Πώς αναγεννήθηκαν τα Κύθηρα μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2017

Η κυρία Αλέξια Νικηφοράκη είναι κοινωνιολόγος, περιβαλλοντική επιστήμων και Γενική Γραμματέας του ΔΣ Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης και μίλησε στο CNN Greece με αφορμή την εφετινή Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, για το τεράστιο αυτό έργο, επισημαίνοντας πρωτίστως πως η όλη επιχείρηση στήθηκε και ξεκίνησε άμεσα, για να υλοποιήσει ένα καινοτόμο, πιλοτικό πρόγραμμα που βασίζεται σε επτά «τομείς προτεραιότητας».

Η καταστροφή και η άμεση αντίδραση

«Η φωτιά στα Κύθηρα ξέσπασε στις 4 Αυγούστου του 2017» θυμάται η κυρία Νικηφοράκη. Καταθέτει δε την εμπειρία της και την ιδιαίτερη ένταση που αισθάνθηκε, λόγω της προσωπικής της σχέσης με το νησί. «Η φωτιά προκλήθηκε από αμέλεια, από αναμμένο τσιγάρο, έξω από το νοσοκομείο. Δυστυχώς δεν αντιμετωπίστηκε αμέσως, από το προσωπικό ίσως, με πυροσβεστήρες του νοσοκομείου και τελικά οι συνέπειες ήταν δραματικές. Η κινητοποίηση ήταν μεγάλη, αλλά την άλλη μέρα οι αρχές πίστεψαν πως περιόρισαν το κακό. Όμως η φωτιά ξέφυγε και κατέκαψε 25.000 στρέμματα, δηλαδή το 1/10 του νησιού. Για καλή τύχη, το νησί είναι αραιοκατοικημένο και δεν είχαμε απώλειες ζωών πρωτίστως και περιουσιών, οι πληγές όμως στη φύση ήταν ανυπολόγιστες, καθώς κάηκαν ολόκληρα πευκοδάση που είχαν δημιουργηθεί από δεντροφυτεύσεις σχολείων τις δεκαετίες 1960 – 1970», αναφέρει η ίδια.

Η κυρία Νικηφοράκη επικοινώνησε αμέσως με τον πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης, κύριο Νίκο Πέτρου, ο οποίος, όπως θυμάται, βρισκόταν τότε στη Ναμίμπια σε αποστολή. Του έθεσε το θέμα και η απάντηση ήρθε: «Προχώρα, δεν θα μείνουμε αμέτοχοι». Αξίζει να σημειωθεί πως η Εταιρία είναι η παλαιότερη περιβαλλοντική εθελοντική οργάνωση στην Ελλάδα, αφού ιδρύθηκε το 1951. Μετά και την επικύρωση της εισήγησης από το ΔΣ της Εταιρίας, ανέλαβε δράση το Συντονιστικό Όργανο για την Αναγέννηση των Κυθήρων, με πρόεδρο τον ομότιμο καθηγητή και πρώην πρύτανη Παντείου Πανεπιστημίου Γρηγόριο Τσάλτα, τους Προέδρους της ΕΕΠΦ και της Επιτροπής Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων, τον Αντιδήμαρχο Πολιτικής Προστασίας και την ίδια την Αλέξια Νικηφοράκη να δραστηριοποιείται προς πάσα κατεύθυνση ευθύς εξαρχής. «Το ΔΣ της ΕΕΠΦ πήρε μία ομόφωνη απόφαση ‘ΝΑΙ’ τη στιγμή που δεν είχαμε διαθέσιμο ούτε ένα ευρώ, αλλά δεν διστάσαμε και από τον επόμενο μήνα άρχισε η κινητοποίηση και της επιστημονικής ομάδας. Να τονίσω και να ευχαριστήσω το Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ) και τον δασολόγο διδάκτορα Γιώργο Καρέτσο που ορίστηκε πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής, για την προσφορά τους και τη σκληρή προσπάθεια που κάνουν μαζί μας και μαζί με την τοπική κοινωνία, ενώ πρέπει να τονίσουμε ότι όλοι εργαζόμαστε εθελοντικά», λέει στο CNN Greece η κυρία Νικηφοράκη.

«Διώχνουμε» τα πεύκα και τους ευκαλύπτους

Με τη συνεργασία επιστημονικών φορέων και της τοπικής κοινωνίας, σε επίπεδο αρχών, διοίκησης αλλά και πολιτών, η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης συγκρότησε αμέσως ένα πρόγραμμα, καινοτόμο και πιλοτικό, το οποίο βασίζεται σε επτά τομείς προτεραιότητας. Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται με τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας, από τη μαθητική κοινότητα μέχρι και την Επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας που διαχειρίζεται τις δημόσιες γαίες στο νησί και με την οποία υπογράφηκε άμεσα μνημόνιο συνεργασίας.

Όπως εξηγεί η κυρία Νικηφοράκη στο CNN Greece, δόθηκε προτεραιότητα στον περιορισμό της ανεξέλεγκτης βόσκησης στις καμένες περιοχές, καθώς το πρόβλημα επισημάνθηκε πολύ έντονα από τους ντόπιους. «Έπρεπε να προστρέξουμε γιατί δεν υπάρχει νομοθεσία στον τομέα αυτό. Τελικά όμως αντιληφθήκαμε ότι δεν είναι και τόσο κρίσιμο ζήτημα», προσθέτει η ίδια. Ακολούθως, με ιδιαίτερη προσοχή σχεδιάστηκε το πλάνο των δεντροφυτεύσεων. Έγινε «υποστήριξη φυσικής βλάστησης με σημειακές δεντροφυτεύσεις στις καμένες περιοχές πηγαίνοντας βήμα-βήμα σε συνεργασία με το Δασαρχείο Πειραιά και το τοπικό Δασονομείο. Οι δασολόγοι μας σε συνεργασία με τον Θανάση Σάμιο, τοπικό Γεωτέχνη που υποστηρίζει το έργο μας από τη στιγμή που ξεκίνησε, άρχισαν να επιλέγουν και να καταγράφουν όλες τις περιοχές προτεραιότητας για δενδροφύτευση, ακολουθώντας τις επιστημονικές προτεραιότητες και επιλέγοντας δέντρα που να ταιριάζουν όσο το δυνατόν στην τοπική βλάστηση του νησιού (χαρουπιές, κυπαρίσσια, κουτσουπιές κλπ). Πρέπει να επισημάνουμε ότι καλόν είναι να ελαχιστοποιήσουμε τα πεύκα και τους ευκάλυπτους, δέντρα πολύ διαδεδομένα στο νησί, τα οποία όμως σε περίπτωση πυρκαγιάς είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα καθώς μεταδίδουν την φωτιά ακόμα και χιλιόμετρα μακριά με τα φλογισμένα κουκουνάρια και τις φλούδες από τους κορμούς των ευκαλύπτων, τις λεγόμενες «καύτρες». Στις δενδροφυτεύσεις, πρέπει να πούμε, ότι συμμετέχουν οι μαθητές του νησιού, αλλά αφού έχουν ενημερωθεί από τους δασολόγους για το τι ακριβώς γίνεται και για πιο λόγο και μάλιστα τα παιδιά παρακολουθούσαν με απόλυτη προσοχή και μετέφεραν και στο σπίτι τους όσα είχαν μάθει στο σχολείο, κάτι επίσης πολύ σημαντικό».

Πρόληψη και εκπαίδευση

Επόμενο βήμα ήταν η πρόληψη των πυρκαγιών. «Η επιστημονική μας ομάδα εντόπισε ιδιαίτερα σε τρεις οικισμούς τα σημεία όπου η βλάστηση ακουμπάει πάνω στα σπίτια και τα κατέγραψε ένα – ένα, εκπαιδεύσαμε τους κατοίκους που βοήθησαν και στην έρευνα και τώρα θα γίνει παρουσίαση στο δημοτικό συμβούλιο και ειδικά στην Πολιτική Προστασία για το τι κάνουμε από εδώ και πέρα», τονίζει η Αλέξια Νικηφοράκη και προσθέτει πως «η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση, συνεχής και συστηματική, αφορά τους πάντες. Με αλλεπάλληλες ενημερωτικές συγκεντρώσεις και υλικό, αλλά και ένα ολόκληρο τεύχος με τις επιστημονικές προτάσεις των ειδικών που μοιράστηκε παντού στο νησί, στον κόσμο, στα ξενοδοχεία, παντού». Πέμπτος τομέας στον οποίο ενέσκηψε το πρόγραμμα της Εταιρίας είναι αυτός της αναγέννησης του τόπου και όχι μόνο με τη δενδροφύτευση: «Όταν μιλάμε για αναγέννηση, δεν μιλάμε για δενδροφύτευση αποκλειστικά, αλλά για αναγέννηση τόπου, για την πολύ σημαντική προσέγγιση του πρωτογενή τομέα, ο οποίος έχει μείνει πίσω και θέλουμε να τον αναβιώσουμε και να δημιουργήσουμε νέες θέσεις εργασίας. Τρία είναι τα βασικά προϊόντα του νησιού με τα οποία ασχολούνται οι περισσότεροι: Λάδι, μέλι και κρασί. Είναι ένας από τους τομείς που ξεκινάει τώρα η δραστηριοποίησή μας και ελπίζουμε ότι με τη στήριξη της περιφέρειας, ιδιαίτερα της Αντιπεριφερειάρχου κυρίας Μπόγρη που έχει δείξει ενδιαφέρον, θα δούμε καλά και ενθαρρυντικά αποτελέσματα».

Δημιουργία Βοτανικού Κήπου

Το πρόγραμμα αυτό όμως προέβλεψε και τη δημιουργία Βοτανικού Κήπου στα Κύθηρα. «Μας παραχώρησε η Επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας το περιβόλι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, που βρίσκεται πίσω από το μοναστήρι. Είναι έξι στρέμματα και ήδη έχουν γίνει εκεί έργα υποδομής, περίφραξη πετρόχτιστη, σύνδεση με ύδρευση, αξιοποιώντας τις παραδοσιακές υποδομές που θα αναδειχθούν και στην υδροδότηση του κήπου. Ο Κήπος θα έχει τμήμα με τα αρωματικά, φαρμακευτικά και διάφορα άλλα φυτά των Κυθήρων. Θα έχει επίσης ξεχωριστή ενότητα με αμπέλια και άλλη ενότητα με τα οπωροφόρα, τα οποία κινδυνεύουν να εξαφανιστούν, ώστε να σωθούν όσο το δυνατόν περισσότερα. Το περιβόλι διαθέτει δύο παλιά κτήρια, όπου θα στηθεί τράπεζα σπερμάτων, ώστε να μειωθεί η καλλιέργεια υβριδίων. Παράλληλα θα αναδείξουμε τις παλιές ξερολιθιές, και ήδη δημιουργήθηκε χώρος κομποστοποίησης που θα τροφοδοτεί τον κήπο», δηλώνει με ενθουσιασμό στο CNN Greece η κυρία Νικηφοράκη. Δυστυχώς λόγω της πανδημίας τα εγκαίνια του Κήπου, θα μετατεθούν για τον επόμενο χρόνο.

Στήριξη από ιδιώτες και κυρίως την τοπική κοινωνία

Ο έβδομος τομέας του προγράμματος έχει να κάνει με την οικονομική στήριξη του όλου εγχειρήματος. Όπως τονίζει η κυρία Νικηφοράκη, έγινε σημαντική προσπάθεια ώστε όλοι όσοι ενεπλάκησαν στο εγχείρημα να εργαστούν εθελοντικά και πράγματι αυτό επετεύχθη. Επομένως, έπρεπε να ανευρεθούν οικονομικοί πόροι για τα έξοδα του ίδιου του προγράμματος, κάτι που εξασφαλίστηκε κατά κύριο λόγο από χορηγούς, αλλά και από την ευρεία στήριξη της τοπικής κοινωνίας. «Οι τοπικές επιχειρήσεις», επισημαίνει η κυρία Νικηφοράκη, «στήριξαν όσο κανείς την προσπάθεια και όλοι προσέφεραν με χαρά είτε σε υλικά, είτε σε εργασία. «Η υποστήριξη και η συμμετοχή είναι συγκλονιστική». Αυτό αποδεικνύει ότι όταν όλοι ενώνουμε τα χέρια, η επιτυχία είναι σίγουρη. Έτσι λοιπόν « Το Ταξίδι για την Αναγέννηση των Κυθήρων ξεκίνησε….» αλλά «και συνεχίζεται»…

Δυόμιση χρόνια μετά από μια πυρκαγιά που φάνηκε αρχικά να φέρνει την ολοκληρωτική καταστροφή στα Κύθηρα, τόσο από περιβαλλοντική όσο και από οικονομική άποψη, το νησί αναγεννάται. Κάτοικοι και φορείς δημιούργησαν από τις στάχτες μια ευκαιρία για μια νέα αρχή, με σεβασμό στον τόπο και τις ανάγκες του, «ακούγοντας» τη φύση και τις επιταγές της και δίνοντας το παράδειγμα για παρόμοιες προσπάθειες σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας.