Η συμβολή της εκκλησίας στον Αγώνα αποτυπώθηκε με εμφατικό – πολλές φορές και συγκινητικό τρόπο – στα έργα τέχνης που έχουν ως θέμα τους την Επανάσταση. Οι πίνακες με θέμα την κήρυξη του πολέμου, όλοι έχουν έναν εκπρόσωπο της Εκκλησίας παρόντα, ενώ χαρακτηριστικά είναι επίσης τα έργα του Θεόδωρου Βρυζάκη, του Λύτρα, του Τσόκου, του Γύζη και άλλων, όπου επίσης αποτυπώνεται πολύ σαφώς η συμμετοχή των κληρικών στην Επανάσταση.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ο κλήρος στο πλευρό του λαού
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, μία από τις σημαντικότερες μορφές της Επανάστασης, σήκωσε το λάβαρο του Αγώνα από την αρχή και το πλήρωσε με τη ζωή του. Ο Παπαφλέσσας έχει μείνει στην ιστορία ως μία μορφή ανυπότακτη, που κέρδισε τον σεβασμό φίλων κι εχθρών, ενώ ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ με τη θυσία του στην αγχόνη της Πύλης, συγκίνησε και συσπείρωσε τους Έλληνες.
Είναι άλλωστε γεγονός πως οι ιερείς της εποχής ήταν για τους Έλληνες οι μορφές που «μιλούσαν» περισσότερο από κάθε άλλον στην ψυχή τους, καθώς ήταν η έντονη θρησκευτική τους συνείδηση που τους «επέβαλε» να ενωθούν και να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, το «δίκιο» τους.
Η εκκλησία άλλωστε είχε «αναλάβει» τη μόρφωση των σκλαβωμένων Ελλήνων. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, μία από τις σπουδαιότερες μορφές της εκκλησίας κατά την Τουρκοκρατία, γράφει ο ίδιος το 1779 πως «έως τριάκοντα επαρχίας περιήλθον, δέκα σχολεία ελληνικά εποίησα, διακόσια δια κοινά γράμματα».
Ο Άνθιμος Γαζής γράφει στον Λόγιο Ερμή (1814-15) σχολιάζοντας το γεγονός πως μοναστήρια στην Αθήνα «εσύστησαν έτι και φιλοσοφικόν σχολείον»: «Είθε να εμιμούντο το καλόν τούτο παράδειγμα και όλοι οι ημέτεροι Εκκλησιαστικοί! Και τη αληθεία τότε ευδοκιμήσει το γένος, όταν οι Ιερείς φιλοσοφήσωσιν η οι φιλόσοφοι ιερατεύσωσιν».
Η συμβολή της εκκλησίας στον Αγώνα αποτυπώθηκε με εμφατικό – πολλές φορές και συγκινητικό τρόπο – στα έργα τέχνης που έχουν ως θέμα τους την Επανάσταση. Οι πίνακες με θέμα την κήρυξη του πολέμου, όλοι έχουν έναν εκπρόσωπο της Εκκλησίας παρόντα, ενώ χαρακτηριστικά είναι επίσης τα έργα του Θεόδωρου Βρυζάκη, του Λύτρα, του Τσόκου, του Γύζη και άλλων, όπου επίσης αποτυπώνεται πολύ σαφώς η συμμετοχή των κληρικών στην Επανάσταση.
Ένα από τα ορθόδοξα μοναστήρια, η Ιερά Μονή Αγίας Λαύρας, αποτέλεσε το σύμβολο του ξεσπάσματος του Αγώνα, με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό να υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης και να ψάλλει «αναστήτωσαν οι Έλληνες», δίνοντας θάρρος στους αγωνιστές, στεκόμενος δίπλα τους με το σπαθί του. Δείτε το οδοιπορικό του CNN Greece στο ιστορικό μοναστήρι.