Πολυτεχνείο 1973 – 2023: Τέσσερις φωτορεπόρτερ θυμούνται

Τη νύχτα της 16^ης προς 17^η Νοέμβρη, τέσσερις φωτορεπόρτερ κάλυψαν όσα εκτυλίχθηκαν έξω από το Πολυτεχνείο: ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, ο Βασίλης Καραγεώργος, ο Βασίλης Καραμανώλης και ο Αλέκος Βουτσαράς.

Από πάνω τους, σε ένα μπαλκόνι του ξενοδοχείου Ακροπόλ, ο Ολλανδός Αλμπερτ Κουράντ κινηματογράφησε την εισβολή του τανκ στο Πολυτεχνείο.

Τα δικά του 35 δευτερόλεπτα, μαζί με τρία καρέ του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα ήταν οι μοναδικές καταγεγραμμένες αποδείξεις της εισβολής, που κατέρριψαν το αφήγημα της επόμενης μέρας από τη Χούντα των Συνταγματαρχών ότι στο Πολυτεχνείο «δε συνέβη το παραμικρό».

Αριστοτέλης Σαρρηκώστας

Ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας γεννήθηκε το 1937 και από νεαρή ηλικία άρχισε να δουλεύει στο πρακτορείο «Ένωση». Το 1964 ξεκίνησε η συνεργασία του με το πρακτορείο Associated Press. Φωτογραφίες του έχουν δημοσιευθεί σε πολλές εφημερίδες επί σειρά ετών. Σημαντικές στιγμές της καριέρας του αποτελούν τα Ιουλιανά το 1965, η σύλληψη του Α. Παναγούλη, τα γεγονότα της Νομικής και του Πολυτεχνείου το 1973, η επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου το 1974, η Λέρος το 1992. Επί σειρά ετών υπήρξε πολεμικός ανταποκριτής, βρισκόταν συνήθως σε πολέμους, σε καταστροφές, σε σεισμούς, να φωτογραφίζει τρομοκράτες, επαναστάτες, βασιλείς, αρχηγούς κρατών.

Οι φωτογραφίες του από τον Νοέμβρη του 1973 εκτίθενται συχνά, και φέτος μπορεί να τις δει κανείς μέχρι τις 22 Νοεμβρίου στην έκθεση «50 χρόνια Πολυτεχνείο» του Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης (αίθουσα Ιωνία, Λεωφ. Κ. Καραμανλή 18, Βούλα, καθημερινές: 10:00 – 14:00 και 18:00 – 21:00, Σαββατοκύριακο: 10:00 – 18:00)

Ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας έχει πολλές φορές αφηγηθεί τη σχεδόν κινηματογραφική του περιπέτεια το βράδυ της 16^ης Νοεμβρίου, όταν ξεκίνησαν από τα γραφεία του Associated Press στην οδό Ακαδημίας 27 με τον Ελληνοαμερικανό διευθυντή του Phil Dopoulos μέσα στην πράσινη Jaguar του με αγγλικές πινακίδες, και μπήκαν μέσα στη φάλαγγα των τανκς που κινούνταν στην Πανεπιστημίου προς την Ομόνοια.

Το 2016 έγραψε ο ίδιος σε άρθρο του στο περιοδικό «Το Πρακτορείο» του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων – Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων: «Οι σκηνές που έζησα καθ' όλη τη διάρκεια των πέντε ωρών που ήμουν εκεί (από της 10 το βράδυ μέχρι τις τρεις τα ξημερώματα) ήταν πολλές και δεν περιγράφονται με λόγια.

Συγκίνηση, ηρωισμός, ιστορικές στιγμές.

Η εισβολή του τανκ στο Πολυτεχνείο ήταν τόσο ξαφνική που με έπιασε και εμένα εξαπίνης. Δεν περίμενα να εισβάλει. Αντιθέτως, όταν γύρισε την κάννη του κανονιού προς τα πίσω και κάνοντας όπισθεν πηγαίνοντας στο απέναντι πεζοδρόμιο, νόμιζα ότι πήρε εντολή για να αποχωρήσει από το σημείο. Αυτός όμως είχε πάρει εντολή για να χτυπήσει και να μπει στο Πολυτεχνείο και αυτό έκανε με όση δύναμη διέθετε το τανκ, πέφτοντας πάνω στην κύρια είσοδο και στα παιδιά που ήταν κρεμασμένα πάνω στα κάγκελα της κεντρικής πύλης.

Πρόλαβα και τράβηξα τρία καρέ, τρεις φωτογραφίες, απ’ την εισβολή του τανκ στο Πολυτεχνείο και στη συνέχεια, αφού απέφυγα τα χτυπήματα, με μακριά κοντάρια τριών αστυνομικών, τρέχοντας ζιγκ – ζαγκ, γιατί πίστευα ότι θα με πυροβολούσαν, έφυγα προς την οδό Ακαδημίας, φτάνοντας στο γραφείο μου, σώζοντας το πολύτιμο υλικό.

Λίγες ώρες αργότερα γύρισα και πάλι στο Πολυτεχνείο, μπήκα μέσα είδα την στραπατσαρισμένη Μερσεντές που λίγες ώρες πριν είχαν λιώσει οι ερπύστριες του τανκ.

Οι φωνές και τα ουρλιαχτά των λαβωμένων φοιτητών ήταν ακόμη ζωντανά μέσα στα αυτιά μου, αυτή τη φορά είδα πυροσβέστες με τις μάνικες στα χέρια να προσπαθούν να πλύνουν τους λεκέδες από τα αίματα, να ξεπλύνουν την ντροπή τους».

Βασίλης Καραγεώργος

Ο Βασίλης Καραγεώργος που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή (13 Οκτωβρίου 2023) στα 93 του, ξεκίνησε τη φωτογραφική του σταδιοδρομία από την κάλυψη ποδοσφαιρικών αγώνων, ενώ το 1961 άρχισε να ακολουθεί τον Γεώργιο Παπανδρέου στην περιοδεία του ως ανεπίσημος φωτογράφος του. Το 1963 ξεκίνησε η συνεργασία του με το διεθνές πρακτορείο United Press International (UPI) και η πρώτη του παγκόσμια αποκλειστικότητα ήταν η φωτογράφιση ενός αεροπορικού δυστυχήματος σε βουνοκορυφή του Χελμού, όπου συνετρίβη ένα αμερικάνικο αεροπλάνο που μετέφερε χρηματαποστολή στο Ιράν, τον Ιανουάριο του 1966.

Στη συνέχεια ανέλαβε το φωτογραφικό τμήμα των εντύπων του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη μέχρι το 1972, όταν συνίδρυσε το πρακτορείο «Team Photo Press». Με την επιστροφή του Ανδρέα Παπανδρέου το 1974 έγινε ο επίσημος φωτογράφος του και το 1976 ίδρυσε το φωτογραφικό πρακτορείο ελληνικού και ξένου τύπου «Free Photo Press». Αποσύρθηκε από το επάγγελμα το 1996.

Μία πολύ ξεχωριστή φωτογραφία του από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου είναι εκείνη με τη Σοφία Βέμπο στο μπαλκόνι του σπιτιού της, στη γωνία Στουρνάρη και Πατησίων, να κοιτά το συγκεντρωμένο πλήθος.

Όπως είχε αφηγηθεί ο Βασίλης Καραγεώργος σε συνέντευξή του στα «ΝΕΑ» το 2013, «επειδή γνώριζα ότι η Σοφία Βέμπο έμενε δίπλα, στην Πατησίων, της χτύπησα το κουδούνι την Πέμπτη (σ.σ. 15 Νοεμβρίου) και δέχθηκε να φωτογραφιστεί στο μπαλκόνι της, να κοιτάζει τα πλήθη που άρχιζαν να συρρέουν. Υπήρχαν 40.000-50.000 κόσμος κάτω. Οι συγκοινωνίες είχαν διακοπεί. Καθώς περνούσαν οι ώρες, η συγκέντρωση φούντωνε. Και δεν ήταν πια μόνο φοιτητές αλλά και εργάτες. Και νεολαία γενικά. Την Πέμπτη παρουσιάστηκαν και τα πρώτα πανό. Αρχικά υψώθηκε σε ένα γιαπί το πανό με το σύνθημα “Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία”. Υπήρχαν και μερικά πολύ σκληρά συνθήματα, όπως “Λαέ πεινάς, γιατί δεν τους κρεμάς”. Σταματούσαν λεωφορεία και τρόλεϊ και έγραφαν πάνω τους συνθήματα. Σταματούσαν μέχρι και στρατιωτικά οχήματα της ΑΣΔΕΝ γράφοντας πάνω τους “Εξω η χούντα”».

Για τη νύχτα της 16^ης προς 17^η Νοέμβρη είχε μιλήσει στο CNN Greece το 2015, με αφορμή την έκθεση «Πολυτεχνείο 1973» στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων.

«Στις 16 του Νοέμβρη ο χώρος του Πολυτεχνείου μέσα και έξω ήταν γεμάτος κόσμο που συμπαραστεκόταν στα παιδιά. Βέβαια κι οι αστυνομικοί, ένστολοι ή με πολιτικά, ήταν πάρα πολλοί. Οι πρώτοι πυροβολισμοί έπεσαν γύρω στις 6.30 το απόγευμα. Μέχρι αργά το βράδυ περιφερόμουν φωτογραφίζοντας τη βίαιη προσπάθεια της αστυνομίας να απομακρύνει τον κόσμο από το Πολυτεχνείο», είχε πει.

Έφερε στο μυαλό του ξανά τα δραματικά γεγονότα λεπτά προς λεπτό: «Κατά τις δώδεκα και τέταρτο ξημερώματα 17 Νοεμβρίου, μου τηλεφωνούν από την εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”, ότι βγήκαν τανκς στους δρόμους. Στις δωδεκάμιση παίρνω ένα δεύτερο τηλεφώνημα, ότι τα τανκς ήταν μπροστά στο ξενοδοχείο Χίλτον. Τρέχοντας σχεδόν βγήκα γωνία Πανεπιστημίου και Χρήστου Λαδά και τα ακολούθησα μέχρι το Πολυτεχνείο. Όταν έφτασαν τα τανκς, ήταν σκαρφαλωμένοι δεξιά και αριστερά στην πόρτα του Πολυτεχνείου φοιτητές, και άλλοι... γιατί δεν ήταν μόνο φοιτητές ήταν και εργαζόμενοι. Φώναζαν “αδέρφια... είμαστε αδέρφια…” για να μην σπάσουν τα τανκς την πόρτα».

«Το τανκ πήγε μια δύο φορές να το κάνει, δεν το έκανε. Εγώ ήμουν απέναντι στα 15 μέτρα. Το τανκ δίνει μια... και σπάει την πόρτα. Σε εκείνο το σημείο με συλλαμβάνουν. Με πήραν δύο αστυνομικοί και με κατέβασαν μέχρι την πλατεία Βάθη».

Οι επόμενες στιγμές ήταν γεμάτες αγωνία. Ο Καραγεώργος θυμόταν ότι δεν φοβήθηκε μήπως τον πάνε στην ασφάλεια, αλλά μήπως του πάρουν τα φιλμ, γιατί ήξερε πολύ καλά ότι αυτό που έχει τραβήξει είναι ανεκτίμητο.

«Οι αστυνομικοί με άφησαν να φύγω και εγώ έτρεξα στην εφημερίδα. Τυπώσαμε τις φωτογραφίες, περίπου 30 φωτογραφίες και τρέξαμε στο αεροδρόμιο και προλάβαμε τη Lufthansa και βάλαμε το φάκελο με τις φωτογραφίες στο σάκο της γερμανικής πρεσβείας. Κι έτσι την άλλη μέρα γέμισε όλος ο κόσμος φωτογραφίες και ευτυχώς, γιατί την επόμενη κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος».

Βασίλης Καραμανώλης

Ο Βασίλης Καραμανώλης (γεν. 1933, Αθήνα) έμαθε τη φωτογραφία από τον Δημήτρη Χαρισιάδη, με τον οποίο δούλεψε από το 1950 έως το 1955. Στη συνέχεια ανέλαβε το φωτογραφικό μέρος του περιοδικού «Εικόνες», το 1958 άρχισε η συνεργασία του με την «Καθημερινή» και το 1961 με την «Μεσημβρινή». Το 1968 έως το 1970 δημιούργησε το πρακτορείο «Διεθνές», από το 1970 έως το 1974 εργάστηκε στα «Σημερινά» και το 1974 επέστρεψε στην «Καθημερινή», αναλαμβάνοντας το φωτογραφικό τμήμα μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1987.

Ούτε ο Βασίλης Καραμανώλης ούτε ο Αλέκος Βουτσαράς έχουν μιλήσει για τη βραδιά της εισβολής στο Πολυτεχνείο όσο ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας και ο Βασίλης Καραγεώργος. Σε τιμητική εκδήλωση που οργάνωσε το ΤΕΙ Αθήνας τον Νοέμβριο του 1997, για τον ίδιο και τους Βουτσαρά, Σαρρηκώστα, ο Βασίλης Καραμανώλης θυμήθηκε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Βλέπαμε τους νέους στα παράθυρα να σκίζουν τα πουκάμισά τους και να δείχνουν τα στήθια τους φωνάζοντας για ελευθερία».

«Εκείνο το βράδυ στην Πατησίων και στη Στουρνάρη, με την αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπά μας, βλέπαμε αστυνομικούς με πολιτικά να κρατούν ξύλα, τα οποία έκρυβαν μέσα σε εφημερίδες».

«Ήμασταν προετοιμασμένοι για το τι θ' ακολουθούσε. Και ξαφνικά το τανκ σπάει την πύλη…» αφηγήθηκε ο φωτορεπόρτερ.

Αλέκος Βουτσαράς

Ο Αλέκος Βουτσαράς, γεννημένος το 1949 στην Αθήνα, είχε αρχίσει από μαθητής Γυμνασίου, το 1967, να συνεργάζεται με το συγκρότημα Λαμπράκη. Από το 1968 έως το 1970 δούλεψε στα «Διεθνή επίκαιρα» και στη συνέχεια ως ελεύθερος φωτορεπόρτερ. Τις φωτογραφίες του με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου τις διοχέτευσε σε 15 πρακτορεία του εξωτερικού.

Στην ίδια εκδήλωση στο ΤΕΙ Αθήνας το 1997, είχε πει: «Μια φωτογραφία αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Καθεμιά στιγμή απόλυτη και μοναδική. Δεν μπορείς να περιγράψεις τις σκηνές αυτές που στη συνέχεια έγραψαν ιστορία». Εξέφρασε όμως και το παράπονο όλων για τις φωτογραφίες τους, που κλάπηκαν τότε και πουλήθηκαν απ' άλλους.

«Κανείς απ' αυτούς δεν μπόρεσε, όμως, να πάρει από μέσα μας αυτό που εμείς ζήσαμε εκείνο το βράδυ», είπε.

Δυστυχώς, το πολύτιμο αρχείο του φέρεται να καταστράφηκε ολοσχερώς στις φωτιές της Πάρνηθας το 2021, όταν κάηκε το ξύλινο σπίτι του στην Βαρυμπόμπη.

* Τα βιογραφικά στοιχεία των Αριστοτέλη Σαρρηκώστα, Βασίλη Καραμανώλη και Αλέκου Βουτσαρά αντλήθηκαν από το βιβλίο του Γρηγόρη Βλασσά «Επάγγελμα φωτορεπόρτερ» (2002, εκδ. Photo Imaging Group), ενώ του Βασίλη Καραγεώργου από τον εκδοτικό οίκο Flippress.

Δείτε στη συνέχεια μια επιλογή από το φωτορεπορτάζ του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα για το πρακτορείο Associated Press:

Διαβάστε εδώ ολό το αφιέρωμα του CNN Greece για τα 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου