Νατάσα Παζαϊτη: «Δεν υπάρχει μάχη που δεν παλεύεται, δεν υπάρχει εμπόδιο που δεν ξεπερνιέται»

Δε θυμάμαι ποτέ να έχω διαβάσει συνεντεύξεις της. Ίσως γιατί η Νατάσα Παζαϊτη αποφεύγει να δίνει. Όσο κι αν έψαξα στο διαδίκτυο, δεν βρήκα κάποιο αρχείο στο οποίο να μιλά η ίδια για τον εαυτό της, τη δουλειά της, την προσωπική της ζωή και για το πόσο έχει διαπρέψει στον χώρο της ιατρικής. Δεν είναι τυχαίο! Μπορεί οι περισσότεροι από εμάς να τη γνωρίσαμε ως σύζυγο του πρώην πρωθυπουργού, Κώστα Καραμανλή, όμως η ίδια διατηρούσε πάντα ένα χαμηλό προφίλ, δίνοντας έμφαση στο επάγγελμά της, την ιατρική, που λατρεύει.

Η στάση της απέναντι στη δημοσιότητα ήταν πάντοτε υποδειγματική. Δεν την επιζητούσε καθόλου, τουναντίον θα έλεγα. Μπροστά στις κάμερες και τα φλας των φωτογράφων πάντα στεκόταν σεμνή, χαμογελαστή, με αξιοπρέπεια και ήθος. Όποιος τη γνωρίζει, ξέρει καλά πως η Νατάσα Παζαϊτη είναι μια γυναίκα που πάντα χαμογελά στη ζωή της! Η αυτοεκτίμηση, το ήθος, η θετικότητα, η ευστροφία, η δύναμη, η καλαισθησία, η παιδεία και η ενσυναίσθησή της είναι τα στοιχεία εκείνα του χαρακτήρα της που την κάνουν να ξεχωρίζει και να αποτελεί έμπνευση για πολλές από εμάς.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Πρόληψης για τον Καρκίνο του Μαστού θέλησα να κάνουμε μια διαφορετική κουβέντα. Το ίδιο ήθελε κι εκείνη. Δεν την ενδιέφερε να προβάλει τον εαυτό της και τα επιτεύγματά της. Μου το ξεκαθάρισε. Είναι κάτι που την αφήνει παγερά αδιάφορη. Ήθελε να μιλήσει για τις γυναίκες που νοσούν. Για εκείνες τις μαχήτριες που καθημερινά συναντά στο ιατρείο της, για εκείνες που γνωρίζει, που στέκεται πλάι τους σα βράχος, σα μάνα, σαν αδερφή, σα φίλη, και βουτάει ολοκληρωτικά μαζί τους στη «μάχη», πολεμώντας τον ίδιο εχθρό... κάθε μέρα. «Πόσο ψυχοφθόρο, δύσκολο, άδικο», σκέφτηκα. Οι σύμμαχοί της πολλοί, ο εχθρός όμως πάντα ένας. Κι όμως, η δύναμη για ζωή που παίρνει από αυτές τις γυναίκες σε συνδυασμό με την επιστημονική της γνώση, κάνουν και την ίδια μια μεγάλη survivor. Κάθε μέρα! Μια μαχήτρια ζωής... για εκείνες, για την ίδια, για όλες μας...

Αναρωτιέμαι, είναι στ΄αλήθεια ίδιος ο καρκίνος του μαστού σε όλες τις γυναίκες;

Διακρίνουμε πολλά διαφορετικά είδη καρκίνου του μαστού. Μάλιστα, το κάθε είδος φέρει τα δικά του χαρακτηριστικά και το δικό του ρυθμό ανάπτυξης και συμπεριφοράς. Θα σας αναφέρω μία φράση που χρησιμοποιώ συχνά όταν μιλάω στις ασθενείς μου: «Όπως κάθε γυναίκα είναι διαφορετική έτσι και κάθε καρκίνος του μαστού αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση». Έχει το δικό του μοριακό προφίλ, τη δική του ταυτότητα, το δικό του δακτυλικό αποτύπωμα. Και ο τρόπος που θα οργανώσουμε τη μάχη εναντίον του καθορίζεται από την ιδιαιτερότητά του. Για αυτό και επιλέγουμε πάντα την εξατομικευμένη θεραπεία, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τη διαφορετικότητα του καρκίνου όσο και τη διαφορετική προσωπικότητα της ασθενούς. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι κάθε γυναίκα που προσβάλλεται από τη νόσο αντιλαμβάνεται διαφορετικά την απειλή αυτή και αναπτύσσει το δικό της μηχανισμό κατανόησης και αντίδρασης. Αυτό αποτελεί και το κλειδί για το σχεδιασμό του θεραπευτικού σχήματος. Για αυτόν το λόγο επιμένω τόσο πολύ στην ειλικρινή και αναλυτική συζήτηση με την κάθε ασθενή. Είναι σημαντικό.

Ποια στάδια ακολουθούνται από τη στιγμή που εντοπίζετε κάτι στο μαστό;

Όταν εντοπίσουμε ένα ύποπτο εύρημα στον μαστό πρέπει να κάνουμε βιοψία. Είναι η μόνη ουσιαστική διαγνωστική ιατρική εξέταση. Όλες οι απεικονιστικές εξετάσεις μάς δίνουν την ένδειξη, αλλά μόνο η βιοψία μας δίνει την απόδειξη. Βιοψία μπορούμε να κάνουμε την ίδια στιγμή στο ιατρείο. Γίνεται με δύο τρόπους: είτε με βελόνα, παίρνοντας δηλαδή κύτταρα από το μόρφωμα που είναι ύποπτο, είτε παίρνοντας μικρά κομματάκια ιστού με μια μικρή τοπική αναισθησία. Ως διαδικασία διαρκεί λίγο, γίνεται γρήγορα και μέσα σε δύο ημέρες έχουμε τα αποτελέσματα.

Πώς μπορεί μια γυναίκα να γνωρίζει ότι είναι φορέας των γονίδιων BRCA1 και BCRCA2, των γονιδίων δηλαδή που ευθύνονται για τον κληρονομικό καρκίνο του μαστού και των ωοθηκών;

Μέσω γονιδιακών tests μπορούμε να ελέγξουμε την ομάδα γονιδίων τα οποία συνδέονται με την εμφάνιση του καρκίνου μαστού και των ωοθηκών. Η διαδικασία αυτού του test είναι πολύ απλή, χρειάζεται μόνο μικρό δείγμα αίματος ή σάλιου. Όμως δεν είναι απαραίτητο να το κάνει κάθε γυναίκα. Θα πρέπει να υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα να έχει νοσήσει σε νεαρή ηλικία ή να έχει οικογενειακό ιστορικό.

Από ποια ηλικία και έπειτα έχουμε μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου; Τι λένε τα στατιστικά;

Όταν λέμε ότι μια γυναίκα έχει 10-12% πιθανότητες να νοσήσει από καρκίνο του μαστού εννοούμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της. Στις ηλικίες 30-40 η πιθανότητα είναι 5-7% , στα 40-50 είναι 10% ενώ στα 50-65 φτάνει μέχρι και το 25%.

Αυτομάτως σε αυτή τη δεκαετία διπλασιάζεται…

Σωστά, και αυτός είναι και ο λόγος που σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες που υπάρχει κρατικός προ-συμπτωματικός έλεγχος τα Κέντρα Μαστού καλούν κάθε 1-2 χρόνια τις γυναίκες που βρίσκονται στην ηλικία των 50 και άνω να κάνουν μαστογραφία.

Έχουμε κατανοήσει γιατί είναι πιο μεγάλος ο κίνδυνος μετά τα 50;

Είναι, πιθανώς, η ηλικία. Ο καρκίνος σε όλους τους ανθρώπους είναι ένα νόσημα φθοράς. Εμφανίζεται όσο η ηλικία των ανθρώπων μεγαλώνει. Και δεν έχει να κάνει με την εμμηνόπαυση στις γυναίκες, απλώς συμπίπτει με την ηλικία που ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου είναι πιο αυξημένος.

Τι λύσεις υπάρχουν σήμερα για μια γυναίκα που κάνει μαστεκτομή;

Υπάρχουν διαφορετικά είδη μαστεκτομών. Υπάρχει η ολική μαστεκτομή, όπου αφαιρείται όλος ο μαστός μαζί με τη θηλή και όλο το δέρμα και προτιμάται σε τοπικά προχωρημένους καρκίνους, πολυεστιακούς ή καρκίνους που βρίσκονται κάτω από την θηλή. Εκεί η αποκατάσταση γίνεται σε δύο χρόνους. Στο πρώτο χειρουργείο -ταυτόχρονα με την μαστεκτομή- τοποθετείται διατατήρας ιστών κάτω από τον μείζονα θωρακικό μυ και το δέρμα, και ακολουθεί σταδιακή διάταση του διατατήρα με φυσιολογικό όρο. Με αυτόν τρόπο διατείνουμε το μυ και το δέρμα, ανακτώντας τον όγκο του μαστού που έχει αφαιρεθεί. Όταν ολοκληρωθούν οι θεραπείες ακολουθεί ένα δεύτερο μικρό χειρουργείο όπου αντικαθιστούμε τον διατατήρα ιστών με μόνιμο ένθεμα σιλικόνης το οποίο είναι μαλακό κάτω από το δέρμα και προσομοιάζει στον φυσικό μαστό. Υπάρχει και η υποδόρια μαστεκτομή, όπου διατηρούμε το δέρμα -ενδεχομένως και τη θηλή- και έτσι μπορούμε να κάνουμε άμεση αποκατάσταση στον ίδιο χειρουργικό χρόνο. Η υποδόρια μαστεκτομή προτιμάται κυρίως σε μικρού μεγέθους καρκίνους και σε προφυλακτικές μαστεκτομές. Εάν ο μαστός είναι μικρός μπορούμε να τοποθετήσουμε την σιλικόνη κάτω από τον μείζονα θωρακικό μυ χωρίς να χρειαστεί διάταση. Εάν όμως ο μαστός είναι μεγάλου μεγέθους χρησιμοποιούμε ειδικά πλέγματα που ράβονται πάνω στον μυ και στηρίζουν το ένθεμα σιλικόνης.

Τα περισσότερα χειρουργεία αφορούν ολικές μαστεκτομές ή όχι;

Όχι, ευτυχώς τα περισσότερα χειρουργεία αφορούν ογκεκτομές γιατί οι γυναίκες πια εντοπίζουν τον καρκίνο σε πρώιμο στάδιο, όταν δηλαδή τα ογκίδια είναι 1-3 εκατοστά. Σε αυτό έχει συμβάλει καταλυτικά η πρόληψη. Βέβαια σημαντικό ρόλο παίζει και η απόφαση κάθε γυναίκας. Υπάρχουν μερικές γυναίκες που δεν θέλουν να κάνουν ακτινοθεραπεία, η οποία ακολουθείται πάντα μετά την ογκεκτομή προκειμένου να αποστειρωθεί ο υπόλοιπος μαστός και να μειωθεί ο κίνδυνος υποτροπής. Επιπλέον, αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια εάν αφαιρεθεί ολόκληρος ο μαζικός αδένας. Έτσι προτιμούν την υποδόρια μαστεκτομή με άμεση αποκατάσταση του μαστού, η οποία δεν προϋποθέτει ακτινοθεραπεία μετά το χειρουργείο, αλλά και σχεδόν μηδενίζει τον κίνδυνο επανεμφάνισης του καρκίνου στον ίδιο μαστό.

Η αποθεραπεία είναι δύσκολη για τις γυναίκες που υποβάλλονται σ΄ ένα χειρουργείο μαστού;

Όχι. Τα χειρουργεία στον μαστό δεν είναι επώδυνα. Κάποιες γυναίκες αισθάνονται ελαφρύ πόνο και μούδιασμα στο χέρι εάν γίνει λεμφαδενικός καθαρισμός στη μασχάλη. Αυτή η μικρή ενόχληση είναι παροδική και όσο διαρκεί δεν επηρεάζει την καθημερινότητά τους.

Πώς βιώνετε ως γιατρός την στιγμή που θα πρέπει να ενημερώσετε μία γυναίκα για την νόσο της; Πώς αισθάνεστε;

Η ανακοίνωση μιας δυσάρεστης είδησης δημιουργεί πάντα μεγάλο άγχος. Ακόμη και για τον ίδιο τον γιατρό. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι ο πρώτος άνθρωπος που βιώνει το στρες μιας δυσάρεστης είδησης. Πρέπει να βρει έναν τρόπο όχι μόνο να μην τρομάξει την ασθενή αλλά να της δώσει ταυτόχρονα δύναμη και αισιοδοξία. Μέσα λοιπόν από τη συζήτηση μπορείς να καταλάβεις μία γυναίκα και να συνειδητοποιήσεις πόσο εύκολα ή δύσκολα μπορεί να αντιμετωπίσει ένα δυσάρεστο γεγονός.

Δύσκολο πολύ…

Ναι, είναι πολύ δύσκολο. Γιατί δεν επιτρέπεται να αποκρύψεις από την ασθενή σου την πραγματικότητα. Αντίθετα πρέπει να συζητήσεις ανοιχτά μαζί της για όλα. Οφείλεις να αναλύσεις λεπτομερώς όλες τις παραμέτρους, να αποσαφηνίσεις τις «γκρίζες» σκέψεις που κατακλύζουν το μυαλό όλων των γυναικών που νοσούν, να χτίσεις μια σχέση εμπιστοσύνης και σεβασμού.

Εσείς πώς τις αντιμετωπίζετε;

Εξαρτάται. Η κάθε περίπτωση είναι μοναδική. Διαφορετικά, παραδείγματος χάρη, αντιμετωπίζεις μια γυναίκα η οποία έρχεται στο ιατρείο επειδή ψηλάφησε κάτι στο στήθος της κι έχει την αγωνία να μάθει τι είναι. Η γυναίκα αυτή διακατέχεται από πολύ μεγάλο άγχος και πρέπει να την αποφορτίσεις. Διαφορετικά θα μιλήσεις στις γυναίκες που είναι ήδη διαγνωσμένες και έρχονται στο γιατρό για θεραπευτική αντιμετώπιση. Στην περίπτωση αυτή δεν είσαι εσύ ο αγγελιοφόρος της δυσάρεστης είδησης και δεν καλείσαι να διαχειριστείς το αρχικό ψυχικό άγχος της ασθενούς. Μπαίνεις στην ουσία της συζήτησης: το στάδιο της νόσου, το θεραπευτικό σχήμα, ακόμα και τις συναισθηματικές, οικογενειακές, επαγγελματικές και κοινωνικές παραμέτρους που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η ασθενής. Ο θεράπων ιατρός πρέπει να έχει ενσυναίσθηση. Πρέπει να μπορείς να μπεις στη θέση του άλλου, αλλά και ταυτόχρονα να αποστασιοποιηθείς, να διατηρήσεις τις συναισθηματικές σου άμυνες ώστε να τον βοηθήσεις στο μέγιστο βαθμό.

Πώς αντιδρούν συνήθως οι γυναίκες στο άκουσμα του καρκίνου του μαστού;

Η διάγνωση του καρκίνου γεμίζει την ψυχή των γυναικών με φόβο, πανικό και αγωνία θανάτου. Το πρώτο πράγμα που σκέφτονται είναι ότι η ζωή τους τελειώνει. Ή ότι όλα αυτά που θεωρούσαν δεδομένα στη ζωή τους ανατρέπονται. Ακολουθεί το στάδιο της απόγνωσης και μετά εκείνο της αποδοχής. Βέβαια για να αποδεχθείς κάτι πρέπει να το καταλάβεις, να στο εξηγήσουν. Και εδώ η ψυχολογική συνδρομή του γιατρού είναι καταλυτική. Γίνεται κατά κάποιον τρόπο και ο «προπονητής» σου για τη μεγάλη μάχη που θα δώσεις. Επιμένω σε αυτό το κομμάτι γιατί θεωρώ ότι απαιτείται μία ολιστική προσέγγιση της ασθενούς και της ασθένειας για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα σε όλα τα επίπεδα: το σωματικό, το ψυχολογικό και το συναισθηματικό.

Ποιες είναι οι πιο συχνές ερωτήσεις που σας κάνουν στο άκουσμα ότι νοσούν;

Οι πιο συχνές ερωτήσεις είναι: «Πόσο προχωρημένο είναι;», «Θα προλάβω να χαρώ τα παιδιά μου; Να τα δω να μεγαλώνουν;». Η τελευταία αυτή ερώτηση προσωπικά, ούσα μητέρα, με συγκλονίζει, με συγκινεί βαθιά. Δεν μπορείς να μένεις αμέτοχος στην αγωνία των ασθενών σου, δεν γίνεται. Μία άλλη ερώτηση αφορά το θεραπευτικό σχήμα και πιο συγκεκριμένα τη χημειοθεραπεία: «Θα μου πέσουν τα μαλλιά;». Σκεφθείτε ότι η απώλεια των μαλλιών τους είναι αυτό που τις ενοχλεί περισσότερο. Ίσως περισσότερο από το χειρουργείο. Είναι το είδωλο της γυναίκας στον καθρέπτη χωρίς μαλλιά που την σοκάρει και την κάνει να αισθάνεται βαριά άρρωστη. Και τέλος η ερώτηση: «Θα χάσω όλον τον μαστό;». Και εδώ κρύβεται και ένας βαθύτερος φόβος. Το αίσθημα ότι η συγκεκριμένη ασθένεια δεν αποτελεί μόνο απειλή για την υγεία της αλλά πλήττει βαθιά τη θηλυκή της υπόσταση, την εικόνα της προς τα έξω. Σημειώστε ότι ο μαστός, διαχρονικά, αποτελεί το σύμβολο της γυναικείας φύσης και ομορφιάς. Και είναι φυσικό για μία γυναίκα να φοβάται τις πιθανές επιπτώσεις στην ερωτική της ζωή, ακόμα και τον κίνδυνο της απόρριψής της από το σύντροφό της.

Και η ανακοίνωση της είδησης στον περίγυρο, την οικογένειά τους; Φοβούνται τι θα πουν ή πόσο θα τους στενοχωρήσει;

Οι γυναίκες είναι το στήριγμα της οικογένειας. Ακόμα και όταν νοσούν την προστατεύουν. Δε θέλουν να στεναχωρήσουν τα παιδιά και το σύζυγο. Γι’ αυτό και κάποιες φορές δεν αποκαλύπτουν όλη την αλήθεια για την κατάστασή τους προσπαθώντας να απαλύνουν λίγο τον πόνο των δικών τους ανθρώπων. Πάντως έχουν όλη την φροντίδα, την υποστήριξη και την αγάπη όχι μόνο από το οικογενειακό αλλά και από φιλικό τους περιβάλλον.

Κρύβουν την πάσα αλήθεια και από τον σύζυγό τους; Πέρα από το ότι θα τον στενοχωρήσουν, περνάει από το μυαλό τους ότι πια δεν θα είναι θελκτικές, επιθυμητές στα μάτια του;

Οι περισσότεροι σύζυγοι στέκονται πολύ όμορφα και υποστηρικτικά δίπλα στη γυναίκα τους αυτή τη δύσκολη στιγμή. Είναι πολύ σπάνιο να δεις ζευγάρια να έχουν χαλάσει τη ζωή τους εξαιτίας της νόσου. Και ίσως επειδή ο καρκίνος του μαστού εμφανίζεται πιο συχνά σε ηλικίες άνω των 50, τα ζευγάρια πια έχουν μια πολύ εδραιωμένη σχέση, έχουν μεγαλώσει μαζί παιδιά, έχουν πολλά χρόνια κοινής ζωής και είναι πραγματικοί σύντροφοι. Έχουν δοκιμασμένες σχέσεις. Το πρόβλημα εντοπίζεται στα νέα κορίτσια, σε μια νέα γυναίκα που είναι 30-35 ετών και δεν έχει ακόμη βρει σύντροφο ή έχει έναν σύντροφο αλλά δεν έχει ακόμη δοκιμαστεί η σχέση τους. Εκεί σε πολλές περιπτώσεις οι σχέσεις κλονίζονται και τελικά διαλύονται.

Και τι συμβαίνει όταν μια γυναίκα έχει παιδιά; Εκεί τα πράγματα δυσκολεύουν. Οι περισσότερες το συζητούν με τα παιδιά τους; Τα εντάσσουν στην πραγματικότητα που η ίδια βιώνει ή όχι;

Οι περισσότερες γυναίκες που έχουν μικρά παιδιά, νήπια ή στην πρώτη εκπαιδευτική βαθμίδα, επιλέγουν να το κρύβουν. Ειδικά μετά το χειρουργείο κρύβουν τις παροχετεύσεις. Είναι δύσκολο να εξηγήσεις την ασθένεια σε μικρές ηλικίες. Μπορεί να τρομάξουν, να νιώσουν τρομερά ανασφαλή και να πληγωθούν. Και είναι λογική και κατανοητή με τέτοια αντίδραση. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπως η εφηβεία, θεωρώ ότι η συζήτηση είναι ενδεδειγμένη και μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά και για τις δύο πλευρές.

Και τι γίνεται με τις γυναίκες που δεν έχουν γίνει ακόμα μητέρες; Πόσο δύσκολο είναι για εκείνες; Κάποιες ενδεχομένως να σκέφτονται ότι μετά δε θα μπορούν να γίνουν μητέρες ή να θηλάσουν…

Είναι στατιστικά αποδεδειγμένο ότι ο καρκίνος του μαστού είναι η πιο συχνή μορφή καρκίνου σε γυναίκες που βρίσκονται στην αναπαραγωγική ηλικία. Και στην εποχή μας έχει παρατηρηθεί ότι οι γυναίκες καθυστερούν να αποκτήσουν παιδιά ώστε να επιτύχουν την επιστημονική ή και επαγγελματική τους διαμόρφωση και εξέλιξη. Ως φυσικό επακόλουθο τα σχέδια για τη δημιουργία της οικογένειας μετατίθενται χρονικά και πολλές φορές η νόσος χτυπά την πόρτα της γυναίκας πριν εκείνη σκεφθεί καν να αποκτήσει παιδί. Η στέρηση της μητρότητας αποτελεί το μεγαλύτερο φόβο στις νέες γυναίκες που νοσούν. Μέχρι πρόσφατα η εγκυμοσύνη σχεδόν αποκλειόταν για αυτές τις γυναίκες. Κυριαρχούσε η αντίληψη ότι η εγκυμοσύνη θα σήμαινε υποτροπή της νόσου και ειδικά για τον ορμονοεξαρτώμενο καρκίνο που προϋπέθετε μακροχρόνια λήψη ορμονοθεραπείας. Σήμερα αυτή η αντίληψη έχει ανατραπεί. Μπορεί μία γυναίκα να μείνει έγκυος και να θηλάσει –εάν δεν έχει προηγηθεί μαστεκτομή και στους δύο μαστούς-, ακόμα και σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Και η νέα ζωή που θα γεννηθεί δεν είναι δώρο μόνο για εκείνην αλλά για όλον τον κόσμο.

Και όταν μιλάμε για μεταστατικό καρκίνο μαστού; Σε αυτό το άκουσμα όλες οι γυναίκες νιώθουν πως ήρθε το τέλος τους. Πώς μπορεί να νιώσει μια γυναίκα αισιόδοξη όταν βλέπει ότι ο καρκίνος μέσα της εξελίσσεται;

Σήμερα υπάρχουν σύγχρονα χημειοθεραπευτικά φάρμακα και μοριακά στοχευμένες θεραπείες που κάνουν ακόμα και το μεταστατικό καρκίνο μη θανατηφόρο. Γνωρίζω γυναίκες που έχουν μάθει να συμπορεύονται με τη νόσο τους για πολλά χρόνια. Μπορεί να μη θεραπεύεται αλλά σταθεροποιείται...

Πότε μια γυναίκα είναι σε θέση να κοιτάξει την επόμενη μέρα στα μάτια με αισιοδοξία; Είναι οι πρώτες εξετάσεις που βγαίνουν «καθαρές»;

Όταν έχουν τελειώσει όλες οι θεραπείες και έχει γίνει η αποκατάσταση του μαστού. Όταν πλέον πάει στον γιατρό της μόνο για απλή παρακολούθηση, όταν δε χρειάζεται να παίρνει πια φάρμακα. Αυτή η στιγμή είναι που νιώθει πως μπορεί να ξαναονειρευτεί τη ζωή της όπως τη θέλει.

Πόσο σημαντική είναι η σχέση γιατρού και ασθενούς;

Η σχέση που αναπτύσσει η ασθενής με τον θεράποντα ιατρό της είναι σχέση ζωής και πρέπει να βασίζεται στην ειλικρίνεια, την εμπιστοσύνη, τη συναισθηματική αμοιβαιότητα και ασφάλεια. Ο γιατρός είναι παντοτινός σύμμαχος και συνοδοιπόρος. Με την κάθε ασθενή μου αναπτύσσω ισχυρούς δεσμούς, μάλιστα είναι πολλές που τις θαυμάζω πραγματικά.

Τι έχετε διδαχθεί από όλες αυτές τις γυναίκες μαχήτριες;

Η εμπειρία του καρκίνου δεν είναι μόνο αρνητική. Μπορεί να γίνει το θετικό ορόσημο μιας νέας αρχής. Η ευκαιρία για μία γυναίκα να επαναπροσδιορίσει τη ζωή της. Να αλλάξει προτεραιότητες, να θέσει νέους στόχους πιο ουσιώδεις. Να βελτιώσει τις ατομικές δεξιότητές της. Να ενισχύσει την πνευματικότητα και την κοινωνικότητά της. Να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με ανθρώπους. Να αγαπήσει περισσότερο τον εαυτό της και να τον φροντίσει. Και πάνω από όλα να συνειδητοποιήσει τη δύναμή της. Αυτό λοιπόν που με δίδαξαν και με διδάσκουν οι γυναίκες ασθενείς μου είναι ότι δεν υπάρχει μάχη που δεν παλεύεται, ότι δεν υπάρχει εμπόδιο που δεν ξεπερνιέται. Ο Θεός μάς έχει προικίσει με μεγάλα αποθέματα δύναμης, κάτι που ούτε εμείς οι ίδιες το γνωρίζουμε. Έρχεται, λοιπόν, κάποια στιγμή που αυτή η δύναμη βγαίνει στην επιφάνεια, την ανακαλύπτουμε μέσα από τις δυσκολίες μας και την αξιοποιούμε. Αυτή η δύναμη είναι το φως της ζωής μας!

Τελικά η πρόληψη είναι το παν...

Ναι, και θα ήθελα να το τονίσω. Σκεφθείτε ότι η σύγχρονη ιατρική επιστήμη και η ιατρική τεχνολογία προσφέρει στη γυναίκα τη δυνατότητα να πάρει την υγεία της στα χέρια της μέσω της πρόληψης. Να αποτρέψει την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου ή να την εντοπίσει σε πολύ πρώιμο στάδιο. Να παραμείνει όμορφη ακόμα και μετά τη θεραπεία. Να είναι υγιής και να συνεχίσει να φροντίζει τον εαυτό της αλλά και όλους όσους αγαπά και την αγαπούν.