Καθηγητής Κυριόπουλος στο CNN Greece: Τα διδάγματα της πανδημίας, η προστιθέμενη αξία της Ελλάδας

Σε κάθε περίπτωση, η δημόσια υγεία και η υγειονομική ασφάλεια, είναι τα πρώτα διδάγματα που πρέπει να κρατηθούν ώστε να αναδειχθούν σε προτεραιότητες της εθνικής πολιτικής υγείας. Φυσικά και η πολιτική τόλμη της ηγεσίας.

Η μεγάλη «τοιχογραφία» είναι αναμφίβολα επιτυχής, με αποτέλεσμα την προστιθέμενη αξία που παρήχθη προς όφελος της χώρας.

Ωστόσο αυτή τη στιγμή, το δίλημμα υγεία ή οικονομία, εξακολουθεί να υφίσταται και να είναι πιεστικό.

Ενδεχομένως τα πλήγματα στην οικονομία να αποβούν «μοιραία» και να προκαλέσουν επίσης υγειονομικά προβλήματα μεγάλου μεγέθους αν δεν αντιμετωπισθούν έγκαιρα με μέτρα ανάκαμψης της οικονομίας.

Τα παραπάνω αναφέρει μεταξύ άλλων στο CNN Greece, ο κ. Γιάννης Κυριόπουλος MD, MPH, MSc, PhD καθηγητής και Διευθυντής του Τομέα Οικονομικών της Υγείας και τέσσερις φορές εκλεγμένος κοσμήτωρ της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας.

Στην συνέντευξή του, ο καθηγητής Κυριόπουλος, σκιαγραφεί με τον δικό του τρόπο την επόμενη ημέρα της πανδημίας για την Ελλάδα αλλά και όλο τον κόσμο, μιλάει για τα διδάγματα που έλαβε, αξιολογεί τη διαχείριση της υγειονομικής κρίσης από τους Έλληνες επιστήμονες, στηλιτεύει την πολιτική της «ανοσίας της αγέλης», η οποία αποδείχθηκε τελικά επικίνδυνη και οδυνηρή, ενώ καυτηριάζει και την στάση της Ευρώπης, σημειώνοντας ότι «η ΕΕ επέδειξε χαμηλά αντανακλαστικά και έλλειψη υγειονομικής αλληλεγγύης στην αντιμετώπιση της πανδημίας με θύματα τις μεγάλες χώρες του νότου, ενώ η απουσία ενός μηχανισμού υγειονομικής ασφάλειας σε συνδυασμό με την έλλειψη της αλληλεγγύης επιτείνουν τις κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των χωρών μελών».

Αναφορικά με την πρωτόγνωρη εμπειρία του εγκλεισμού, υπογραμμίζει ότι μαζί με την αβεβαιότητα, ευθύνεται για τις ψυχικές διαταραχές που επιπολάζουν στην παρούσα συγκυρία, ενώ και οι ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις δοκιμάζονται.

Αναλυτικα η συνέντευξη

Κύριε καθηγητά, τώρα που κόπασε το πρώτο κύμα της πανδημίας του Covid-19, με την Ελλάδα να έχει καταφέρει έναν πραγματικό άθλο και να υμνείται από όλο τον κόσμο για την διαχείριση της σοβαρότατης αυτής υγειονομικής κρίσης, θα ήθελα να σας ρωτήσω, τι σας δίδαξε, τι μας δίδαξε αυτή η κρίση. Ποια πολύτιμα μαθήματα λάβαμε και πώς θα προχωρήσουμε στην συνέχεια;

- Ο αιφνιδιασμός της παγκόσμιας κοινότητας για την έκταση και την ένταση του φαινομένου της πανδημίας υπήρξε πλήρης. Εντούτοις η επίδοση της χώρας μας για τον έλεγχο και τη διαχείριση της πανδημίας Covid-19 υπήρξε αναμφίβολα επιτυχής. Για τρεις κυρίως λόγους: ο πρώτος ήταν ο φόβος του πλήγματος στην κοινωνία, ο δεύτερος η πολιτική τόλμη της ηγεσίας και ο τρίτος η καλή τύχη της χώρας.

Περισσότερο τυχεροί οι Βαλκάνιοι…

- Ενδεχομένως και η περιφερειακή θέση της χώρας στην κινητικότητα πληθυσμών κατά τη διαρκείας της χειμερινής περιόδου, όπως εξάλλου συμβαίνει και στις όμορες βαλκανικές χώρες.

Η πανδημία είναι ένα τυπικό αλλά μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας που ανέδειξε την σημασία της «ενιαίας» υγείας ανθρώπων, ζώων και περιβάλλοντος, πράγμα που υποτιμάται συχνά από τις δημόσιες αρχές υγείας. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίσθηκε με μέτρα δημόσιας υγείας μείζονος κλίμακας. Δηλαδή την φυσική και κοινωνική αποστασιοποίηση. Αλλά η πιθανή επίλυσή του θα επισυμβεί επίσης με εργαλεία δημόσιας υγείας όπως είναι ο εμβολιασμός.

Τα φαινόμενα αυτά είναι αποτέλεσμα της υπερανάπτυξης, της παγκοσμιοποίησης και της υπεραστικοποίησης σε τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού. Προφανώς και της αυξημένης κινητικότητας στις μεταφορές, τις ανταλλαγές και την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Όμως η εξέλιξη αυτή δεν συνοδεύτηκε από τις σχετικές αναγκαίες διεθνείς ρυθμίσεις. Ώστε να αντιμετωπισθούν τα ζητήματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, την διατροφική κρίση, τις μετακινήσεις πληθυσμών και την υγειονομική ασφάλεια.

Το μεγάλο μάθημα από την πανδημία είναι η σημασία της δημόσιας υγείας στην σύγχρονη εκδοχή της. Ένα μάθημα δύσκολο στην κατανόησή του και με πολλά εμπόδια στην πρακτική εφαρμογή του εξαιτίας της σύγκρουσης συμφερόντων.

Σε κάθε περίπτωση, η δημόσια υγεία και η υγειονομική ασφάλεια είναι τα πρώτα διδάγματα που πρέπει να κρατηθούν ώστε να αναδειχθούν σε προτεραιότητες της εθνικής πολιτικής υγείας.

Το δίλημμα υγεία ή οικονομία

Η Ελλάδα τα κατάφερε, γιατί οι κυβερνώντες επέλεξαν εκτός από σκληρά περιοριστικά μέτρα, να εμπιστευτούν τους επιστήμονες και τους ειδικούς, σε αντίθεση με τις υπερδυνάμεις, που έδωσαν προβάδισμα στους πολιτικούς τους. Ποια είναι τα δικά μας λάθη ωστόσο; Μπορούσαμε να τα πάμε ακόμη καλύτερα;

- Στις περιπτώσεις αυτές οι αποφάσεις είναι πάντα πολιτικές με την υποστήριξη άλλοτε άλλης επιστημονικής συνδρομής. Στην περίπτωση της παρούσας πανδημίας το δίλημμα: υγεία ή οικονομία έγινε αμέσως αντιληπτό. Παρά το γεγονός αυτό, δεν ήταν απολύτως ευκρινές το αντιστάθμισμα του ενός από το άλλο και δεν υπήρξε επίσης η απαραίτητη σαφήνεια ώστε να τεκμηριωθούν επαρκώς οι αναγκαίες επιλογές .

Η αγγλοσαξωνική εκδοχή επέλεξε την στρατηγική της «ανοσίας της αγέλης» με μια πρακτική αυτοματισμού, πράγμα που δεν επιβεβαιώθηκε στη συνέχεια και άφησε εντυπώσεις κοινωνικού «δαρβινισμού» στις ΗΠΑ, την Βρετανία και τη Βραζιλία. Στην αντίθετη πλευρά, η εκδοχή της Άπω Ασίας και Ωκεανίας (Νότια Κορέα, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν, Χονγκ Κονγκ, Νέα Ζηλανδία) βασισμένη στην στρατηγική της κοινωνικής αποστασιοποίησης έθεσε σε προτεραιότητα την προστασία της υγείας. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής είχαν και καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα. Στην ενδιάμεση θέση κινήθηκαν με πολλές καθυστερήσεις και αμφιταλαντεύσεις πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Μια τακτική με καθυστερήσεις που έβλαψαν πολλές από αυτές, όπως η Ιταλία, η Ισπανία και Γαλλία. Στην περίπτωση αυτή, η κύρια επιδίωξη ήταν η αποτροπή κατάρρευσης του συστήματος ιατρικής περίθαλψης από την αυξημένη ζήτηση ιδίως στις μονάδες εντατικής θεραπείας. Δηλαδή η υπεράσπιση του συστήματος ιατρικής περίθαλψης και η αποτροπή της απονομιμοποίησής του με την κατάρρευση, πράγμα που επετεύχθη μερικώς.

Προφανώς υπήρξαν πλημμέλειες και λάθη στην διαχείριση της πανδημίας στη χώρα μας, που είναι συμβατά με την ανεπάρκεια μιας οργανωμένης «κρατικής υπηρεσίας δημόσιας υγείας». Αλλά θα ήταν ατόπημα η συζήτηση γι’ αυτά στην παρούσα συγκυρία. Επειδή αυτό που έχει σημασία είναι η μεγάλη «τοιχογραφία» που υπήρξε και είναι αναμφίβολα επιτυχής και η προστιθέμενη αξία που παρήχθη προς όφελος της χώρας.

Τα χαμηλά αντανακλαστικά της Ευρώπης

Ο κόσμος άλλαξε όπως φαίνεται… μία πανδημία ήταν αρκετή για να αλλάξει δια παντός και ριζοσπαστικά η καθημερινότητά μας, η κοινωνία μας, η παγκόσμια οικονομία. Πολλοί μιλούν για το τέλος της δημοκρατίας και για συνθήκες που δοκιμάζουν τις ηγεσίες παγκοσμίως. Εκτιμάτε ότι η Ευρώπη θα επιδείξει την αλληλεγγύη εκείνη που απαιτούν οι σοβαρές αυτές συνθήκες;

- Η μεγάλη δοκιμασία για τις κοινωνικές σχέσεις και την οικονομική δραστηριότητα είναι ήδη εμφανής. Βεβαίως πρόκειται να διαρκέσει μέχρι της επίτευξη ανοσίας στην κοινότητα με τον κατάλληλο εμβολιασμό.

Στο πλαίσιο αυτό, το κύριο ζήτημα είναι η προστασία των δημοσίων και κοινωνικών αγαθών όπως είναι αυτά της δημόσιας υγείας. Συνεπώς, είναι επιτρεπτή και αναγκαία η λήψη έκτακτων και περιοριστικών μέτρων για την προστασία υπέρτερων αγαθών όπως είναι η υγεία.

Παρά ταύτα, ευλόγως εγείρονται ερωτήματα για το εύρος και τον χαρακτήρα των απαγορεύσεων και των περιορισμών που επιβάλλονται. Σε πολλές περιπτώσεις τα θέματα αυτά σχετίζονται με τα κρίσιμα ζητήματα της βιοηθικής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όμως με αφορμή αυτές τις εξελίξεις έχουν παρατηρηθεί σε μερικές χώρες υπερβάσεις αυταρχικού χαρακτήρα. Οι οποίες δρουν υπονομευτικά στους θεσμούς και την δημοκρατία.

Αλλά και οι αρχές της υγειονομικής δημοκρατίας υπονομεύθηκαν σε πολλές περιπτώσεις με την καταπάτηση των δικαιωμάτων επαρκούς και αξιόπιστης πληροφόρησης, δυνατότητας επιλογής, διασφάλισης της αξιοπρέπειας και προστασίας της υγείας.

Συχνά το πολιτικό σύστημα και οι δημόσιες αρχές με αφορμή την πανδημία επιχείρησαν την προσπόριση πολιτικού οφέλους παρά την υπεράσπιση της υγείας.

Στο πλαίσιο αυτό και ενώ τα θεμέλια της παγκοσμιοποίησης σείονται, η ΕΕ επέδειξε χαμηλά αντανακλαστικά και έλλειψη υγειονομικής αλληλεγγύης στην αντιμετώπιση της πανδημίας με θύματα τις μεγάλες χώρες του νότου. Ακόμη, στην ανάγκη επούλωσης των πληγμάτων της πανδημίας ιδιαίτερα στο κοινωνικό και οικονομικό πεδίο η περίφημη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν εκδηλώθηκε στον βαθμό που απαιτείται.

Υπό την έννοια αυτή, η απουσία ενός μηχανισμού υγειονομικής ασφάλειας σε συνδυασμό με την έλλειψη της αλληλεγγύης επιτείνουν τις κοινωνικές ανισότητες και διευρύνουν το χάσμα ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες.

Υπάρχει πλέον γνώση

- Φοβάστε ένα δεύτερο σοβαρό κύμα πανδημίας; Η ισπανική γρίπη το 1918, όταν επέστρεψε επανήλθε δραματικότερα. Φυσικά τώρα είμαστε περισσότερο προετοιμασμένοι από πλευράς ΕΣΥ (διαθέτουμε περισσότερες μονάδες ΜΕΘ, πιο πολλούς γιατρούς και νοσηλευτές) και γενικότερα τα αντανακλαστικά της κοινωνίας είναι πιο άμεσα…

- Η φυσική ιστορία του Covid-19 γράφεται ακόμη και η επιστημονική κοινότητα υποχρεούται σε εκτιμήσεις σε ένα πλαίσιο αυξημένης αβεβαιότητας. Η αρχική πρόβλεψη πολλών ότι πρόκειται για μια παροδική συνήθους μορφής γρίπη δεν επιβεβαιώθηκε. Αντιθέτως, η εκτίμηση ότι ο Covid-19 μπορεί να εξελιχθεί σε μια μακρά ενδημική κατάσταση με εξάρσεις και υφέσεις φαίνεται επίσης πιθανή.

Προφανώς σε αυτά περιλαμβάνεται ένα ενδεχόμενο δεύτερο κύμα. Η ένταση αυτού μπορεί ενδεχομένως να είναι αντιστρόφως ανάλογη αυτής του πρώτου κύματος, πράγμα που σχετίζεται με τον βαθμό ανοσίας της κοινότητας.

Όμως η επιστημονική κοινότητα και η χώρα έχει «γνωρίσει» τον ιό και έχει αποκτήσει εμπειρίες ώστε να είναι περισσότερο έτοιμη και ώριμη.

Επιπροσθέτως έχει ήδη λάβει και τα κατάλληλα μαθήματα το σπουδαιότερο από τα οποία είναι: η προτεραιοποίηση της δημόσιας υγείας.

Είναι αναγκαίο να γίνει κατανοητή η διάκριση ανάμεσα στην δημόσια υγεία και την ιατρική περίθαλψη. Στην προκειμένη περίπτωση η δημόσια υγεία αφορά στα δημόσια αγαθά της προστασίας και προαγωγής της υγείας. Δεν σχετίζεται με τα διαγνωστικά εργαλεία και τα θεραπευτικά σχήματα. Η δημόσια υγεία είναι άσκηση δημόσιων πολιτικών.

Βεβαίως η συμβολή της ιατρικής περίθαλψης είναι κρίσιμη ιδιαίτερα στη μεταβατική περίοδο μέχρι την ανακάλυψη του κατάλληλου εμβολίου. Αλλά η παρούσα πανδημία και η αντιμετώπιση των αναδυόμενων λοιμωδών νοσημάτων γενικά είναι κυρίως υπόθεση της δημόσιας υγείας.

Στην κατεύθυνση αυτή, χρειάζεται ένα καλύτερο μίγμα στην εθνική πολιτική υγείας με την ανασυγκρότηση των υπηρεσιών προς μια ενιαία «κρατική υπηρεσία δημόσιας υγείας» στην κεντρική διοίκηση, τις περιφέρειες και τους δήμους.

Δοκιμάζονται οι ανθρώπινες σχέσεις

Η υπόθεση της πανδημίας, απέδειξε με τον πιο εύγλωττο τρόπο για ακόμη μία φορά, ότι όλα είναι συνδεδεμένα, κοινωνία, δημόσια υγεία, οικονομία, αγορά εργασίας. Οι άνεργοι στις ΗΠΑ, δημιουργούν ήδη έναν στρατό εκατομμυρίων ανθρώπων. Η αβεβαιότητα χτυπάει κόκκινο, ενώ η ψυχική υγεία και η ευημερία, σύμφωνα με έρευνα του ΠΟΥ (κατά την Ντέμπορα Κέστελ διευθύντρια του τμήματος ψυχικής υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) απειλούνται ευθέως. Ποια η άποψή σας κύριε καθηγητά;

- Το δίλημμα υγεία ή οικονομία εξακολουθεί να υφίσταται και να είναι πιεστικό. Είναι γνωστό ότι η οικονομική ύφεση σε παγκόσμια κλίμακα πλήττει ταυτοχρόνως την πλευρά της ζήτησης και αυτήν της προσφοράς. Οι επιπτώσεις στο ΑΕΠ και την απασχόληση είναι μείζονες και αρνητικές και η επανεκκίνηση της οικονομίας φαίνεται δύσκολη και πολύπλοκη.

Ενδεχομένως τα πλήγματα στην οικονομία αποβούν «μοιραία» και να προκαλέσουν επίσης υγειονομικά προβλήματα μεγάλου μεγέθους αν δεν αντιμετωπισθούν έγκαιρα με μέτρα ανάκαμψης της οικονομίας.

Η αβεβαιότητα σε συνδυασμό με τον παρατεταμένο εγκλεισμό ευθύνονται για τις ψυχικές διαταραχές που επιπολάζουν στην παρούσα συγκυρία (άγχος, φόβος, εκνευρισμός ακόμη και βία), ενώ παρουσιάζονται επίσης ψυχοσωματικά συμπτώματα και διαταραχές του τύπου του μετατραυματικού στρες. Αλλά και οι ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις δοκιμάζονται.

Τα φαινόμενα αυτά επιτείνονται από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο εισόδημα των νοικοκυριών, τα χρέη και τον δανεισμό και την επαπειλούμενη και πραγματική ανεργία.

«Οι χώρες που θαυμάζω για τη διαχείριση της κρίσης»

Άραγε το τέλος του κόσμου είναι ήδη εδώ, σκεφθήκαμε όλοι μας με τον ερχομό της πανδημίας του Covid-19 ; Θα ήθελα να σας ρωτήσω, ποια άλλη χώρα εκτός από την Ελλάδα θαυμάζετε για τη διαχείριση της σοβαρής αυτής υγειονομικής κρίσης και για ποιο λόγο;

- Η ιστορία των επιδημιών έχει δείξει τις δραματικές αλλαγές που συμβαίνουν στις κοινωνίες. Η πιθανότητα της πανδημίας Covid-19 να καταστεί ενδημική και να παραμείνει δεν μπορεί να αποκλεισθεί, πράγμα που θα δυσκολέψει τη ζωή των πολιτών σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στην περίπτωση αυτή θα χρειαστούν μείζονες αλλαγές στην κοινωνία, την οικονομία, στις μεταφορές και το εμπόριο που θα κινητοποιήσουν μεταβολές στην παγκόσμια αρχιτεκτονική.

Με εξαίρεση τις χώρες που δεν επλήγησαν, εξαιτίας της μικρής ή μηδενικής επαφής με άλλες χώρες, τα μέτρα δημόσιας υγείας και ειδικότερα τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης έφεραν καλά αποτελέσματα σε ορισμένες χώρες της Άπω Ασίας, στις χώρες της Βαλκανικής και αλλού. Αντιθέτως χώρες οι οποίες επιχείρησαν την επιβολή προγραμμάτων ανοσίας αγέλης η ταλαντεύτηκαν είχαν αρνητικές επιδόσεις και στην υγεία και την οικονομία.