Η επεισοδιακή επίσκεψη Κλίντον στην Αθήνα το 1999: Η συγγνώμη, το λαϊκό δικαστήριο και οι ταραχές

Η επίσκεψη ενός Αμερικανού Προέδρου στην Αθήνα είναι πάντα μια μεγάλη είδηση και έχει ιδιαίτερο πολιτικό βάρος για την εγχώρια πολιτική ηγεσία. Άλλωστε τέτοιες επισκέψεις είναι μόλις τέσσερις από τον πόλεμο και μετά.

Ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος που πάτησε το πόδι του στην Αθήνα στη μεταπολίτευση ήταν ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος τον Ιούλιο του 1991, κάτι που είχε αποδοθεί και στις φιλικές σχέσεις που είχε η οικογένεια του τότε πρωθυπουργού, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με την οικογένεια Μπους.

Ο φόβος της 17 Νοέμβρη

Πέρασαν από τότε οκτώ χρόνια και μετά από ένα έντονο διπλωματικό παρασκήνιο αποφασίστηκε να επισκεφθεί την Αθήνα ο Μπιλ Κλίντον στις 19 Νοεμβρίου του 1999. Μια τέτοια επίσκεψη δεν είναι ποτέ κάτι απλό. Ας θυμηθούμε ότι οι Αμερικάνοι ήταν εξαιρετικά επιφυλακτικοί σε σχέση με την ασφάλεια στη χώρα, καθώς η 17 Νοέμβρη είναι ενεργή αλλά και ο αντιαμερικανισμός έντονος, που είχε μάλιστα αναζωπυρωθεί μετά τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ στην Γιουγκοσλαβία.

Η κυβέρνηση Σημίτη διαβεβαιώνει τους Αμερικάνους ότι δεν τίθεται θέμα ασφάλειας, καθώς θέλει αυτή την επίσκεψη για να τονώσει το διεθνές προφίλ της, ενόψει μάλιστα και της εισόδου της στο ευρώ, που ακόμα είναι ένα σενάριο, πιθανό, αλλά ακόμα σενάριο. Η αμερικανική κυβέρνηση είναι δύσπιστη. Όταν μάλιστα στις αρχές Νοεμβρίου αρχίζουν στην Αθήνα αντιαμερικανικές διαδηλώσει και οι διοργανωτές τους δηλώνουν ότι θα διοργανώσουν πορεία προς την Αμερικανική πρεσβεία στις 19 Νοεμβρίου, αρχίζουν να πέφτουν στο τραπέζι μέχρι και σενάρια ματαίωσης.

Ο Αμερικανός πρέσβης Νίκολας Μπερνς ζητά από τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών, Γιώργο Παπανδρέου να μη δώσει άδεια διοργάνωσης των συγκεντρώσεων και πάντως σίγουρα να απαγορεύσει τις πορείες προς την πρεσβεία. Η Ελληνική Κυβέρνηση βρίσκεται σε δίλημμα. Από τη μία δε θέλει να δυσαρεστήσει τους Αμερικανούς, από την άλλη δεν θέλει να κατηγορηθεί για αντιδημοκρατικές αποφάσεις και αυταρχισμό στο εσωτερικό. Τελικώς αποφασίζει να επιτρέψει την πορεία μέχρι την πρεσβεία, κάτι που προφανώς δεν ευχαριστεί την αμερικανική πλευρά. Για λίγες μέρες φαίνεται ότι η επίσκεψη είναι στον αέρα, με την κυβέρνηση Σημίτη, να επιμένει ότι μπορεί να διασφαλίσει την ασφάλεια του Μπιλ Κλίντον και της οικογένειάς του. Η ημερομηνία της επίσκεψης οριστικοποιήθηκε ουσιαστικά τελευταία στιγμή, καθώς αρχικά είχε συμφωνηθεί η 13η Νοεμβρίου, η 17η ήταν απαγορευτική λόγω της επετείου του Πολυτεχνείου και τελικά επελέγη η 19η Νοεμβρίου, με παραμονή του αμερικανού Προέδρου και της οικογένειάς του μόλις για ένα 24ωρο στην Αθήνα.

Είναι γνωστό όμως ότι οι Αμερικανοί δεν αφήνουν την ασφάλεια του προέδρου τους στους άλλους. Αναλαμβάνουν τη «δουλειά» ακόμα και αν βρίσκονται σε ξένο έδαφος. Στο αεδρόμιο του Ελληνικού καταφθάνουν επί μέρους μεταγωγικά αεροπλάνα του αμερικάνικου στρατού, μεταφέροντας πράκτορες του FBI και της CIA καθώς και εξοπλισμό. Τα κτήρια στο κέντρο της Αθήνας «χτενίζονται» από τους πράκτορες ένα προς ένα.

Το «λαϊκό δικαστήριο» στο Σύνταγμα

Οι αντιδράσεις για την επίσκεψη Κλίντον δεν ξεκίνησαν λίγο πριν από την άφιξή του. Όλον τον Νοέμβριο οι αντιαμερικάνικες διαδηλώσεις δημιουργούν κλίμα που μύριζε μπαρούτι. Η αμερικανική πρεσβεία είχε μετρήσει εκείνο τον μήνα 55 αντιαμερικανικές διαδηλώσεις.

Στις 8 Νοεμβρίου μάλιστα έγινε στο Σύνταγμα η λεγόμενη «δίκη Κλίντον για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», την οποία διοργάνωσε η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ), υπό την ομπρέλα του Κουμμουνιστικού Κόμματος.

Πρόεδρος του «λαϊκού δικαστηρίου» ήταν ο ηθοποιός Κώστας Καζάκος, ο ηθοποιός Βασίλης Κολοβός, ο εισαγγελέας και ο ηθοποιός Γιάννης Καλαντζόπουλος, έπαιξε τον ρόλο του συνηγόρου των κατηγορουμένων. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν η αναμενόμνη «Ένοχοι» ο Μπιλ Κλίντον, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Χαβιέ Σολάνα, αλλά και οι 18 ηγέτες των χωρών μελών του ΝΑΤΟ, ανάμεσα τους και ο Κώστας Σημίτης.

Αυτή η εκδήλωση μπορεί ουσιαστικά να μην είχε καμία νομική βαρύτητα αποτύπωνε όμως το κλίμα του αντιαμερικανισμού και την οργή μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινής γνώμης για τους βομβαρδισμούς κατά των Σέρβων.

Η Αθήνα όλο τον μήνα έβραζε. Διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις, πανό διαμαρτυρίας αναρτήθηκαν σε όλα τα πιθανά και τα απίθανα μέρη, ενώ κάποια συνθήματα επέλεγαν ένα πιο σκωπτικό ύφος ουσιαστικά σχολιάζοντας την εμπλοκή του Μπιλ Κλίντον στην υπόθεση Λεβίνσκι.

Ας μην ξεχνάμε ότι η επίσκεψη είναι προγραμματισμένη να πραγματοποιηθεί μόλις δύο μέρες μετά την επέτειο του Πολυτεχνείου. Η ηγεσία του υπουργείου Δημόσιας Τάξης δηλώνει αποφασισμένη να μην επιτρέψει στους διαδηλωτές να πλησιάσουν έστω τα κυβερνητικά κτήρια οι διαδηλωτές δηλώνουν αποφασισμένοι να κάνουν αισθητή την παρουσία όπως λίγες φορές στο παρελθόν.

Κλίμα πολέμου στην Αθήνα

Το Air Force One είναι προγραμματιμένο να προσγειωθεί στην Αθήνας στις 18.30. Την ίδια ώρα χιλιάδες διαδηλωτές συγκεντρώνονται στο κέντρο της πόλης. Ο υπουργός, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης επικοινωνεί τηλεφωνικά με την τότε Γραμματέα του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα, αλλά η συζήτησή τους καταλήγει σε αδιέξοδο.

Την ώρα που το προεδρικό αεροσκάφος τροχιοδρομεί, οι διαδηλωτές πλησιάζουν το τείχος που έχει δημιουργήσει η Αστυνομία απαγορεύοντας την πρόσβαση προς την Βασιλίσσης Σοφίας. Τότε ξεκινά η ρίψη εκατοντάδων δακρυγόνων και χειροβομβίδων κρότου-λάμψης με τους διαδηλωτές να υποχωρούν, χωρίς όμως η συγκέντρωση να διαλύτεται. Στο σκηνικό μπαίνουν και περίπου 400 κουκουλοφόροι, ενώ την ίδια ώρα η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική.

Το βίντεο περιέχει σκηνές βίας και είναι διαθέσιμο μόνο μέσω του YouTube

Οι μάχες συνεχίζονται σε μεγάλη ακτίνα στο κέντρο της Αθήνας φτάνοντας μέχρι τον Ομόνοια με την Ιερά Οδό. Πριν ακόμα πατήσει το πόδι του σε ελληνικό έδαφος ο Μπιλ Κλίντον η Αθήνα φλεγεται.

Το κλίμα στο αεροδρόμιο του Ελληνικού είναι φυσικά τελείως διαφορετικό. Τον Αμερικάνο πρόεδρο και την οικογένεια του υποδέχεται ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Παπανδρέου. Κάποιοι σπουδαστές του Αμερικάνου Κολλεγίου μαζί με Ελληνοαμερικανούς και αμερικάνους πολίτες που ζουν στην Ελλάδα υποδέχονται θεσμά τον Μπιλ Κλίντον, αλλά αυτή η εικόνα δεν μπορεί να αμβλύνει τις εντυπώσεις από την εικόνα στο κέντρο της πόλης.

Τα «καρφιά» Στεφανόπουλου

Το επίσημο πρόγραμμα του Αμερικανού προέδρου είναι αρκετά σφιχτό, λόγω της μικρής παραμονής του στην Ελλάδα και σημαδεύτηκε από δύο ομιλίες: Η μία του προέδρου της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλου και η άλλη δική του, που μνημονεύεται ακόμα, καθώς δεν συνηθίζεται από αμερικανούς προέδρους η αυτοκριτική.

Ο Κωστής Στεφανόπουλος αποφάσισε τότε να μην ακολουθήσει την κλασσική οδό της εθιμοτυπίας, όταν ένας αρχηγός κράτούς παραθέτει δείπνο σε έναν άλλο αρχηγό, ιδιαιτέρως δε όταν αυτός ανήκει σε ισχυρότερη χώρα

Ο Κωστής Στεφανόπουλος έριξε το βάρος της ομιλίας του στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μιλώντας εκτενώς για τη Συνθήκη της Λωζάννης. Ανέφερε συγκεκριμένα ότι «η διεθνής κοινότης γνωρίζει πολύ καλά τας διατάξεις του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συνθηκών. Γνωρίζει το Δίκαιον της Θαλάσσης, γνωρίζει τις ρυθμίσεις της Συνθήκης της Λωζάννης» και πρόσθεσε πως «οι διεκδικήσεις επί διαφόρων νήσων και νησίδων του Αιγαίου δεν θα έπρεπε ούτε ως σκέψεις να διατυπωθούν, αν η Τουρκία ενθυμείτο τις υποχρεώσεις της τις προκύπτουσες από τη Συνθήκη της Λωζάννης συμφώνως προς τα άρθρα 12 και 16 της οποίας παρητήθη παντός δικαιώματος και οποιουδήποτε τίτλου επί νήσων κειμένων πέραν των τριών μιλλίων από τις ακτές της, με εξαίρεση την Ιμβρο, Τένεδο και τη νήσο των Λαγωών».

Η επιλογή του προέδρου να «θυμίσει» στον αμερικανό πρόεδρο ότι η Ελλάδα κινείται με βάση το διεθνές δίκαιο σε αντίθεση με την Τουρκία, «σχολιάζοντας» ουσιαστικά την πολιτική ίσως αποστάσεων της υπερδύναμης θεωρήθηκε από τους αναλυτές ως «καρφί» που ενόχλησε την αμερικανική πλευρά, χωρίς όμως αυτή η δυσαρέσκεια να εκδηλωθεί ανοιχτά.

Η «συγγνώμη» Κλίντον

Αυτό που όμως συζητήθηκε με ακόμα πιο έντονο τρόπο ήταν η ομιλία του Μπιλ Κλίντον την επομένη του δείπνου, κάνοντας μια αναφορά ασυνήθιστη για αμερικανό πρόεδρο με την οποία αναγνώριζε την ευθύνη του αμερικανικού παράγοντα για την χούντα του 1967. Αναγνώρισε εμμέσως, αλλά με σαφή τρόπου ως λάθος τη στάση των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, αναφέροντας ότι η Ουάσινγκτον προέταξε το στρατηγικό της συμφέρον λόγω του Ψυχρού Πολέμου. Παράλληλα υπεραμύνθηκε της απόφασης των ΗΠΑ για την επίθεση στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά έσπευσε να τονίσει ότι κατανοεί τους λόγους για τους οποίους πολλοί Έλληνες αντέδρασαν σ’ αυτή την επιλογή.

Η επίσκεψη Κλίντον ολοκληρώθηκε στις 20 Νοεμβρίου και άφησε ισχυρό αποτύπωμα κυρίως για τις αντιδράσεις τις οποίες προκάλεσε. Το εκρηκτικό κλίμα παρέμεινε και μέρες μετά την επίσκεψη και αποτέλεσε μέρος της πολιτικής αντιπαράθεσης για καιρό

Λίγες μέρες μετά την αναχώρηση του Κλίντον οι πολιτικές νεολαίες έδωσαν συνέντευξη Τύπου καταγγέλοντας την αστυνομοκρατία.

Ένας εν των νέων που συμμετείχαν ήταν από τους πρωταγωνιστές των καταλήψεων του 1991, και τίποτα εκείνη την εποχή δεν έδειχνε ότι 16 αργότερα θα γινόταν πρωθυπουργός της χώρας. Ήταν ο Αλέξης Τσίπρας