Ήπειρος: Η ιστορία της πρώτης ελληνικής σιδερένιας γέφυρας

Ξημέρωνε η 28η Οκτωβρίου του 1940, όταν ο ελληνικός στρατός προσπάθησε να την ανατινάξει, για να εμποδίσει την είσοδο των Ιταλών στη χώρα, όμως λόγω αφλογιστίας των εκρηκτικών, η πολυπόθητη έκρηξη δεν έγινε και ο στρατός τελικά απώθησε τους εισβολείς πίσω στην Αλβανία.

Στις 8 Οκτωβρίου του 1944, οι Γερμανοί, οπισθοχωρώντας, ανατίναξαν την ίδια γέφυρα, με το ελληνικό κράτος να επισκευάζει αργότερα το κεντρικό τόξο της. Η χαριστική βολή ήρθε το 1947 κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, λίγες μέρες πριν από τη μάχη της Κόνιτσας, όταν η γέφυρα ανατινάχτηκε από τους αντάρτες. Στη θέση της εγκαταστάθηκε το 1948 μία από τις πρώτες -αν όχι η πρώτη στην Ελλάδα- μεταλλικές γέφυρες τύπου Μπέλεϋ, που έκαναν διάσημο το όνομα του κατασκευαστή τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Την ιστορία της γέφυρας διηγείται στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Γιώργος Τάσσος, υπεύθυνος ξενοδοχειακής μονάδας που λειτουργεί και ως περιβαλλοντικό πάρκο και μουσείο φυσικής ιστορίας στο Μπουραζάνι. Όπως λέει, όταν κατασκευάστηκε η νέα πια γέφυρα στο Μπουραζάνι πριν από δέκα και πλέον χρόνια, σε μικρή απόσταση από την μεταλλική γέφυρα, η οικογένειά του παραχώρησε στον μελετητή μηχανικό, φωτογραφικό υλικό από την παλιά αμαξιτή τρίτοξη γέφυρα ώστε να γίνει η καινούρια πανομοιότυπη της παλιάς, επενδεδυμένη με πέτρες, με πέτρινα στηθαία και με λιθόστρωτα κράσπεδα. Όσο για την παλιά μεταλλική γέφυρα Μπέλεϋ, η οικογένεια αντέδρασε στα σχέδια να διαλυθεί και να μεταφερθεί αλλού ή να πουληθεί για παλιοσίδερα. Έπειτα από επαφές με τη Μητρόπολη και τον στρατό, δόθηκε τελικά η εντολή να παραμείνει η Μπέλεϋ στο Μπουραζάνι, δίπλα στη νέα πέτρινη γέφυρα, σαν ιστορικό κειμήλιο, λειτουργώντας ως πεζογέφυρα.

Από ένα χόμπι στις πολεμικές επιχειρήσεις

Προϊόν, άλλωστε, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η γέφυρα Μπέλεϋ, φέρει το όνομα του δημιουργού της, του μηχανικού Ντόναλντ Μπέλεϋ (Donald Bailey). Ο ίδιος, κάνοντας το χόμπι του πραγματικότητα και ξεκινώντας να φτιάχνει μοντέλα γεφυρών, κατάφερε να δημιουργήσει μια αρθρωτή συναρμολογούμενη γέφυρα, που στηνόταν γρήγορα, είχε υψηλή αντοχή για να τη διαβαίνουν τανκς και έγινε πολύ δημοφιλής στον βρετανικό και τον αμερικανικό στρατό. Ντοκιμαντέρ της εποχής απεικονίζουν τον ίδιο τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, ηγέτη της Μεγάλης Βρετανίας ως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, να περπατάει σε γερμανικό έδαφος πάνω από μια γέφυρα Μπέλεϋ. Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων, στρατάρχης Μοντγκόμερι είχε πει: «χωρίς τη γέφυρα Μπέλεϋ, δεν θα είχαμε κερδίσει τον πόλεμο».

Ένα μεγάλο σιδερένιο Lego

Με ένα μεγάλο παζλ, τύπου Lego, παρομοιάζει τη γέφυρα Μπέλεϋ ο υποδιευθυντής της Διεύθυνσης Μηχανικού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, συνταγματάρχης Μηχανικού Δημήτριος Κουρκουλάκος. «Τα κομμάτια είναι έτοιμα και στήνονται. Φανταστείτε ένα σιδερένιο Lego, αυτή είναι η Μπέλεϋ», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Τονίζει, παράλληλα, ότι «το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της γεφύρωσης είναι ότι κατασκευάζεται στη μία πλευρά ενός ποταμού ένας πρόβολος, εκείνο δηλαδή το τμήμα που προηγείται της γέφυρας. Μόλις αυτό γίνει, με τέτοιο τρόπο ώστε η κατασκευή να μην βυθίζεται στο άνοιγμα, αυτή ωθείται προς την απέναντι πλευρά και όταν πια φτάσει εκεί, αποσυναρμολογείται ο πρόβολος και η γέφυρα είναι έτοιμη.

Σχετικά με την ιστορική παρουσία των γεφυρών Μπέλεϋ στην Ελλάδα, ο κ. Κουρκουλάκος σημειώνει ότι οι πρώτες άρχισαν να στήνονται στα τέλη της δεκαετίας του ’40 στις περιοχές της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας, όπου λόγω διαμόρφωσης του εδάφους και ύπαρξης μεγάλων ποταμών, οι ανάγκες ήταν μεγαλύτερες. Με αφορμή, επίσης, τον ρόλο τους στις πολεμικές επιχειρήσεις, υπενθυμίζει την ανατίναξη της σιδηροδρομικής και της οδικής γέφυρας στον ισθμό της Κορίνθου από τους Γερμανούς το 1944, όταν έριξαν ακόμη και σιδηροδρομικά βαγόνια στη διώρυγα για να τη φράξουν. Το 1947, η οδική γέφυρα ανακατασκευάστηκε από τη Σχολή Μηχανικού του Ελληνικού Στρατού με υλικό τύπου Μπέλεϋ.

Ενενήντα έξι γέφυρες Μπέλεϋ σήμερα σε όλη τη χώρα

Σήμερα, σε όλη την Ελλάδα, ενενήντα έξι γέφυρες Μπέλεϋ στέκονται στο ύψος τους, μάρτυρες ιστορικών γεγονότων της χώρας αλλά και της δυναμικής που έχει η κατασκευή αυτή στο χρόνο. Σύμφωνα με τον υποδιευθυντή της Διεύθυνσης Μηχανικού του Γενικού Επιτελείου Στρατού, το υλικό από το οποίο φτιάχνονται πλέον οι γέφυρες αυτές έχει εκσυγχρονιστεί και από τον βαρύ χάλυβα χρησιμοποιούνται πια νέες, ελαφρύτερες μορφές υλικού από αλουμίνιο, με ευκολότερες συνδέσεις και υποστήριξη από μηχανήματα που επιταχύνουν και διευκολύνουν την τοποθέτηση.
«Τον Φεβρουάριο του 2019, μετά από σφοδρές πλημμύρες στην Κρήτη που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή μιας γέφυρας στον Πλατανιά, καταφέραμε να μεταφέρουμε εκεί από το Λουτράκι στην Αθήνα τα υλικά για την κατασκευή μιας γέφυρας Μπέλεϋ με άνοιγμα τριάντα μέτρων. Η διαδικασία από τη μεταφορά ως τη λειτουργία της γέφυρας διήρκεσε μόλις τρεις μέρες», σχολιάζει και αναφέρει ότι πολλές ακόμη Μπέλεϋ τοποθετήθηκαν από το στρατό σε περιοχές όπου είχαν σημειωθεί ζημιές λόγω έντονων καιρικών φαινομένων. Υπογραμμίζει, επιπλέον, τη χρησιμότητα της κατασκευής αυτής σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, όπου οι ανάγκες για την αποκατάσταση της κυκλοφορίας είναι άμεσες και επιτακτικές.

Ελληνική πρωτοτυπία: προμήθεια υλικών για Μπέλεϋ μέσω ΕΣΠΑ

Σε αυτό το πλαίσιο, γνωστοποιεί την προμήθεια, μέσω ΕΣΠΑ, των υλικών που απαιτούνται για τη συναρμολόγηση δέκα γεφυρών Μπέλεϋ , σε συνεργασία με τις Περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Κεντρικής Μακεδονίας και Αττικής. Ο κ. Κουρκουλάκος κάνει λόγο για «ελληνική πρωτοτυπία» και αναφέρει ότι οι διαγωνιστικές διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη ενώ τα υλικά θα αποθηκευτούν ώστε να χρησιμοποιηθούν, όταν προκύψει ανάγκη.

Οι γέφυρες Μπέλεϋ, σαφές σημείο αναφοράς για ιστορικά γεγονότα και πολεμικές συγκρούσεις, «ξυπνούν» ακόμη σε πολλούς, αναμνήσεις από την ώρα που περίμεναν στη μία πλευρά της γέφυρας, για να περάσουν όλα τα αυτοκίνητα απέναντι, καθώς το πλάτος ήταν μικρό και δεν χωρούσαν δύο οχήματα δίπλα δίπλα. Στον ίδιο, άλλωστε, τόπο όπου γράφτηκε η ιστορία της γεφυροποιίας της Ηπείρου, πολλοί είναι εκείνοι που επισκέπτονται την Μπέλεϋ στο Μπουραζάνι για να κάνουν μία βόλτα, να κολυμπήσουν στον ποταμό Αώο, να ψαρέψουν και να ζήσουν την περιπέτεια μιας υπαίθριας δραστηριότητας σε ένα φυσικό τοπίο που κόβει την ανάσα.