Καθηγητής Στεφανίδης: Από τον δαμαλισμό του 1970 μέχρι τα εμβόλια του κορωνοϊού

Ποιες είναι οι μύχιες σκέψεις του, η καθημερινότητά του με τους ασθενείς και τους συναδέλφους του, η συνάντησή του με το επέκεινα, τα συναισθήματά του και οι αντιδράσεις του;

Πόσο στρατιώτης, ή λοχαγός, τελικά νοιώθει στη μάχη κατά της COVID-19; Και πόσο θα τον αλλάξει την επόμενη ημέρα; Την ώρα μάλιστα, που η χώρα θρηνεί μεταξύ των νεκρών από τον νέο κορωνοϊό και την απώλεια 14 υγειονομικών.

Μην ξεχνάμε δε, ότι ένας νεφρολόγος δεν είναι μία απλή ειδικότητα, ενώ η αντιμετώπιση καταστροφών αποτελεί κύριο μάθημα στην εκπαίδευση για τη νεφρολογία και τη νεφρολογική φροντίδα. Μάλιστα οι νεφρολογικές μονάδες, λόγω της φύσης τους, μπορούν πολύ εύκολα να μετατραπούν σε εστίες υπερμετάδοσης.

Το CNN Greece, συνάντησε διαδικτυακά τον καθηγητή Παθολογίας - Νεφρολογίας κ. Ιωάννη Στεφανίδη, διευθυντή Νεφρολογικής Κλινικής, στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας και κοσμήτορα της Σχολής Επιστημών Υγείας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο οποίος δέχθηκε να μας μιλήσει για την μοναδική αυτή εμπειρία της πανδημίας, αλλά και για τον επικείμενο εμβολιασμό. Μάλιστα όπως σημειώνει αυθόρμητα ο ίδιος, αφελώς νόμιζε ότι ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς που είχε ζήσει το 1970, θα ήταν ο τελευταίος ομαδικός εμβολιασμός στην ζωή του.

Η αντίστροφη μέτρηση για την τιθάσευση της υγειονομικής κρίσης, έχει ήδη ξεκινήσει και είναι ο πολυπόθητος εμβολιασμός κατά του κορωνοϊού. Ήδη η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι τα ψυγεία που θα φυλάξουν και θα καταψύξουν τα εμβόλια των PFIZER / BIONTECH έρχονται, ενώ οι πρώτες δόσεις των εμβολίων θα έλθουν στις 26 Δεκεμβρίου και ακριβώς την επομένη, στις 27 δηλαδή Δεκεμβρίου, θα ξεκινήσει ο εμβολιασμός με έναν υγειονομικό και έναν ηλικιωμένο.

Ας δούμε τι αναφέρει ο καθηγητής Στεφανίδης σε μία de profundis συνέντευξη:

- Κύριε Στεφανίδη, φυσικά θα ξεκινήσω από το προφανές, δηλαδή εάν εσείς προσωπικά και οι συνάδελφοί σας, θα εμβολιαστείτε;

Φυσικά και θα εμβολιαστώ κ. Σπαγαδώρου. Όπως γνωρίζετε το υπουργείο Υγείας μας ζήτησε να δηλώσουμε πόσοι υγειονομικοί θα εμβολιαστούμε. Από την δική μου τουλάχιστον κλινική, δήλωσαν όλοι, δηλαδή 5 ειδικοί γιατροί και 6 ειδικευόμενοι. Το εμβόλιο είναι η καλύτερη και μοναδική, ιατρική αντιμετώπιση σε επικίνδυνες ιογενείς επιδημίες.

Νεφρολογία ίσον αντιμετώπιση καταστροφών

- Ζείτε τους τελευταίους μήνες από πολύ κοντά- ως γιατρός πρώτης γραμμής- την περιπέτεια της πανδημίας της COVID-19, της πιο σοβαρής υγειονομικής κρίσης των τελευταίων 100 ετών. Ποια είναι η γεύση που σας άφησε και εξακολουθεί να σας αφήνει τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά η κρίση αυτή της δημόσιας υγείας; Ποια τα διδάγματά της και πόσο σας άλλαξε;

Για ένα νεφρολόγο μια υγειονομική κρίση όπως η πανδημία COVID-19 αμέσως κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Οι νεφρολογικές μονάδες, με τους χρόνιους ασθενείς τους, που έρχονται τρεις φορές την εβδομάδα για αιμοκάθαρση, εύκολα γίνονται εστίες υπερμετάδοσης.

Οι νεφρολογικές μονάδες είναι υγειονομικά και τεχνολογικά ιδιαίτερες δομές και το προσωπικό τους εκπαιδεύεται στην αντιμετώπιση έκτακτων συνθηκών και καταστροφών.

Εξάλλου, η αντιμετώπιση καταστροφών είναι κύριο μάθημα στην εκπαίδευση στη νεφρολογία και τη νεφρολογική φροντίδα. Ευτυχώς, και ίσως λόγω αυτής της κατάλληλης προπαιδείας, από τις νεφρολογικές δομές στη Λάρισα και στην ευρύτερη περιφέρεια της 5ης ΥΠΕ καμία μονάδα δεν παρουσίασε συρροή κρουσμάτων. Η προετοιμασία με αυστηρά υγειονομικά μέτρα προστασίας και τακτικούς εβδομαδιαίους μοριακούς ελέγχους προστάτευσε και αποσόβησε τον κίνδυνο υπερμετάδοσης. Βέβαια ένα ποσοστό 10% του συνόλου μολύνθηκε όπως και στο γενικό πληθυσμό στη Λάρισα.

Προσωπικά, στη ζωή μου κοινωνικά και υγειονομικά μέτρα είχα βιώσει το 1970 με τον μαζικό δαμαλισμό των μαθητών (εμβολιασμός κατά της ευλογιάς).

Η ευλογιά είχε και έχει εξαφανιστεί χάρη στο δαμαλισμό του πληθυσμού και λίγα χρόνια νωρίτερα ο εμβολιασμός είχε καταργηθεί πλέον στην Ελλάδα. Όμως το 1970 παρουσιάστηκε κρούσμα του ιού της ευλογιάς (μάλλον στην Ινδία) και όλοι οι μαθητές του δημοτικού αναγκαστικά εμβολιάστηκαν μαζικά και ο δαμαλισμός καταργήθηκε ξανά αργότερα.

Υπολόγιζα, βέβαια αφελώς, ότι αυτός ο εμβολιασμός στην παιδική μου ηλικία θα ήταν το μόνο μαζικό υγειονομικό μέτρο που θα βίωνα. Η σημερινή πραγματικότητα με διέψευσε θριαμβευτικά.

Η Λάρισα ξέφυγε…

- Η Λάρισα όπως και η Θεσσαλονίκη και η Β. Ελλάδα γενικότερα, χτυπήθηκε ανελέητα στο δεύτερο πανδημικό κύμα. Εκατοντάδες διασωληνωμένοι, πολλοί νεκροί, ΜΕΘ στα όρια της ασφυξίας και ένα υγειονομικό σύστημα στο κόκκινο… Πώς νοιώθατε εκείνες τις στιγμές; Εκτιμάτε ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε κάνει περισσότερα πράγματα προκειμένου να στηρίξει το ΕΣΥ;

Είναι γεγονός, ότι στη Λάρισα δεν προσέξαμε από το πρώτο κύμα… Η πληθώρα κρουσμάτων και βαριά ασθενών προκαλεί ασφυξία στο σύστημα. Ο ορατός κίνδυνος σε γεμίζει φόβο και ταυτόχρονα σε κάνει πιο δυνατό.

Η κυβέρνηση πρέπει να στηρίξει το Εθνικό Σύστημα Υγείας η κοινωνία το χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ. Η αύξηση των κλινών ΜΕΘ είναι ένα σημαντικό μέτρο, χρειάζονται και άλλα πολλά. Κατά τη γνώμη μου η έκτακτη οικονομική ενίσχυση του υπηρετούντος προσωπικού στο ΕΣΥ, που επιβαρύνεται, είναι επίσης απαραίτητη. Δεν θέλω να μιλήσω για παραλήψεις μέσα στη δίνη της πανδημίας. Τις επείγουσες προτάσεις στον τομέα της νεφρολογίας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο τις είδα να ικανοποιούνται όσο ήταν εφικτό.

Το σύστημα έτσι κι αλλιώς πάσχει χρόνια από υπο-στελέχωση και υπο-εξοπλισμό. Η αναμόρφωσή του επιβάλλεται να γίνει συστηματικά και δομημένα με συγκεκριμένα καθορισμένους στόχους. Πρόχειρος και συγκυριακός επανασχεδιασμός με βιαστικές προσλήψεις και προμήθειες συχνά οδηγεί σε εκμετάλλευση από συντεχνιακά και προσωπικά συμφέροντα.

Οι μονάδες τεχνητού νεφρού, εστίες υπερμετάδοσης

- Θα ήθελα να σας ρωτήσω ποια ήταν η πιο δύσκολη εμπειρία που κληθήκατε να αντιμετωπίσετε στη διάρκεια των 10 τελευταίων μηνών αναφορικά με τη διαχείριση των ασθενών σας;

Οι νεφρικές παθήσεις είναι σοβαρές, χρόνιες και συνδέονται πολύ συχνά με καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος. Παράλληλα σε νεφροπάθεια τελικού σταδίου οι περισσότεροι ασθενείς για να ζήσουν πρέπει να υποβάλλονται τακτικά σε αιμοκάθαρση σε μονάδες τεχνητού νεφρού. Οι ασθενείς πρέπει να προσέρχονται τρεις φορές την εβδομάδα για αιμοκάθαρση.

Είναι κατανοητό ότι οι νεφρολογικές μονάδες μπορούν πολύ εύκολα να μετατραπούν σε εστίες υπερμετάδοσης του κορωνοϊού.

Μια ανεξέλεγκτη διασπορά έχει καταστροφικά αποτελέσματα για τη ζωή και την υγεία των ασθενών, την οικογένειά τους, το υγειονομικό και όλο το προσωπικό της μονάδας, τη λειτουργία της ίδιας της μονάδας αλλά και για την κοινωνία γενικότερα. Για το λόγο αυτό η επέλευση μιας επιδημίας και μάλιστα πανδημίας αποτελεί για τους νεφρολόγους σοβαρότατο σήμα κινδύνου.

Διαβαθμισμένο σχέδιο δράσης στις νεφρολογικές μονάδες

Από το Μάρτιο αναπτύχθηκε στη Νεφρολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου, σε συνεργασία με την διοίκηση, ένα διαβαθμισμένο σχέδιο δράσης και σε όλες τις νεφρολογικές μονάδες νοσοκομειακές και ιδιωτικές. Παρά το σχεδιασμό υπήρξαν συγκλονιστικές στιγμές αναφορικά με τη διαχείριση των ασθενών στη διάρκεια των 10 τελευταίων μηνών.

Μια δύσκολη στιγμή ήταν η εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων στο προσωπικό και τους ασθενείς μας. Ο κίνδυνος γινόταν απτός. Η πιο δύσκολη εμπειρία όμως ήταν η σταδιακή αύξηση των κρουσμάτων στις Μονάδες Τεχνητού Νεφρού της περιοχής. Ο κίνδυνος μιας καταστροφικής υπερμετάδοσης γινόταν πιθανός. Ευτυχώς οι περιπτώσεις ήταν σποραδικές (μεμονωμένες) και η συχνότητα στις νεφρολογικές δομές δεν ξεπέρασε τη συχνότητα στο γενικό πληθυσμό της περιοχής μας (10% θετικοί, περίπου 30 ασθενείς τελικού σταδίου στη Λάρισα).

Βέβαια σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε ότι η υλοποίηση ενός σχεδιασμού σε συνθήκες πανδημίας εμπεριέχει τεράστιες δυσκολίες διαχείρισης, οι οποίες αφορούν και τους ανθρώπους και τις δομές. Τελικά, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναφέρομαι σε παρελθόντα χρόνο στην κατάσταση που βιώνουμε, διότι οι εξελίξεις και οι προκλήσεις μέχρι το τέλος της πανδημίας είναι ακόμη μπροστά μας.

- Το δεύτερο κύμα της πανδημίας, είναι ακόμη σφοδρότερο από το πρώτο σε όλη τη χώρα. Τον Μάρτιο θυμόμαστε όλοι, ότι ξεκίνησε η έντονη διασπορά στον οικισμό της Νέας Σμύρνης στην περιοχή σας, και θα ήθελα να ρωτήσω αν τελικά διδάχθηκε κάτι ο πληθυσμός, διότι η Λάρισα εξακολουθεί να έχει ένα από τα πιο ψηλά επιδημιολογικά φορτία;

Η αιτία της έντονης διασποράς και του υψηλού επιδημιολογικού φορτίου σε μια ιογενή πανδημία είναι σαφώς η ελλιπής εφαρμογή των απλών μέτρων υγειονομικής προστασίας κοινωνικών (καραντίνα, αποφυγή συνωστισμού) και ατομικών (μάσκες, αντισηπτικά, εξαερισμός χώρων).

Χωρίς αυτά τα μέτρα η μετάδοση του ιού είναι εύκολη, όλοι είναι ευάλωτοι και η αύξηση των μολυσμένων ατόμων είναι εκθετική, δηλαδή τα κρούσματα πολλαπλασιάζονται καθημερινά. Η μετάδοση σταματάει και η ιογενής πανδημία εξαφανίζεται μόνο όταν πάνω από 75% του πληθυσμού έχει ήδη προσβληθεί και/ή είναι προστατευμένο από τη μόλυνση. Σε μια ιογενή πανδημία με σοβαρή νοσηρότητα και θνητότητα, που ανέρχεται π.χ. σε 1%, μιλάμε για 220 χιλιάδες δύσκολες περιπτώσεις στη χώρα μας.

Μια κοινωνία μπορεί να οδηγήσει τελικά σε εξαφάνιση μια πανδημία, πριν βιώσει τις τόσο καταστροφικές επιπτώσεις, είτε με εμβολιασμό είτε με τα κοινωνικά και ατομικά μέτρα υγειονομικής προστασίας. Αν τηρούνται τα μέτρα αυτά από όλους ή προστασία σε ποσοστό 75% επιτυγχάνεται και η επιδημία μπορεί να περιοριστεί και θεωρητικά και να εξαφανιστεί.

Η διασπορά στη Λάρισα και τη Βόρειο Ελλάδα οφείλεται πιθανότατα σε μη τήρηση των κανόνων υγειονομικής συμπεριφοράς.

Οι διαφορές εντός των ορίων της πόλης της Λάρισας το Μάρτιο σαφώς δείχνει προς την κατεύθυνση αυτή, δηλαδή της περιορισμένης εφαρμογής των μέτρων προστασίας από τον πληθυσμό. Η ελλιπής κοινωνική και προσωπική προστασία οδηγεί σε έντονη διασπορά στην κοινωνία και σε πιο ψηλά επιδημιολογικά φορτία.

Μεταξύ εμβολίου και μονοκλωνικών αντισωμάτων

- Τον τελευταίο καιρό, έχει ξεσπάσει μία συζήτηση, αναφορικά με τον ερχομό του εμβολίου και τις υπάρχουσες φαρμακευτικές θεραπείες και ιδιαίτερα αυτές των μονοκλωνικών αντισωμάτων, τα οποία κυκλοφόρησαν στις ΗΠΑ από τις 10 Νοεμβρίου. Οι τελευταίες μάλιστα, εκτιμώνται από τους επιστήμονες ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές όσον αφορά τους νοσούντες από COVID-19, βοηθώντας τους να μην εισέλθουν στα νοσοκομεία και να μην διασωληνωθούν. Είναι δε πολύ πιθανόν, εάν είχαμε φέρει και στην Ελλάδα την θεραπεία αυτή, να μην υπήρχαν τόσοι θάνατοι. Ποια η άποψή σας;

Το εμβόλιο είναι η καλύτερη και, από κοινωνικής άποψης, η μοναδική ιατρική αντιμετώπιση σε επικίνδυνες ιογενείς επιδημίες, όπως προείπα. Κοινωνικά η ιατρική περίθαλψη έχει ως επίκεντρο την πρόληψη παρά τη θεραπεία. Ατομικά δε τι να τα κάνω τα φάρμακα και τους ορούς (αντισώματα) αν είναι να αρρωστήσω και να μην μπορώ να αναπνεύσω και για να μην τυχόν πεθάνω να χρειάζομαι αναπνευστήρα; Πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας έχει αναπτυχθεί εμβόλιο σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Η μόνη συζήτηση που προσωπικά αντιλαμβάνομαι είναι το ερώτημα αν το εμβόλιο θα είναι πράγματι αποτελεσματικό. Τότε η πανδημία θα σταματήσει και η κοινωνία θα αποφύγει τις υγειονομικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της, που όσο περνάει ο καιρός θα γίνονται πλέον καταστροφικές.

Η πανδημία είναι ένας πόλεμος…

- Τι σας δίδαξε κ. Στεφανίδη αυτή η υγειονομική κρίση;

Τους εξωγενείς παράγοντες στη ζωή δεν πρέπει ποτέ να τους υποτιμούμε. Η πανδημία από μόνη της, με ή χωρίς μέτρα, είναι σαν τον πόλεμο. Σταματάει την κοινωνική και περιορίζει την προσωπική δραστηριότητα. Είναι μια εμπειρία που όλους τους βάζει σε δοκιμασία. Τελικά ελπίζω ότι η δοκιμασία αυτή θα μας κάνει όλους, όσους βέβαια από μας παραμείνουν καλά, πιο ανθρώπινα σκεπτόμενους και πιο γήινα δυνατούς.

Ειδικά τους υγειονομικούς μας θέτει με ένταση ανεπανάληπτη ενώπιον των κοινωνικών ευθυνών μας, παράλληλα μας δείχνει πόσο σημαντικά είναι τα επαγγέλματά μας και η προσφορά μας για τον καθένα ασθενή ξεχωριστά αλλά και για την κοινωνία συνολικά, και δυστυχώς επίσης μας θυμίζει πόσο άδικα φειδωλή είναι η ανταπόδοση εκ μέρους της κοινωνίας σε αυτή την προσφορά.

Εν κατακαλείδι, η πανδημία ήταν -και είναι- ένα μάθημα ζωής…