Πώς μπορεί να ορθοποδήσει ένας άνθρωπος, μετά από μία φονική καταστροφή – Οδηγός επιβίωσης

Η εθνική τραγωδία μας βρήκε απροετοίμαστους σε πολλά επίπεδα, και εάν μαζί με τους ανθρώπους και το βιός τους κάηκε και ένα μεγάλο μέρος από τον φυσικό πλούτο της Ανατολικής Αττικής, την ίδια ώρα χάθηκε στα αποκαίδια η ξεγνοιασιά του καλοκαιριού αλλά και η ελπίδα για μία καλύτερη ημέρα στο μέλλον…

Άλλωστε οι Έλληνες δεν έχουμε περάσει και λίγα τα τελευταία χρόνια…

Γράφεται και ακούγεται ήδη παντού, ότι οι Έλληνες δεν πρέπει να ξεχάσουμε αυτήν την πυρκαγιά και αυτήν την τραγωδία, όμως καλώς ή κακώς, θα ξεχάσουμε, είναι στη φύση του ανθρώπου να ξεχνά και να προχωρά, νομοτελειακά!

Φυσικά υπάρχουν και άνθρωποι που δεν θα ξεχάσουν, ή δεν θα ξεχάσουν εύκολα τουλάχιστον, ή μπορεί να τους πάρει πολλά χρόνια για να σταθούν και πάλι στα πόδια τους. Είναι οι άνθρωποι που έχασαν τις οικογένειές τους, στην φονική πυρκαγιά της 23^ης Ιουλίου. Είναι οι συνάνθρωποί μας που είδαν μπροστά στα μάτια τους να καίγονται κόποι και περιουσίες ετών. Αυτοί που είδαν τη φρίκη να ξεδιπλώνεται και δεν πρόλαβαν να προσφέρουν στους συνανθρώπους τους, και ξυπνούν με εφιάλτες…

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, όχι μόνο οι απλοί πολίτες και τα παιδιά, αλλά και οι επαγγελματίες, όπως οι διασώστες και οι πυροσβέστες, έχουν μεγάλη ανάγκη από ψυχολογική υποστήριξη και από επαγγελματική φροντίδα προκειμένου να σταθούν ξανά στα πόδια τους και να μπορέσουν να δουν κάποιο φως και μία ελπίδα για το μέλλον τους.

Είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρξει ένα τσουνάμι αγάπης, αλληλεγγύης και υποστήριξης για όσο διάστημα απαιτείται όχι μόνο από επαγγελματίες ψυχολόγους αλλά και από την ίδια την Πολιτεία.

Το CNN Greece, μίλησε με δύο δυναμικές ψυχολόγους που έχουν εργαστεί ιδιαίτερα πάνω στη διαχείριση φυσικών καταστροφών και στο πένθος, με στόχο να μας εξηγήσουν με ποιο τρόπο, οι πυρόπληκτοι, μπορούν να ορθοποδήσουν και πάλι και να γίνουν λειτουργικοί για τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους.

Πρόκειται για την κυρία Ίλια Θεοτοκά κλινική ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια στο Αιγινήτειο και την κυρία Αλεξάνδρα Καπάτου, ψυχολόγο, παιδοψυχολόγο και συγγραφέα.

Ας τις ακούσουμε:

Αναφέρει χαρακτηριστικά η κυρία Θεοτοκά:

Οι ψυχολογικές συνέπειες της πυρκαγιάς στο Μάτι είναι ιδιαίτερα σοβαρές, καταρχήν, στους ανθρώπους που έχασαν αγαπημένα πρόσωπα και περιουσίες, αλλά ακόμα και σε αυτούς που βίωσαν το συμβάν χωρίς απώλειες.

Βεβαίως, όλοι πενθούμε για τους συνανθρώπους μας, τις περιουσίες που χάθηκαν και την καταστροφή του φυσικού πλούτου.

Ασφαλώς, οι άνθρωποι που θίγονται περισσότερο ψυχολογικά είναι αυτοί που έχασαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, καταρχήν τα παιδιά τους, (ο ξαφνικός θάνατος παιδιού είναι ότι πιο σοβαρό ψυχολογικά μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο), τους συντρόφους, τους συγγενείς τους. Οι ψυχολογικές διαταραχές που ακολουθούν ένα τέτοιο τραγικό συμβάν μπορεί να είναι καταθλιπτικές και αγχώδεις διαταραχές και μετατραυματική διαταραχή άγχους που συνοδεύει μεγάλες απώλειες και σοβαρά στρεσογόνα γεγονότα. Παράλληλα με αυτές τις διαταραχές, οι άνθρωποι χάνουν το αίσθημα ασφάλειας και σταθερότητας, νιώθουν αβοήθητοι και αδύναμοι να πράξουν.

Τα κυρία συμπτώματα είναι τα εξής:

- Flashbacks, αναβίωση της τραυματικής εμπειρίας ξανά και ξανά,(μπορεί να συνοδεύεται από ταχυκαρδία, εφίδρωση κλπ). Οι αναμνήσεις αυτές μπορεί να επανέρχονται χωρίς σαφή λόγο.

- Δυσκολία στην συγκέντρωση και στη μνήμη.

- Εφιάλτες, δυσκολία στον ύπνο,

- δυσάρεστες σκέψεις,

- Αποφυγή περιοχών και καταστάσεων που θυμίζουν το δυσάρεστο συμβάν,

- Ένταση εκνευρισμός επιθετικότητα,

- Αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό ή και για τους άλλους, ενοχικότητα (τι δεν έκανα καλά; μήπως θα μπορούσα να κάνω κάτι άλλο;)

- Αίσθημα κενού (το άτομο νιώθει «παγωμένο», «ακινητοποιημένο», ανίκανο να αντιδράσει).

- Ευαισθησία σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Σειρήνες, δυνατές φωνές, εκνευρισμός, μυρωδιά καπνού μπορεί να πυροδοτήσουν αύξηση του άγχους και φόβο ότι μπορεί αυτά τα γεγονότα να επαναληφθούν.

- Πίεση στις διαπροσωπικές σχέσεις, συγκρουσιακό κλίμα, συχνές διαφωνίες στο οικογενειακό και επαγγελματικό περιβάλλον.

Ποιοί παράγοντες μπορούν να συντελέσουν στην απάλυνση του πόνου και την βελτίωση της ψυχολογικής κατάστασης αυτών των ανθρώπων;

Καταρχήν, ζητήστε βοήθεια από φίλους, οικογένεια, μιλήστε με ανθρώπους που έχουν παρόμοια προβλήματα με εσάς, μοιραστείτε τον πόνο, προσπαθήστε να λειτουργήσετε συνδετικά μαζί τους. Δεν είστε μόνοι.

Η θρησκευτική πίστη, η προσευχή, η επαφή με την εκκλησία λειτουργεί καθησυχαστικά, ανακουφιστικά, αναθερμαίνει την ελπίδα, απαλύνει τον πόνο. Φράσεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στην καθημερινότητα, όπως «ήταν θέλημα θεού», “ήταν μια δοκιμασία που δίνει ο θεός” μπορεί να βοηθήσουν πολλούς ανθρώπους. Μελέτες που έγιναν μετά το τσουνάμι στην Ασία και τις καταστροφές στο Μπαγκλαντές έδειξαν ότι οι θρησκευτικές τελετουργίες και η συνδεσιμότητα της θρησκευτικής κοινότητας επέδρασαν παρηγορητικά και θεραπευτικά στην ψυχολογία των ανθρώπων που επλήγησαν.

Επιτρέψτε στον εαυτό σας να νιώσει άσχημα, να κλάψει να εκφορτίσει το αρνητικό συναίσθημα.

Βάζετε μικρούς στόχους κάθε μέρα.

Μην πάρετε μεγάλες αποφάσεις.

Μείνετε απασχολημένοι, βοηθώντας τους άλλους πρακτικά και διατηρώντας μία καθημερινή ρουτίνα δραστηριοτήτων.

Μην αναλώνεστε στο «τι δεν έγινε» η «τι θα μπορούσατε να κάνετε καλύτερα», το παρελθόν δεν αλλάζει και το παρόν και το μέλλον είναι μπροστά σας για να προχωρήσετε.

Σε ό,τι αφορά τα παιδιά, κρατήστε ένα ανοιχτό διάλογο μαζί τους, σχετικά με ότι φοβούνται και τα τραυματικά γεγονότα που βίωσαν. Δείξτε τους ότι, με τον καιρό, όλα θα περάσουν. Μην υποβαθμίζετε τον κίνδυνο, αλλά μιλήστε τους για την δυνατότητα που έχουμε οι άνθρωποι να αντιμετωπίζουμε ακόμα και τις πιο δύσκολες καταστάσεις, να προχωράμε και να ζούμε και πάλι με ασφάλεια και ηρεμία.

Επιτρέψτε στον εαυτό σας να νιώσει χαρά ακόμα και στην περίοδο του πένθους.

Μην αρχίσετε να σκέφτεστε, να νιώθετε, και να λειτουργείτε σαν να είστε αβοήθητοι.

Και κυρίως, πάρετε την απόφαση να φροντίσετε τον εαυτό σας και να κάνετε το καλύτερο για εσάς και τους γύρω σας.

Από την πλευρά της, η κυρία Καπάτου, αναφερόμενη στον πιο αδύναμο κρίκο που είναι τα παιδιά, τονίζει με έμφαση:

«Εκτός από τους ενήλικες, ιδιαιτέρως ευάλωτα είναι και τα παιδιά που έχουν επηρεαστεί από τη φυσική καταστροφή.

Το πώς έχει επηρεαστεί το κάθε παιδί, εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως:

- την ηλικία που είναι -αν πρόκειται για παιδί,

- τη φάση της ανάπτυξής του,

- αν είχε παρόμοια τραυματικά βιώματα

- αν προϋπήρχαν προβλήματα ενδεχομένως να επηρεαστούν περισσότερο

- αν ήταν τα ίδια θύματα ή θεατές

- αν έχασαν κάποιον δικό τους άνθρωπο

Τα σημάδια ενός ψυχικού τραύματος στα παιδιά μπορεί να εμφανιστούν με τα εξής συμπτώματα ανά ηλικία:

- προβλήματα στο φαγητό,

- προβλήματα στον ύπνο,

- προσκόλληση και άγχος αποχωρισμού από τους γονείς, - δημιουργία νέων φόβων, θυμό και διάθεση, να επηρεαστεί η σχολική τους επίδοση, τάση απομόνωσης, χρήση ναρκωτικών και κατάχρηση αλκοόλ στις εφηβικές ηλικίες, τάση του παιδιού -κυρίως μικρότερων ηλικιών- να επανέρχεται στο μυαλό του η τραυματική σκηνή που έχει βιώσει.

Ποια όμως πρέπει να είναι η αντίδραση των γονέων, ρωτάμε την κυρία Καπάτου;

«Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουν οι γονείς είναι να μην φαίνονται ανήσυχοι μπροστά στο παιδί. Να το κάνουν να νιώσει ότι είναι ασφαλές πλέον, ανεξάρτητα από το ό,τι έχει συμβεί, σημειώνει η κυρία Καπάτου και προσθέτει: Η μαμά και ο μπαμπάς είναι εκεί για οτιδήποτε γίνει. Να το καθησυχάζουν και να του εξηγούν ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνεται στεναχώρια ή φόβο».

Και συνεχίζει η ψυχολόγος παιδοψυχολόγος: «να ακούνε αυτό που τους λέει το παιδί και να δίνουν απάντηση απλή, προσαρμοσμένη στην ηλικία του παιδιού και στη φάση ανάπτυξης του, στα ερωτήματα που έχει. Όταν δεν δίνουν σαφείς απαντήσεις, τα παιδιά έχουν μια τάση να βγάζουν τα δικά τους συμπεράσματα μέσα από τη φαντασία τους. Που πολλές φορές αυτά τα συμπεράσματα μπορεί να είναι πολύ χειρότερα από την πραγματικότητα και τα παιδιά να βασανίζονται. Να μπορούμε να καταλάβουμε αν το παιδί έχει πράγματι καταλάβει αυτά που του έχουμε πει».

«Επίσης, πιο ευχάριστες, ελπιδοφόρες συζητήσεις θα καθησυχάσουν το παιδί και θα το κάνουν να νιώσει πολύ καλύτερα». Επίσης, θα πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί τους να εκφράσει τα συναισθήματά του, είτε μέσω της ζωγραφικής είτε του παιχνιδιού. Πολύ σημαντικό είναι να διατηρήσουν οι γονείς την ρουτίνα που είχαν τα παιδιά πριν το γεγονός. Στο ωράριο του φαγητού, στο ωράριο του ύπνο, στις καθημερινές συνήθειές τους». «Αν κάποιο παιδί έχει χάσει κάποιον, οι γονείς δεν θα πρέπει να φοβηθούνε να του εξηγήσουν ότι ο θάνατος είναι ένα γεγονός μη αναστρέψιμο και είναι μόνιμο. Από την ηλικία των 9 ετών το παιδί μπορεί να δεχτεί αυτό το πράγμα».

Τέλος, «η Πολιτεία θα πρέπει να βοηθήσει τις οικογένειες που έχουνε πληγεί άμεσα. Να υπάρξει αποκατάσταση της καθημερινότητά τους. Αυτή η βοήθεια δεν πρέπει να γίνει μόνο για το τώρα αλλά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.

Είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρχει συνεχής προσβασιμότητα σε όλες τις υπηρεσίες ψυχικής υγιεινής» καταλήγει η συνομιλήτριά μας.

Η ψυχολογική στήριξη των διασωστών

Ασφαλώς δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να σχολιάσουμε την ψυχολογική επιβάρυνση των διασωστών και πυροσβεστών, επισημαίνει η κυρία Θεοτοκά, σημειώνοντας ότι έχουν ανάγκη και αυτοί οι επαγγελματίες από μία πολύ γενναία ψυχική υποστήριξη.

Και προσθέτει:

«Οι διασώστες, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανίσουν αγχώδεις αντιδράσεις, ή, και μετατραυματική διαταραχή άγχους, αναβιώνοντας συχνά τις αναμνήσεις των τραυματικών γεγονότων. Μπορεί να βλέπουν εφιάλτες, να βιώνουν άγχος, κατάθλιψη, απώλεια ενδιαφέροντος για ευχάριστες δραστηριότητες, ή σε κάποιες περιόδους, να αποστασιοποιούνται από τους ανθρώπους, ή, και το αντίθετο: να εμφανίζουν «προσκόλληση» στα μέλη της οικογένειας τους (παιδιά και συζύγους).

Περισσότερο ευάλωτα είναι τα άτομα που ξεκινούν το επάγγελμα αυτό σε νεαρή ηλικία, ή, και όσα έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Πολύ σημαντική είναι η κοινωνική στήριξη των ανθρώπων αυτών από το οικογενειακό και επαγγελματικό τους περιβάλλον (ενίσχυση της αλληλεγγύης, ενσυναίσθηση) και η εκπαίδευση σε τεχνικές διαχείρισης, έτσι, ώστε να μπορούν τα άτομα αυτά να αναπτύξουν ψυχολογικές στρατηγικές αντιμετώπισης κρίσης(πχ. Ανάπτυξη ευελιξίας στην επιλογή στρατηγικών διαχείρισης, εστίαση στη διάσωση και όχι στον ανθρώπινο πόνο).

Εάν βιώνουν Μετατραυματική διαταραχή άγχους, δεν θα πρέπει να διστάσουν να ζητήσουν ψυχολογική βοήθεια και να απευθυνθούν σε ψυχολόγο. Γενικά οι υπηρεσίες διάσωσης θα πρέπει να είναι στελεχωμένες με προσωπικό ψυχολόγων - ψυχιάτρων, και θα πρέπει να ελέγχονται πολύ πιο συχνά από άλλες ομάδες εργαζομένων.