Τέχνη 1821: Ανάλυση της Χάρτας του Ρήγα ή Χάρτας της Ελλάδος, 1796-1797

Είναι ο σημαντικότερος και πιο εντυπωσιακός χάρτης της ελληνικής χαρτογραφίας κατά τα προεπαναστατικά χρόνια. Αποτελείται από 12 φύλλα, τα οποία ενωμένα φτάνουν σε συνολικό μέγεθος 205Χ205 εκ.

Τον σχεδίασε ο Έλληνας διαφωτιστής και πρωτεργάτης της Ελληνικής Επανάστασης, Ρήγας Φεραίος ο Βελεστινλής (1757-1798) και τυπώθηκε από τον Franz Müller στο τυπογραφείο του Jacob Nitsch στη Βιέννη, το πρώτο φύλλο το 1796 και το σύνολο του χάρτη το 1797.

Ο Ρήγας είχε ως πρότυπο τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδας, σχεδιασμένο από τον Γάλλο ιστορικό χαρτογράφο Guillaume Delisle (1675-1726), ο οποίος επεξέτεινε τα όρια της Ελλάδας στα Βαλκάνια μέχρι τον Δούναβη και στη Μικρά Ασία, αλλά είχε υπόψη του και άλλους χάρτες της ίδιας τυπολογίας που κυριαρχούσε στην ευρωπαϊκή χαρτογραφία του 18ου αιώνα.

Στο περίτεχνο κόσμημα (cartouche) παρατίθεται ο πλήρης τίτλος «Χάρτα της Ελλάδος εν η περιέχονται αι νήσοι αυτής και μέρος των εις την Ευρώπην και Μικράν Ασίαν πολυαρίθμων αποικών αυτής...» και υπάρχουν πολλές εικονογραφικές αναφορές στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό. Κυριαρχεί η αλληγορική μορφή της αναγεννώμενης Ελλάδας που κρατά τα σύμβολα των γραμμάτων (γραφίδα), των τεχνών (πίνακα των αρχιτεκτονικών ρυθμών) και του εμπορίου (κηρύκειο). Κάτω, στο κέντρο εικονίζεται η πάλη του Ηρακλή με την Αμαζόνα (συμβολική παράσταση της διαμάχης μεταξύ Ανατολής και Δύσης), δεξιά ο μύθος του Δευκαλίωνα και αριστερά η Αργώ (αναφορά στη διασπορά και τις περιπλανήσεις του Ελληνισμού).

Η Χάρτα περιλαμβάνει, όπως αναφέρεται στον τίτλο, τοπογραφικά σχέδια ιστορικών πόλεων, της Αθήνας, των Θερμοπυλών, της Σπάρτης, της Ολυμπίας, των Δελφών, των Πλαταιών, της Σαλαμίνας και μια τυπική κάτοψη αρχαίου ελληνικού θεάτρου, δάνεια από την εικονογράφηση του Jean-Denis Barbié du Bocage (1760-1825) για το βιβλίο του ελληνιστή αββά Jean-Jacques Barthelémy (1716-1795) «Ταξίδι του νέου Ανάχαρση στην Ελλάδα» (1788), ένα διάσημο τετράτομο εγκυκλοπαιδικό και μυθιστορηματικό έργο αρχαιολατρικού περιεχομένου, με τη μετάφραση του οποίου είχε ασχοληθεί και ο Ρήγας.

Αναγράφονται, επίσης, ονόματα τόπων, βασιλέων και απεικονίζονται 161 αρχαία νομίσματα από την αυτοκρατορική συλλογή της Βιέννης.

Η Χάρτα τυπώθηκε σε 1220 αντίτυπα και ο Ευστράτιος Αργέντης χρηματοδότησε την έκδοση και συνέβαλε στη διακίνηση της.

Προσδιορίζοντας τον Ελληνισμό με ιστορικά και πολιτισμικά κριτήρια και όχι γεωγραφικά, ο Ρήγας πρόβαλε το πολιτικό του όραμα για την απελευθέρωση της Βαλκανικής χερσονήσου από τον οθωμανικό ζυγό. Η Χάρτα από πολύ νωρίς θεωρήθηκε ένα από τα σημαντικά του έργα, συμπλήρωμα του Θούριου και μέσο για τη διάδοση των επαναστατικών του ιδεών.

Τα τυπώματα της Χάρτας που είχε μαζί του ο Ρήγας, ερχόμενος στην Ελλάδα για την προετοιμασία της Επανάστασης, κατασχέθηκαν και καταστράφηκαν μαζί με το υπόλοιπο προπαγανδιστικό υλικό, όταν το 1797 συνελήφθη στην Τεργέστη από τις αυστροουγγρικές αρχές.

Σήμερα είναι γνωστά 40 αντίτυπα της Χάρτας σε όλον τον κόσμο. Στην Ελλάδα, η Βουλή έχει δύο αντίτυπα, όπως και η Τράπεζα της Ελλάδος και διάφοροι φορείς, όπως το ΜΙΕΤ, η Συλλογή Φινόπουλου, η ΔΕΗ, το υπουργείο Εξωτερικών, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, η Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη Κοζάνης και διάφοροι συλλέκτες.

Η Χάρτα του Ρήγα προστατεύεται με νόμο, θεωρούμενη πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας.

Με τη συνδρομή της Εταιρείας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης

Δείτε εδώ το μεγάλο αφιέρωμα του CNN Greece στην επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821