθωμανοί που δεν είχαν κανέναν λόγο γιατί έβλεπαν ότι πολύ σύντομα η επανάσταση θα ήταν παρελθόν στο πεδίο και θα είχαν το πλεονέκτημα σε οποιαδήποτε διαπραγμάτευση με της ευρωπαϊκές δυνάμεις. Άγγλοι, Γάλλοι και -αν και απρόθυμα- οι Ρώσοι έστειλαν στόλο στην Ελλάδα για την επιβολή της συνθήκης. Από την πλευρά του ο Ιμπραήμ, που είχε τον στόλο του στον κόλπο της Πύλου, ζήτησε προθεσμία μέχρι να λάβει οδηγίες από την Κωνσταντινούπολη και την Αίγυπτο και δεσμεύτηκε να μην αποπλεύσει.
Επικεφαλής των συμμαχικών στόλων ήταν οι ναύαρχοι, Κόδρικτον για τον αγγλικό, Δεριγνύ για την γαλλικό και Χέιδεν για τον ρωσικό.
Εν τω μεταξύ, ο Ιμπραήμ συνέχιζε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο, μη θέλοντας να συμμορφωθεί με τις εντολές για κατάπαυση του πυρός. Στις 6 Σεπτεμβρίου στον Κορινθιακό κόλπο συνέβη ένα ναυτικό επεισόδιο μεταξύ αγγλικών και τουρκοαιγυπτιακών πλοίων που κατέληξε με τη βύθιση έξι εξ αυτών. Το επεισόδιο προκάλεσε την αγανάκτηση του Ιμπραήμ που επιχείρησε να βγάλει από τον κόλπο του Ναβαρίνου δύο πλοία. Τα αγγλικά πλοία τα ανάγκασαν να επιστρέψουν στη βάση τους, αλλά ο Κόδρικτον αποφάσισε να εισχωρήσει ο συμμαχικός στόλος στο Ναβαρίνο και να αξιώσει από τον Ιμπραήμ να δεχθεί τη συμφωνία, καθώς οι αναφορές που έρχονταν από την ενδοχώρα έκαναν λόγο για σφαγές και ακρότητες από τον τουρκοαιγυπτιακό στρατό.
Ο συμμαχικός στόλος αποτελείτο από 24 πλοία ενώ ο τουρκοαιγυπτιακός από 78 αλλά δεν είχε τη δύναμη πυρός των συμμάχων γιατί πολλά από αυτά ήταν μικρά πλοία ή μεταγωγικά.
Η κρίσιμη ναυμαχία του Ναβαρίνου
Η ναυμαχία άρχισε από ένα μάλλον τυχαίο γεγονός. Στις 20 Οκτωβρίου του 1827, μια βρετανική λέμβος με σημαία κήρυκος προσέγγισε ένα αιγυπτιακό πυρπολικό με σκοπό να του ζητήσει να απομακρυνθεί. Οι Αιγύπτιοι πυροβόλησαν πρώτοι και σκότωσαν έναν αξιωματικό, την ίδια στιγμή που ο Κόδρικτον έστελνε Έλληνα αξιωματικό να παραδώσει μήνυμα στον Ιμπραήμ να παραμείνει ουδέτερος. Επιστρέφοντας στην ναυαρχίδα του Κόδρικτον ο αξιωματικός δέχθηκε πυροβολισμό από Τούρκο ναυτικό. Ακολούθησαν πυροβολισμοί και η ένταση δεν ήταν πλέον δυνατό να συγκρατηθεί. Ο Κόδρικτον έδωσε εντολή για επίθεση και η ναυμαχία ξεκίνησε με μεγάλη ένταση.
Μέχρι το απόγευμα της ίδιας ημέρας, το μεγαλύτερο μέρος του τουρκοαιγυπτιακού στόλου είχε καταστραφεί ή παραδοθεί. Οι απώλειες των Οθωμανών ήταν περίπου 6.000 ενώ μόνο πάνω στην τουρκική και αιγυπτιακή ναυαρχίδα οι νεκροί και οι τραυματίες ήταν περίπου 1.000. Από τη συμμαχική πλευρά, οι νεκροί και τραυματίες ήταν 654 άνδρες.
Η ήττα σήμανε και το τέλος της εκστρατείας του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας είχε καταφύγει στα βουνά της Μεσσηνίας.
Οι συνέπειες της καταστροφής του τουρκοαιγυπτιακού στόλου
Η είδηση της καταστροφής του τουρκοαιγυπτιακού στόλου έγινε δεκτή με ανακούφιση από τους Έλληνες. Στην Αγγλία, η πολιτική ηγεσία δεν περίμενε ότι θα έφτανε ο Κόδρικτον σε αυτό το σημείο καθώς οι διπλωματικές συνέπειες του θα ήταν μη ελεγχόμενες και γι΄αυτό του ζητήθηκε λεπτομερής αναφορά για τα τεκταινόμενα. Η αγγλική κυβέρνηση του Ουέλιγκτον, μάλιστα, που δεν ήθελε να σπάσει τους δεσμούς της με την οθωμανική αυτοκρατορία χαρακτήρισε τη ναυμαχία «απρόοπτο συμβάν».
Η νίκη του συμμαχικού στόλου έσωσε την ελληνική επανάσταση και ήταν το αποφασιστικό γεγονός που οδήγησε στην ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Ακολούθησαν αρκετές μάχες ακόμη για δύο περίπου χρόνια και μια γαλλική εκστρατεία μέχρι να αποσυρθούν εντελώς τα οθωμανικά στρατεύματα από την κεντρική και νότια Ελλάδα. Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829 ο ελληνικός στρατός, ως στρατός πλέον της πρώτης ελληνικής δημοκρατίας, δίνει την τελευταία μάχη στην Πέτρα της Βοιωτίας με επικεφαλής τον Δημήτριο Υψηλάντη, ο οποίος κλείνει το κεφάλαιο της ελληνικής επανάστασης που άνοιξε οχτώ χρόνια νωρίτερα ο αδερφός του, Αλέξανδρος.