«1821. Πριν και Μετά»: Μία μεγάλη έκθεση από το Μουσείο Μπενάκη

Γράφουν οι Τάσος Σακελλαρόπουλος και Μαρία Δημητριάδου, Υπεύθυνοι Ιστορικών Αρχείων Μουσείου Μπενάκη και επιμελητές της έκθεσης και του καταλόγου που την συνοδεύει

Μια μεγάλη έκθεση για τα πρώτα εκατό χρόνια του νεότερου Ελληνισμού, με αφορμή την επέτειο των διακοσίων ετών από το 1821.

Δύο αιώνες μετά την έναρξη της ελληνικής Επανάστασης του 1821, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες διατηρούν ισχυρή την συμβολική σύνδεση τους με το κορυφαίο αυτό γεγονός που σήμανε τελικά, την απαρχή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους. Μέσα από καθημερινές αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα, σχολικές εμπειρίες, αδριάντες, μνημεία, εκδρομές στην ύπαιθρο και επισκέψεις σε άλλες πόλεις και χωριά, «συναντάμε» στοιχεία από τον ελληνικό Αγώνα της ανεξαρτησίας. Πρόκειται για ένα σύνολο που καθιστά οικείο εκείνο το παρελθόν, οικείο και ενοποιητικό μέσα από μια διαδικασία που συνθέτει μια κοινή ταυτότητα και μέσα από μηνύματα αντιληπτά στο σύνολο όσων ζουν στην Ελλάδα αλλά και όσων ζουν σε ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού. Με αυτήν την θετική σκέψη για την ισχυρή συμβολική παρουσία του άμεσου παρελθόντος, το Μουσείο Μπενάκη σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδος, την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και την ALPHA BANK συνδιοργάνωσαν μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «1821 Πριν και Μετά», μια έκθεση στην οποία παρουσιάζονται τα πρώτα εκατό χρόνια του νεότερου Ελληνισμού, μια έκθεση ιστορίας και τέχνης που αφορά την περίοδο 1770-1870 και είναι χωρισμένη σε τρία μέρη. Τα έργα, τα τεκμήρια και τα αντικείμενα είναι συνολικά χίλια διακόσια και προέρχονται κατά το μεγαλύτερο μέρος από το Μουσείο Μπενάκης αλλά και από τις συλλογές και τα αρχεία των συνδιοργανώτριων τραπεζών όπως και από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και από απογόνους αγωνιστών.

Το πρώτο μέρος αφορά την περίοδο που δομούνται οι προϋποθέσεις και προετοιμάζεται η Επανάσταση. Ξεκινάει με τα Ορλωφικά και ολοκληρώνεται με ίδρυση και την δράση της Φιλικής Εταιρείας. Εκτός των ιστορικών γεγονότων παρουσιάζονται, η καθημερινότητα των Ελλήνων και των άλλων λαών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το εμπόριο, η παιδεία και η έκδοση ελληνικών βιβλίων, οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι, η δράση του Αλή Πασά, οι Κλέφτες και οι Αρματωλοί, το όραμα του Ρήγα Φεραίου και τέλος την ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας. Μέσα από χάρτες περιηγητών, φιρμάνια σουλτάνων, τεκμήρια που αποδίδουν προνόμια στις ελληνικές συντεχνίες της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, σπάνια βιβλία, κοσμήματα, σκεύη καθημερινής χρήσης, φορεσιές, ελαιογραφίες, την χάρτα του Ρήγα, τα εφοδιαστικά έγγραφα της Φιλικής Εταιρείας αποδίδεται το σύνολο του πλαισίου της ζωής και της δράσης των Ελλήνων και τα βήματα που διαμόρφωσαν την πορεία προς την Επανάσταση.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η περίοδος από τον Μάρτιο του 1821 έως και το φθινόπωρο του 1831 και την δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. Μέσα από χρονολογική αφήγηση παρουσιάζονται τα πολεμικά, τα πολιτικά αλλά και τα θεσμικά γεγονότα του Αγώνα της ανεξαρτησίας έως την ναυμαχία του Ναβαρίνου τον Οκτώβριο του 1827. Η αφήγηση αυτή αποδίδεται ανά έτος μέσα από έργα τέχνης, στα οποία αποτυπώνονται τα γεγονότα αλλά και μέσα από αρχειακά τεκμήρια στα οποία καταγράφονται τα στοιχεία που αποτελούν το υλικό της επιστημονικής μελέτης της περιόδου, όπως η επικοινωνία μεταξύ των πολεμικών ηγετών, η εκλογή παραστατών δηλαδή εκπροσώπων των επαναστατημένων περιοχών για την συμμετοχή τους στις Εθνοσυνελεύσεις, τα ζητήματα των Εμφυλίων πολέμων, τα οικονομικά στοιχεία. Το κορυφαίο γεγονός της Επανάστασης, η ναυμαχία του Ναβαρίνου, παρουσιάζεται μέσα από μεγάλες ελαιογραφίες, μέσα από εκθέσεις, προσωπικά αντικείμενα και σχεδιαγράμματα αξιωματικών που έλαβαν μέρος. Σε ιδιαίτερο χώρο παρουσιάζεται ο Φιλελληνισμός και η προσωπογραφία των ηρώων και των ηρωίδων του Αγώνα μέσα από αφιερώματα, προσωπογραφίες, χαρακτικά, γλυπτά, χειρόγραφα αλλά και σύγχρονα έργα τέχνης στα οποία αποτυπώνονται οι μορφές τους. Η ενότητα αυτή της έκθεσης ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της διακυβέρνησης της χώρας από τον Ιωάννη Καποδίστρια, από τις προσπάθειες του να εγκαταστήσει κρατικές δομές, τις δυσκολίες που συνάντησε αλλά και από στοιχεία του τραγικού τέλους που είχε ο ίδιος.

Στο τρίτο μέρος της έκθεσης μας παρουσιάζεται, η περίοδος της βασιλείας του Όθωνα, η εγκατάσταση της πρωτεύουσας στην Αθήνα και τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α’. Μέσα από προσωπικά αντικείμενα των βασιλέων, φορεσιές της Αυλής, αντικείμενα της αστικής ζωής αναδεικνύεται η ζωή της πρώτης περιόδου του ελληνικού κράτους. Μέσα από προγράμματα εκπαίδευσης, βιβλία, τεκμήρια για το αυτοκέφαλο της ελληνικής εκκλησίας, οικονομικά στοιχεία τραπεζών, έργα οδοποιίας παρουσιάζεται η σχολική και η εκκλησιαστικά ζωή, η ανάπτυξη του εμπορίου και τα δημόσια έργα. Μια μικρότερη έκθεση μέσα στην μεγάλη έκθεση αποτελεί η Αθήνα, ως δυτικό πείραμα, ως πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, με τεκμήρια από το χάραγμα των οδών και των λεωφόρων, σχέδια των νέων κτιρίων, τεκμήρια από την πρώιμη αρχαιολογική δραστηριότητα της κρατικής υπηρεσίας αλλά και της γερμανικής και της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής. Παράλληλα παρουσιάζονται και δύο ενότητες που αφορούν την εθνική ιδεολογία της περιόδου οι οποίες είναι αφιερωμένες στην Μεγάλη Ιδέα κατά την περίοδο του Όθωνα και στον Αλυτρωτισμό την περίοδο του Γεωργίου Α΄.

Ξεχωριστή ενότητα αποτελεί η ενδυματολογική εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας με βήματα από την φουστανέλα στα «φράγκικα», τα «δυτικά» ρούχα, μέσα από την συλλογή του σκηνογράφου και ενδυματολόγου Διονύση Φωτόπουλου.

Παρούσα και η ελληνική τέχνη του 19^ου αιώνα, όπου η Επανάσταση αποτυπώνεται πλήρης ιδεολογικών μηνυμάτων ως ενοποιητικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας αλλά και η τέχνη του 20^ου αιώνα όπου η παρουσίαση αγωνιστών και τόπων της Επανάστασης από σύγχρονους καλλιτέχνες αναδεικνύει την «αντοχή» του Αγώνα της Ανεξαρτησίας ως έμπνευση στους σύγχρονους καλλιτέχνες. Τέλος η έκθεση ολοκληρώνεται με την παρουσίαση τριών πινάκων με θέμα τα εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου, οι οποίοι ανήκουν στις τρεις συνδιοργανώτριες Τράπεζες και παρουσιάζονται για πρώτη φορά.

Τα σπάνια αντικείμενα του νεότερου ελληνισμού που παρουσιάζονται στην έκθεση και στον κατάλογο που την συνοδεύει, δημιουργούν μια γέφυρα ουσίας με το πρόσφατο παρελθόν όπως και η χειρόγραφη παρτιτούρα του Εθνικού Ύμνου, από την συλλογή του Αντώνη Μπενάκη, η οποία αποχαιρετά τους επισκέπτες της έκθεσης.

Δείτε εδώ το μεγάλο αφιέρωμα του CNN Greece στην επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821