Pablo Picasso: μια κραυγή διαμαρτυρίας

Τάσος Οικονόμου

Δευτέρα, 26 Οκτωβρίου 2015 23:48

Ο Picasso το 1937 παρουσίασε ένα από τα εμβληματικότερα έργα της σύγχρονης τέχνης , την «Γκερνίκα», λάδι σε μουσαμά, 349,3 x 776, 6 εκ., που αποτελεί κραυγή διαμαρτυρίας για τον βομβαρδισμό της ομώνυμης ισπανικής πόλης από τα γερμανικά αεροπλάνα κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου.

Ο πίνακας αυτός εντάσσεται στους πολιτιστικούς θησαυρούς της Ισπανίας –εκτός της οποίας δεν εκτίθεται ποτέ– και αποκαλύπτει διαχρονικά, με τη μοναδική εκφραστική του δύναμη, το χρέος μας απέναντι στην ανθρωπότητα. Η συνταρακτική κραυγή για την ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς και για την τραγικότητα της ιστορίας, της φρίκης της βίας και του εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας καθιστούν το έργο αιώνιο σύμβολο ενάντια στη βαρβαρότητα του πολέμου, του φασισμού και του ναζισμού.

Ο Picasso έζησε ανάμεσα σε δύο εφιαλτικούς παγκόσμιους πολέμους. Με το έργο και την πολιτική του στάση υποστήριζε ότι η ελευθερία βρίσκεται στη δικαιοσύνη και στην αναγνώριση των δικαιωμάτων του άλλου, δηλαδή στο βασικό δικαίωμα του ανθρώπου να ζει ειρηνικά και αρμονικά ανάμεσα στους άλλους λαούς. Γίνεται έτσι ο παθιασμένος υπερασπιστής και διαμεσολαβητής της κοινωνικής διαμαρτυρίας.

Ο Picasso τον Μάιο του 1946 αφιερώνει στον ελληνικό λαό για την αυτοθυσία και τη γενναιότητά του ενάντια στον Γερμανό κατακτητή τον πίνακα «Γυναικείο κεφάλι» γράφοντας στην πίσω του πλευρά «Pour le Peuple Grec, Hommage de Picasso».

Ήταν σίγουρα συνειδητά πολιτικοποιημένος και ευαισθητοποιημένος απέναντι στις ιστορικές τύχες των Ισπανών και των Ελλήνων, οι οποίοι βίωσαν παράλληλους αιματηρούς εμφυλίους πολέμους και μακρόχρονες εφιαλτικές δικτατορίες. Ο Picasso, αν και ποτέ δεν επισκέφθηκε την Ελλάδα, ήταν βαθιά μυημένος στην ιστορία και τον πολιτισμό της, στη ζωγραφική του Απολλόδωρου και του Ζεύξη, στην πλαστικότητα των αρχαϊκών γλυπτών και του Πραξιτέλη. Η ελληνική μυθολογία άσκησε βαθύτατη επίδραση στο έργο του, ο Μινώταυρος και οι Μινωταυρομαχίες, από τα πιο δημοφιλή του θέματα, τροφοδοτούν από το 1928 έως το 1937, τη δημιουργική του δράση. Χαρακτηριστικά έχει δηλώσει: «Αν σημειώναμε πάνω σ’ έναν χάρτη όλους τους δρόμους απ’ όπου έχω περάσει κι αν τους συνδέαμε με μια γραμμή, ίσως αυτό να απεικόνιζε έναν Μινώταυρο».

Ο σκοτεινός κόσμος του μύθου τον ελκύει και τον παρασύρει στον δικό του λαβύρινθο. Ελεύθερος από καθετί συμβατικό, παρέμεινε αδέσμευτος απέναντι στο μυστήριο και το άγνωστο. Εξάλλου, η ανθρωποκεντρική τέχνη, που υπηρέτησε αδιάλειπτα επί οκτώ δεκαετίες, αναπτύσσει διάλογο άλλοτε με την αφρικανική τέχνη και άλλοτε με την αρχαϊκή, άλλοτε με την αρχαία κλασική και άλλοτε με τον κυβισμό, του οποίου, άλλωστε, μαζί με τον Braque υπήρξαν ιδρυτές από το 1907 έως το 1914 περίπου.

Στα πορτρέτα του Picasso απεικονίζεται η αλήθεια του κόσμου. Σε άλλα αντανακλάται η θλίψη, όπως σε εκείνα με θέμα την μητρότητα και τις ταλαιπωρημένες μητέρες που συναντούσε στη φυλακή του Saint Lazare, τις πόρνες, τους ανάπηρους και τους ζητιάνους και σε άλλα, όπως οι αρλεκίνοι, οι παλιάτσοι και οι σαλτιμπάγκοι, τοποθετεί ανάμεσα τους και τη δική του μορφή αρχίζοντας το παιχνίδι των συνειρμικών παραπομπών στο τσίρκο της ζωής. Η αυστηρή κριτική του ματιά και η ουσιαστική του προσέγγιση ορίζουν σε έναν μεγάλο βαθμό τη μεταμοντέρνα συνείδηση. Τα πορτρέτα του γίνονται καθρέπτες της αδιαπραγμάτευτης ευαισθησίας του προς την πραγματικότητα. Από το περίφημο σχέδιο «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο» του 1952, που είναι εμπνευσμένο από τη δίκη και την εκτέλεση του Μπελογιάννη και το σχέδιο «ο Παρθενώνας», που φιλοτέχνησε με μολύβι σε χαρτί για την υπεράσπιση του Μανώλη Γλέζου, έως τα πορτρέτα του, που απεικονίζεται η αλήθεια του κόσμου, με τις τρυφερές γυναικείες μορφές, που ήταν μούσες της δημιουργικής του δράσης. Έτσι, η ζωγραφική και η χαρακτική του εκφράζουν μια δυνατή οπτική επαλήθευση της ποίησής του για την τέχνη και τη ζωή, μια μνημείωση του έρωτα και του θανάτου. Εκείνο που άμεσα τον ενδιέφερε ήταν τα αυθόρμητα αισθήματα, αδιαφορώντας για την κλασική τελειότητα. Εμπνεόταν από την καθημερινότητα χωρίς να επιδιώκει καμία της εξιδανίκευση ή προσποίηση χαρίζοντας στον κόσμο ένα περιστέρι , το αιώνιο σύμβολο της ειρήνης.

*Τάκης Μαυρωτάς, Διευθυντής Εικαστικού Προγράμματος Β. & Μ. Θεοχαράκη