Αλέξης Γρηγορόπουλος: Μια δολοφονία που άλλαξε την Ελλάδα και αποτέλεσε θρυαλλίδα εξελίξεων

Μια δολοφονία που πυρόδοτησε πρωτοφανείς κοινωνικές αντιδράσεις, παραδίδοντας επί μέρες την Αθήνα στο έλεος της οργής διαδηλωτών, και επί της ουσίας φέρνοντας κυβέρνηση, Αρχές και μέσα ενημέρωσης, αντιμέτωπα με μια κατάσταση την οποία φάνηκε ότι δεν μπορούσαν - ή δεν ήθελαν - να αντιμετωπίσουν και να διαχειριστούν.

Μια δολοφονία που έβγαλε την Ελλάδα, από την χριστουγεννιάτικη ραστώνη της και αποτέλεσε όπως φάνηκε από όσα ακολούθησαν, θρυαλλίδα εξελίξεων, κοινωνικών και πολιτικών.

Οι ατέρμονες αναλύσεις στα χρόνια που ακολούθησαν, σχετικά με τον πραγματικό χαρακτήρα και τα κίνητρα των γενικευμένων αντιδράσεων εκείνων των ημερών, αλλά και το αν επρόκειτο για «εξέγερση» ή όχι, φαίνεται να έχουν μικρή σημασία.

Εκείνο που ουδείς μπορεί να παραβλέψει, είναι η χρονική συγκυρία στην οποία συνέβησαν, λίγο πριν το τέλος της εποχής της «ευημερίας» και την απαρχή μιας παρατεταμένης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, που άλλαξε για πάντα τη φυσιογνωμία της χώρας, φέρνοντας στο προσκήνιο την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αφουγκραστεί τις αγωνίες των πολιτών – κυρίως της νεολαίας – αναδεικνύοντας έτσι την ανάγκη συλλογικών κινητοποιήσεων.

Τα «Δεκεμβριανά του 2008» και η συσσωρευμένη οργή

Επειδή όμως τα γεγονότα και όχι οι ερμηνείες είναι εκείνα που «γράφουν» την ιστορία, ας επιστρέψουμε στην νύχτα της 6^ης Δεκεμβρίου. Ήταν λίγο πριν τις 9 το βράδυ όταν ένα περιπολικό της αστυνομίας που περνούσε από την περιοχή των Εξαρχείων δέχτηκε αποδοκιμασίες από ομάδα νεαρών. Παρότι αρχικά απομακρύνθηκε, λίγο αργότερα οι δύο αστυνομικοί επέστρεψαν πεζοί στη διασταύρωση των οδών Μεσολογγίου και Τζαβέλλα, και ένας εξ αυτών, ο Επαμεινώνδας Κορκονέας πυροβόλησε δύο φορές σκοτώνοντας ακαριαία τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο, καθώς η σφαίρα διαπέρασε την καρδιά του 15χρονου μαθητή.

Το γεγονός συνέβη βράδυ Σαββάτου, του Αγίου Νικολάου, στο κέντρο της Αθήνας και είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς το πλήθος κόσμου που βρισκόταν στην περιοχή και κατά συνέπεια το πλήθος μαρτυριών που ήταν διαθέσιμες από την πρώτη κιόλας στιγμή.

Ωστόσο τα «αντανακλαστικά» τόσο της αστυνομίας όσο και των μέσων ενημέρωσης αποδείχθηκαν αρκετά αργά, πυροδοτώντας μάλιστα έντονη κριτική και αντιδράσεις.

Η είδηση της δολοφονίας έγινε γνωστή αρκετά γρήγορα από το Indymedia, ωστόσο τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης την μετέδωσαν με σημαντική καθυστέρηση, υιοθετώντας μάλιστα μόνο την επίσημη εκδοχή των αρχών ότι δηλαδή το περιπολικό δέχθηκε «μαζική επίθεση αναρχικών» με ξύλα και μολότοφ, ο αστυνομικός πυροβόλησε για να σώσει τη ζωή του και η σφαίρα «εξοστρακίστηκε». Το πρώτο έκτακτο δελτίο ειδήσεων βγήκε στον αέρα» στις 21.50

Ωστόσο το «κενό» στην ενημέρωση έσπευσαν να καλύψουν το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναπαράγοντας με ταχύτητα φωτός την είδηση, γιγαντώνοντας όπως είναι φυσικό την οργή που σταδιακά άρχισε να μετατρέπεται σε εκδηλώσεις βίας, σε όλο το κέντρο της Αθήνας.

Εικόνες χάους και βίας

Τις ώρες που ακολούθησαν η πρωτεύουσα μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Αυτοκίνητα πυρπολύθηκαν, καταστήματα καταστράφηκαν ολοσχερώς, περιουσίες έγιναν παρανάλωμα του πυρός. Η κατάσταση μύριζε μπαρούτι και έγινε γρήγορα κατανοητό ότι δεν πρόκειται να υπάρξει εύκολα εκτόνωση.

Οι πορείες διαμαρτυρίας των επόμενων ημερών καταλήγουν σε συγκρούσεις. Παρά την έντονη παρουσία των αστυνομικών δυνάμεων ομάδες νεαρών προξενούν εκτεταμένες καταστροφές σε δημόσια κτήρια, καταστήματα, τράπεζες, ξενοδοχεία.

Δεκάδες αστυνομικά τμήματα δέχονται επιθέσεις με πέτρες, ξύλα και βόμβες μολότοφ.

Ανάλογα βίαια επεισόδια σημειώνονται σε όλες τι μεγάλες πόλεις της χώρας.

Το μήνυμα οργής διαχέεται γρήγορα μεταξύ των νέων. Μαθητές γυμνασίων και λυκείων καταλαμβάνουν το ένα σχολείο μετά το άλλο, ενώ ανάλογη εικόνα καταγράφεται και στα Πανεπιστήμια της χώρας.

Η κηδεία του Γρηγορόπουλου μετατρέπεται σε διαδήλωση διαμαρτυρίας μαθητών, φοιτητών και απλών πολιτών ενάντια στην αστυνομική βία και αυθαιρεσία.

Η γενίκευση των ταραχών μάλιστα δημιούργησε φήμες για επιβολή του άρθρου 48 του Συντάγματος για κήρυξη της χώρας σε κατάσταση εθνικής ανάγκης, οι οποίες ωστόσο διαψεύσθηκαν επισήμως από την κυβέρνηση.

Κυβερνητική αμηχανία

Όπως και αν έχει αντικείμενο εκτεταμένης συζήτησης παραμένει η ομολογουμένως αμήχανη αντίδραση της τότε κυβέρνησης Καραμανλή. Αν και ο υφυπουργός Εσωτερικών Παναγιώτης Χηνοφώτης κίνησε τη διαδικασία προκειμένου να τεθούν σε διαθεσιμότητα οι δυο ειδικοί φρουροί, ο υπουργός Εσωτερικών Προκόπης Παυλόπουλος - μόλις ενημερώθηκε για το περιστατικό - μετέβη στην Αθήνα και μαζί με τον υφυπουργό υπέβαλαν την παραίτησή τους, για λόγους ευθιξίας.

Υιοθετώντας αμυντική στάση, την οποία προέκριναν στο κυβερνητικό στρατόπεδο ως την πλέον ενδεδειγμένη προκειμένου «να αποφευχθούν τα χειρότερα», ο Προκόπης Παυλόπουλος, επισράτευσε και το «δόγμα» της «αμυνόμενης αστυνομίας , δηλώνοντας στις 7/12/2008 :

«Προτιμούμε να βλέπουμε την αστυνομία αμυνομένη προπηλακιζόμενη πολλές φορές από το να υπάρχει οποιαδήποτε επίθεση που θα είχε ως αποτέλεσμα την αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής».

Μια εκ των υστερών πιο ψύχραιμη αξιολόγηση των γεγονότων δικαίωσε, για πολλούς, εκείνους τους χειρισμούς. Ωστόσο υπάρχει και η άποψη πως στα Δεκεμβριανά του 2008 υπήρξε πλήρης απουσία των κατασταλτικών μηχανισμών, καθώς το κράτος παραιτήθηκε με τον πλέον επίσημο τρόπο από την υποχρέωσή του να προστατεύσει τους πολίτες. Αυτό είχε ως συνέπεια η κυβέρνηση να χρεωθεί τόσο τον φόνο του Γρηγορόπουλου όσο και τις καταστροφές που ακολούθησαν και να οδηγηθεί αργά αλλά νομοτελειακά σε αποσταθεροποίηση. Όμως σύμφωνα με τους κυβερνώντες βασικό ζητούμενο δεν ήταν η πολιτική σταθερότητα, αλλά ο κίνδυνος η χώρα να αντιμετωπίσει κλίμα εμφύλιας σύγκρουσης.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής στις 9/12/2008, αμέσως μετά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας έστελνε μήνυμα πως «δεν μπορεί να χρησιμοποιείται το συμβάν ως άλλοθι για πράξης ωμής βίας κατά της δημοκρατίας» ζητώντας μάλιστα τη συνδρομή των υπόλοιπων πολιτικών δυνάμεων καλώντας τες σε «ομόφωνη καταδίκη και απομόνωσή των εκφραστών της καταστροφής».

Ποινικές περιπέτειες μιας δολοφονίας - Τα «ελαφρυντικά» και ο «έντιμος» βίος

Ένα ακόμη μεγάλο κεφάλαιο της δολοφονίας Γρηγορόπουλου αποτέλεσε η στάση αλλά και η ποινική μεταχείριση των δραστών. Ήδη από την αρχή της διαδικασίας οι ισχυρισμοί του Κορκονέα περί «ατυχήματος» και «εξοστρακισμού» της σφαίρας, προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων, με δεδομένο μάλιστα ότι οι μνήμες ήταν νωπές. Η απολογία του Κορκονέα δεν έπεισε ούτε τον ανακριτή, που διέταξε την προφυλάκιση και των δυο αστυνομικών. Τον Ιούνιο του 2009 ο ειδικός φρουρός που πυροβόλησε το μαθητή παραπέμπεται για ανθρωποκτονία από πρόθεση, ενώ ο συνάδελφός του για συνέργεια σε ανθρωποκτονία.

Τον Οκτώβριο του 2010 το μικτό ορκωτό δικαστήριο της Άμφισσας τους έκρινε ενόχους καταδικάζοντας πρωτόδικα τον Κορκονέα σε ισόβια κάθειρξη, ενώ στον Σαραλιώτη επιβλήθηκε ποινή δεκαετούς κάθειρξης.

Η δίκη σε δεύτερο βαθμό ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2014. Στις 30 Ιουλίου 2019 και λόγω της απόφασης του Εφετείου που του αναγνώρισε το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου, ο Κορκονέας αποφυλακίστηκε από τις φυλακές Δομοκού όπου κρατούνταν, με την μειωμένη ποινή των 13 ετών.

Αναίρεση στην απόφαση του Μεικτού Ορκωτού Εφετείου Λαμίας, ζήτησε ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Βασίλης Πλιώτας με αποτέλεσμα να οριστεί νέα δίκη με νέα σύνθεση και πάλι στο Μεικτό Ορκωτό Εφετείο Λαμίας και ο Κορκονέας συνελήφθη εκ νέου. Ο εισαγγελέας υποστήριξε ότι ο Κορκονέας δεν άξιζε το ελαφρυντικό που του δόθηκε και ζήτησε την καταδίκη του για ανθρωποκτονία από πρόθεση με άμεσο δόλο και σε ήρεμη ψυχική κατάσταση και ο δράστης σε εφαρμογή της αποφάσεως αφέθηκε και πάλι ελεύθερος από το κατάστημα κράτησης Δομοκού.

Ωστόσο τον Δεκέμβριο του 2022 αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Μαριάννα Ψαρουδάκη, άσκησε αναίρεση κατά της απόφασης αναγνώρισης ελαφρυντικού στον δράστη, ο οποίος θα λογοδοτήσει για τέταρτη φορά ενώπιον της Δικαιοσύνης. Κατόπιν αυτού συνελήφθη και πάλι τον περασμένο Ιούνιο στη Μάνη.

Θρυαλλίδα πολιτικών εξελίξεων;

Τα γεγονότα του 2008 ακόμη και αν δεν συσχετιστούν άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις των επόμενων χρόνων, σίγουρα όμως συνέβαλαν στη διαμόρφωση «ευνοϊκών» συνθηκών για την εκδήλωσή τους.

Πιστοποίησαν το χάσμα που είχε διαμορφωθεί μεταξύ των νέων και του κατεστημένου πολιτικού συστήματος και έδωσαν το εναρκτήριο λάκτισμα για την ευθεία αμφισβήτησή του, κάτι που άρχισε να φαίνεται και στην κάλπη, από τις εκλογικές αναμετρήσεις του 2012 και μετά.

Παράλληλα λειτούργησαν ως καταλύτης για τον περαιτέρω διχασμό της κοινωνίας, κάτι που έμελλε να γιγαντωθεί στα χρόνια των μνημονίων που ακολούθησαν.

Τέλος άνοιξαν το δρόμο για νέες μορφές αντίδρασης, με την επικοινωνία μέσω διαδικτύου να αποτελεί «κινηματικό όπλο» και να εκδηλώνεται στους δρόμους και τις γειτονιές, ζητώντας απαντήσεις. Και αυτό διατηρήθηκε «ζωντανό» και τα επόμενα χρόνια, έστω και με διαφορετικές αφορμές, όπως για παράδειγμα με το κίνημα των Αγανακτισμένων.

Τα μηνύματα του Δεκέμβρη του 2008

Δεκαέξι χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου με την επέτειο μνήμης της 6^ης Δεκεμβρίου να τιμάται κάθε χρόνο, με εκδηλώσεις, πορείες, συλλαλητήρια, ανοιχτές συγκεντρώσεις.

Ποια είναι όμως τα πραγματικά μηνύματα εκείνης της νύχτας και πόσο επηρέασαν εκείνους που τα έζησαν ή τα παρακολούθησαν, αλλά και τους νεότερους;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δολοφονία ενός αθώου παιδιού και μάλιστα με τον πλέον ψυχρό και κυνικό τρόπο από ένα αστυνομικό, αποτελεί «τραύμα» για την ίδια τη δημοκρατία, αποτυπώνοντας την πιο ακραία μορφή κρατικής ασυδοσίας. Ένας 15χρονος μαθητής, μετατρέπεται σε σύμβολο κατά της βίας, πέρα και πάνω από τις προσπάθειες εκμετάλλευσης της μνήμης του και συσχετισμού με ομάδες και παρατάξεις.

Παράλληλα ο τρόπος με τον οποίο γιγαντώθηκε, προσλαμβάνοντας τα χαρακτηριστικά «εξέγερσης», αποδεικνύει με τον πλέον εμφατικό τρόπο πως μια κοινωνία με έντονες ανισότητες ελέω οικονομικής κρίσης, σε συνδυασμό με την ανικανότητα σύσσωμου του πολιτικού συστήματος να απαντήσει στις αγωνίες και να δώσει «ελπίδα» και διέξοδο ιδίως στη νέα γενιά, οδηγούν νομοτελειακά σε εκδηλώσεις βίας.

Στα χρόνια που πέρασαν την απουσία πολιτικών αντανακλαστικών που θα μπορούσε να προλάβει την κρίση του 2008, ήρθε να διαδεχθεί η έλλειψη ειλικρινούς διάθεσης κατανόησης και – εντέλει- επούλωσης των «πληγών». Και υπό αυτό το πρίσμα η «επέτειος Γρηγορόπουλου» μόνο ως ένα ακόμη κεφάλαιο διχασμού στην σύγχρονη ελληνική ιστορία μπορεί να καταγραφεί.