Κων. Καλαφατάκης: Όταν το brain drain γίνεται brain gain – Από το Μπρίστολ στο ΕΣΥ της Κρήτης

Ένας από αυτούς, είναι και ο κ. Κωνσταντίνος Καλαφατάκης ειδικευόμενος νευρολόγος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείου του Ηρακλείου Κρήτης, ο οποίος μετά από λαμπρές σπουδές σε Αθήνα, Εδιμβούργο και Μπρίστολ, αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Μία πραγματικά φωτεινή εξαίρεση αλλά ταυτόχρονα και μία ελπίδα, ότι τελικά κάποια στιγμή τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν και να αναστρέψουν αυτήν την σύγχρονη αιμορραγία της μετανάστευσης.

Το CNN GREECE συνάντησε τον κ. Καλαφατάκη ο οποίος μιλά για την απόφασή του να επιστρέψει στην Ελλάδα, τι βάρυνε περισσότερο γι’ αυτόν, για τον διαχρονικό θησαυρό της χώρας που είναι το άυλο ανθρώπινο κεφάλαιο, για την επιστήμη, την τεχνολογία, αλλά και την καινοτομία, για την σημαντική φαρμακευτική έρευνα που συντελείται και έδωσε καρπούς στο πεδίο της σκλήρυνσης κατά πλάκας αλλά και την ποιότητα υπηρεσιών υγείας των ασθενών, η οποία εκπορεύεται σε μεγάλο βαθμό από την εξατομικευμένη θεραπεία που λαμβάνουν.

Ο κ. Καλαφατάκης μιλάει ακόμη και για την απόφασή του να κατέλθει υποψήφιος με το Ποτάμι στις επερχόμενες Ευρωεκλογές. Όπως αναφέρει μάλιστα, μία ενδεχόμενη νίκη του, δεν θα σημάνει σε καμία περίπτωση το τέλος της καριέρας του για την οποία κοπίασε και συνεχίζει να κοπιάζει πολύ.

Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα των Ελλήνων, όπως αναφέρει, είναι το έλλειμμα αναφορικά με τη συνθετική μας ικανότητα. Η αμοιβαία επωφελής αλληλεπίδραση του ελληνικού τρόπου ζωής δηλαδή, με τον ξένο τρόπο εργασίας σε επίπεδο τεχνογνωσίας, οργάνωσης, υποδομών.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης έχει ως εξής:

Από την έρευνα της Βρετανίας στο ΕΣΥ της Κρήτης

Κύριε Καλαφατάκη, είστε ένας πολύ νέος επιστήμονας, ο οποίος μετά από λαμπρές σπουδές σε Αθήνα, Εδιμβούργο και Μπρίστολ, αποφασίσατε σε αντίθεση με άλλους Έλληνες, να επιστρέψετε στην πατρίδα. Θα ήθελα να σας ρωτήσω, τι είναι αυτό που σας ώθησε στην απόφασή σας αυτή, την ώρα που την Ελλάδα σαρώνει το τσουνάμι της μετανάστευσης νέων επιστημόνων και του brain drain;

Νομίζω πως οι Έλληνες είμαστε διαχρονικά εν μέρει κοσμοπολίτες κι εν μέρει ερωτευμένοι με την πατρίδα μας. Μας αρέσει να γνωρίζουμε νέα μέρη, νέους ανθρώπους, νέες συνθήκες, νέες προκλήσεις, αλλά το σημείο αναφοράς μας είναι η Ελλάδα. Εκεί που δυσκολευόμαστε είναι στη σύνθεση: αφενός να έχουμε το θάρρος της μεταλαμπάδευσης του ελληνικού στοιχείου στο εξωτερικό, αφετέρου την πρόνοια να υιοθετούμε τα παραγωγικά χαρακτηριστικά των άλλων χωρών, στις οποίες ζήσαμε, όταν επιστρέφουμε πίσω. Προσωπικά, ένιωσα πως είχα ολοκληρώσει έναν πολύ σημαντικό κύκλο εργασιών στο Ηνωμένο Βασίλειο, οπότε και είχε έρθει η στιγμή της επανόδου μου στην Ελλάδα. Στόχος είναι η σύνθεση: η αμοιβαία επωφελής αλληλεπίδραση του ελληνικού τρόπου ζωής (που είχε εξασθενίσει όσο ζούσα στην Αγγλία) με τον αγγλικό τρόπο εργασίας σε επίπεδο τεχνογνωσίας, οργάνωσης, υποδομών και νοοτροπιών (που εκλείπει από τη χώρα μας). Η σύνθεση αυτή χρειάζεται χρόνο, υπομονή κι επιμονή για να επιτευχθεί, είμαι όμως αισιόδοξος.

Το πλεονέκτημα της χώρας, το ανθρώπινο κεφάλαιο

Ποια θεωρείτε ότι είναι σήμερα τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας, όσον αφορά ζητήματα επιστήμης, τεχνολογίας και καινοτομίας μέσα από το πρίσμα ενός νέου επιστήμονα;

Στην ερώτηση αυτή δεν υπάρχει διαφορετική απάντηση σήμερα από 15-20 χρόνια πριν. Το πλεονέκτημα της Ελλάδας σε ζητήματα επιστήμης, τεχνολογίας και καινοτομίας είναι το ανθρώπινο δυναμικό της. Υπάρχει μία μεγαλύτερη θεωρητική κατάρτιση ανά ηλικιακή κατηγορία των Ελλήνων σε σχέση με άλλους ευρωπαίους ομολόγους τους. Επίσης το ποσοστό των καταρτισμένων είναι αναλογικά μεγαλύτερο. Εδώ όμως σταματούν τα πλεονεκτήματα: η χώρα πάσχει σοβαρά σε επίπεδο οργάνωσης, φιλοδοξίας, εξειδίκευσης, επαγγελματισμού και μεθοδολογίας διοίκησης, πτυχές σημαντικότατες για την προώθηση της επιστημονικής/ τεχνολογικής καινοτομίας. Ενώ υπάρχει η πρώτη ύλη (το ανθρώπινο δυναμικό), στερούμαστε του υπόλοιπου πλαισίου (νοοτροπιών, υλικοτεχνικών υποδομών, μακρόπνοης συγκροτημένης στοχοπροσήλωσης) προκειμένου να βρεθούμε στην πρωτοπορία. Υπάρχει όμως η πρώτη ύλη -το ξαναλέω- άρα οι δυνατότητες είναι πολλές.

Να ενθαρρύνουμε και όχι να πείσουμε τους Έλληνες να επιστρέψουν

Πώς θα πείθατε έναν νέο άνθρωπο να παραμείνει στην Ελλάδα, όταν όλοι γνωρίζουμε ότι η χώρα μαστίζεται από τρομακτική ανεργία (με διψήφιο νούμερο και μάλιστα πολύ υψηλή σε νέους ανθρώπους) αλλά και από στρεβλώσεις ετών. Και όταν η κρίση δεν έχει περάσει (τα Μνημόνια ναι αλλά η κρίση όχι), όπως διαπίστωσαν πριν από μερικές ημέρες τα μέλη του ΣΦΕΕ με το ΙΟΒΕ, αποτυπώνοντας έτσι μία κατάσταση μάλλον ύφεσης της ελληνικής οικονομίας.

Κοιτάξτε, συμφωνώ απόλυτα με εκείνους που υποστηρίζουν ότι η χώρα έχει πρωτίστως πρόβλημα νοοτροπίας μίας κρίσιμης μάζας κατοίκων της, το οποίο οδηγεί σε μία πλήρως αναποτελεσματική κρατική διάρθρωση και τελικά σε μία στρεβλή οικονομική δραστηριότητα. Η οικονομική κρίση, που όντως συνεχίζεται, συνιστά επιφαινόμενο της βαθύτερης, πολιτισμικής μας κρίσης. Μία λύση του προβλήματος είναι η σταδιακή, βιωματική συνειδητοποίηση μίας άλλης κρίσιμης μάζας Ελλήνων, εκείνων της γενιάς μου (30-35 ετών) και των νεότερων γενιών, ότι πολλά πράγματα πρέπει να γίνονται διαφορετικά για να οδηγηθούμε σε προσωπική και συλλογική ευημερία. Ζώντας στο εξωτερικό, ένας άνθρωπος εκτίθεται σε νέους τρόπους ζωής κι εργασίας, η αλλαγή δε αυτή μπορεί να του επιτρέψει ευκολότερα να διακρίνει τις αδυναμίες του ελληνικού περιβάλλοντος. Δε θα προσπαθούσα λοιπόν να πείσω κανέναν να παραμείνει στην Ελλάδα, αφού οι εμπειρίες των Ελλήνων του εξωτερικού είναι ζωτικές στην ανοικοδόμηση της χώρας μας με σύγχρονους όρους. Θα προσπαθούσα όμως να τον ενθαρρύνω να σκέφτεται την πατρίδα, και να διατηρεί πάντα στο μυαλό του το ενδεχόμενο της επιστροφής, ώστε να αποτελέσει (μαζί με τους άλλους συμπολίτες μας με ανάλογη πορεία) την κρίσιμη εκείνη ομάδα ατόμων, που θα φέρει την πραγματική αλλαγή στις νοοτροπίες, οδηγώντας τελικά σε θεσμική, διαρθρωτική και οικονομική αναγέννηση.

Το δυνατό σημείο του ΕΣΥ

Είστε ειδικευόμενος νευρολόγος στο ΕΣΥ στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Ηρακλείου Κρήτης. Με την εμπειρία του εξωτερικού, θα ήθελα να σας ρωτήσω, ποια τα δυνατά σημεία σήμερα του δημόσιου συστήματος υγείας και τί μας δίδαξαν οι Μνημονιακές πολιτικές.

Καλώς ή κακώς, και σε αυτή την ερώτηση δεν υπάρχει διαφορετική απάντηση σήμερα από 15-20 χρόνια πριν. Το δυνατό σημείο του ΕΣΥ είναι το ιατρονοσηλευτικό δυναμικό του, το οποίο σε συνθήκες υποστελέχωσης, ελλιπούς οργάνωσης και υλικοτεχνικής υποστήριξης, ανεπαρκούς διοικητικής μέριμνας και ακραία χαμηλών απολαβών σε σχέση με την προσφερόμενη εργασία, προσπαθούν να στηρίξουν τον κλάδο της δημόσιας περίθαλψης στη χώρα. Σε αντίστοιχα συστήματα υγείας του εξωτερικού (όπως στο NHS του Ηνωμένου Βασιλείου) υπάρχουν παρόμοια προβλήματα, όμως όχι σε τόσο έντονο βαθμό. Αν σε κάτι βοήθησαν οι Μνημονιακές πολιτικές είναι μάλλον στα Οικονομικά της Υγείας: ενδεχομένως να υπάρχει ένας εξορθολογισμός ή/και καλύτερος έλεγχος των δαπανών, που απαρτίζουν κι ένα πολύ σημαντικό τμήματα του ετήσιου κρατικού προϋπολογισμού. Η ελλιπής όμως μηχανοργάνωση, ο αριθμός και εξειδίκευση του διοικητικού προσωπικού του ΕΣΥ, δεν έχουν επιτρέψει μια ακόμα πιο αποτελεσματική διαχείριση των Οικονομικών της Υγείας, άρα και σε αυτόν τον τομέα η πρόοδος υπήρξε πολύ βραδύτερη από τη θεωρητικά αναμενόμενη.

Που βρισκόμαστε σήμερα από επιστημονικής/ θεραπευτικής/ ιατρικής πλευράς σε θέματα νευρολογίας και νευροεκφυλιστικών παθήσεων, την ώρα που ασθένειες όπως Alzheimer, Parkinson, σκλήρυνση κατά πλάκας σημειώνουν αύξηση και μάλιστα σε ολοένα και νεότερες ηλικίες.

Τα νευρολογικά νοσήματα, όπως τα νευροεκφυλιστικά που αναφέρατε, έχουν στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων μία πολύ σύνθετη παθοφυσιολογία, που συνδυάζει την αλληλεπίδραση (α) ενός γενετικού υποβάθρου που προδιαθέτει σε ανάπτυξη παθολογίας με (β) περιβαλλοντικούς παράγοντες που κινητοποιούν σε χρόνια βάση το σύστημα stress του οργανισμού, το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ προάγουν τη νευροτοξικότητα και τη λειτουργική αναδιαμόρφωση του εγκεφάλου, και (γ) των φαινομένων γήρανσης. Η πολυπλοκότητα στην αποσαφήνιση τόσο της αιτιοπαθογένειας όσο και της αλληλουχίας των μοριακών μηχανισμών που οδηγούν στην εγκεφαλική δυσλειτουργία είναι τέτοια που μετατρέπει την ιατρική και θεραπευτική πρόοδο του συγκεκριμένου κλάδου σε μία πραγματική πρόκληση. Θα έλεγα πώς η πρόσφατη φαρμακευτική έρευνα έχει αποδώσει περισσότερα θεραπευτικά εργαλεία έναντι της σκλήρυνσης κατά πλάκας σε σχέση με τα υπόλοιπα νοσήματα που αναφέρατε. Όμως, οι τεχνολογικές πρόοδοι που συντελούνται και μας επιτρέπουν, αφενός να προσεγγίζουμε ερευνητικά με υψηλότερη σαφήνεια τα νοσήματα αυτά, αφετέρου να τα υποκατηγοριοποιούμε βοηθώντας την παροχή εξατομικευμένης θεραπείας ή την πιο έγκαιρη διάγνωσή τους ή την ακριβέστερη παρακολούθηση της εξέλιξής τους, όλα αυτά, συντελούν στη συνολική αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τις κατηγορίες των ασθενών αυτών.

Γιατί κατέρχομαι στις Ευρωεκλογές

Παράλληλα με τη δουλειά σας, κατέρχεστε και στις Ευρωεκλογές, υποψήφιος με το ΠΟΤΑΜΙ. Πώς πήρατε την απόφαση αυτή; Προφανώς και υπάρχει κάποιο μικρόβιο αναφορικά με την ενασχόλησή σας με τα κοινά έστω και με τα διεθνή. Εάν όλα πάνε καλά και βρεθείτε στο δίλημμα να επιλέξετε, τι θα κυριαρχήσει περισσότερο;

Ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι την ερώτησή σας εμπεριέχει τρία υποερωτήματα: γιατί η ενασχόληση (και) με την πολιτική; Γιατί με το ΠΟΤΑΜΙ; Και τελικά, αν κληθώ να αναλάβω θεσμικό ρόλο, θα εγκαταλείψω την επιστήμη στην οποία έχω αφοσιωθεί;

Και τα τρία υποερωτήματα έχουν σαφείς απαντήσεις.

Όπως κάθε ζωντανός οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς για να αντιμετωπίζει προβλήματα που ανακύπτουν και τρόπους να βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσής του, έτσι κι ένας υπερ-οργανισμός (όπως ένα κράτος), πόσο μάλλον ένας υπερ-υπερ-οργανισμός (όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση) πρέπει να κάνει το ίδιο. Αυτή είναι η πολιτική: ο τρόπος των οργανωμένων κοινωνιών να αντιμετωπίζουν τα συλλογικά προβλήματα με συντεταγμένο και αποτελεσματικό τρόπο, και να διαμορφώνουν μακροπρόθεσμα σχέδια που θα δίνουν τη δυνατότητα στο κάθε άτομο να διεκδικεί ευκαιρίες για προσωπική ευημερία και πρόοδο. Ως μονάδες των υπερ- και υπερ-υπερ-συνόλων αυτών, έχουμε τη δυνατότητα (και την υποχρέωση θα έλεγα) να συμμετέχουμε ενεργά στη διαμόρφωση των μηχανισμών λειτουργίας τους, καθώς αυτοί τελικά επηρεάζουν άμεσα τις ζωές μας.

Απαντήθηκε λοιπόν το ερώτημα γιατί και πολιτική.

Η ενασχόληση όμως με τα Κοινά, κατά την άποψή μου, είναι λάθος να καταλήγει να γίνεται αυτοσκοπός για έναν άνθρωπο. Το νόημα της πολιτικής είναι η επίλυση προβλημάτων και η χάραξη του μακροπρόθεσμου πλάνου της συλλογικής κατεύθυνσης. Για να έχεις ιδέα όμως πώς θα μπορούσες να επιλύσεις ένα πρόβλημα ή για να αποφασίσεις προς τα πού θα κατευθυνθείς, πρέπει αντίστοιχα να έχεις βιώσει το πρόβλημα ή να γνωρίζεις τα εφόδια που είναι διαθέσιμα για το ταξίδι. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να έχεις την εξειδίκευση και την τεχνογνωσία να δώσεις τις λύσεις που χρειάζονται και να χαράξεις τη σωστή πορεία. Να έχεις γνωρίσει π.χ. τις ανάγκες του ΕΣΥ (όπως λέγαμε παραπάνω) εργαζόμενος σε αυτό ή πώς μπορείς να το βελτιώσεις έχοντας παραστάσεις από άλλα συστήματα Υγείας. Ή να έχεις γνωρίσει τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των σχολείων ή των Πανεπιστημίων ως επαγγελματίας του κλάδου Παιδείας στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό κ.ο.κ.

Αν δεν έχεις την εμπειρία να δώσεις πραγματικές λύσεις, τότε η παρουσία σου στην πολιτική υπηρετεί άλλους, συνήθως αποκλειστικά ιδιοτελείς σκοπούς. Τότε η πολιτική εκπίπτει από τους πραγματικούς λόγους ύπαρξής της, απονομιμοποιείται στα μάτια των πολιτών, ενώ συμπεριφορές όπως η υποκρισία, ο εμπαιγμός και η φαυλότητα γίνονται τα βασικά στοιχεία που διέπουν τις σχέσεις ψηφοφόρου – πολιτευτή.

Το ΠΟΤΑΜΙ είναι ένα κίνημα επαγγελματιών που προσπαθεί να δώσει ξανά στην πολιτική το πραγματικό της νόημα, ένα νόημα που σταδιακά χάθηκε στην πορεία της Μεταπολίτευσης, ενώ τις συνέπειες της απώλειας αυτής βιώνουμε παρατεταμένα την τελευταία 10ετία. Για να διοικήσεις ένα Κράτος, να σχεδιάσεις το μέλλον του και να εφαρμόσεις αποτελεσματικά το σχέδιο αυτό, δε χρειάζεσαι πολιτικούς καριέρας, καρεκλοκένταυρους, με θητεία 10ετιών στα έδρανα της Βουλής και των υπουργικών γραφείων, αλλά οικονομολόγους, επιχειρηματίες, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, δικηγόρους, ιατρούς, επιστήμονες, αγρότες, δασκάλους κ.ο.κ. με προϋπηρεσία στο χώρο του ο καθένας, οι οποίοι μέσα σε 1-2 θητείες θα παράγουν μετρήσιμο έργο, μεθοδικά, βασισμένοι σε ένα ρεαλιστικό και φιλόδοξο συνάμα σχέδιο, και στη συνέχεια θα επιστρέφουν στις δουλειές τους, δίνοντας την ευκαιρία στους επόμενους οικονομολόγους, επιχειρηματίες, αρχιτέκτονες, μηχανικούς, δικηγόρους, ιατρούς, επιστήμονες, αγρότες, δασκάλους κ.ο.κ. να συνεχίσουν ή να βελτιώσουν την πορεία της χώρας.

Δεν θα γίνω επαγγελματίας πολιτικός

Τέλος, από τα παραπάνω νομίζω ότι συνάγεται και η απάντηση στο τελευταίο υποερώτημα. Δεν είμαι, ούτε φιλοδοξώ να γίνω επαγγελματίας πολιτικός. Αν λοιπόν κληθώ να υπηρετήσω κάποια στιγμή την πατρίδα από ένα θεσμικό, πολιτικό αξίωμα, θα το πράξω μεν με τον πλέον ευσυνείδητο και αποτελεσματικό τρόπο υπέρ των συμφερόντων της, χωρίς όμως να σταματήσω εντελώς την ενασχόλησή μου με την επιστήμη στην οποία έχω αφοσιωθεί (και στην οποία εξάλλου θα επέστρεφα εξ’ ολοκλήρου μετά την ολοκλήρωση των θεσμικών μου καθηκόντων).