Δημήτρης Μυταράς: λόγια και έργα ενός μεγάλου Έλληνα

Η Ελλάδα των τεχνών και της πρωτοπορίας πενθεί. Μέσα σε δύο μέρες δύο μεγάλοι δημιουργοί πέρασαν στην αθανασία. Ο ζωγράφος, καθηγητής και ακαδημαϊκός Δημήτρης Μυταράς έφυγε την ίδια εβδομάδα με τον ιδανικό εκπρόσωπο της Ποπ Αρτ στην Ελλάδα Γιώργο Ιωάννου.

"Ο μεγάλος καλλιτέχνης δημιουργεί ελεύθερα ακόμα και σε ένα κελί φυλακής" έχει πει ο Μυταράς. Εδώ ένας μικρός φόρος τιμής με ένα κείμενο του για την τέχνη, ένα παράπονο που τον πλήγωσε και έργα του από τη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης ενός δημιουργού που η απώλεια του μας κάνει κατά τι φτωχότερους απόψε.

Πέθανε ο Δημήτρης Μυταράς

"Ο τοίχος του σπιτιού είναι ο πρώτος καμβάς που έχει ένα παιδί στη διάθεσή του για να ζωγραφίσει. Σε όλα τα σπίτια μπορείτε να δείτε ζωγραφιές πάνω στους τοίχους".

Πέθανε ο Γιώργος Ιωάννου

"Η Χαλκίδα είναι η πατρίδα μου, ένα μέρος που δεν μπορώ να αποχωριστώ. Είναι μια θάλασσα την οποία αγαπώ και με λυπεί που την καταστρέφουμε με την υπέρ αλίευση. Είναι η πόλη που προσπαθούμε να κάνουμε κάτι, που δε γίνεται πολύ εύκολα. Είναι εμείς, εγώ ο ίδιος. Έχω ζήσει εδώ από μικρό παιδί. Είναι σαν το σπίτι μου. Τι μπορεί να πει κανείς για το σπίτι του; Έχω γράψει ποιήματα, έχω ζωγραφίσει πίνακες που δηλώνουν την καταγωγή μου. Δεν το έκανα επίτηδες ξέρετε. Την κατοικώ μονίμως είτε είμαι εδώ, είτε είμαι κάπου αλλού. Αισθάνομαι ασφαλής εδώ. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής σπρώχνει προς τα άκρα. Η Χαλκίδα είναι μια άκρη και εγώ θέλω να έρθω να μείνω εδώ μόνιμα κάποτε..."

"Τί είναι η Τέχνη;

H τέχνη μοιάζει με κοινωνικό φαινόμενο, αλλά στην ουσία είναι ένα σχεδόν φυσικό φαινόμενο, κάτι σαν ηφαιστειακή εκτόνωση. Δεν καταγράφει την ιστορία ούτε κάνει ιστορία, ούτε προηγείται της εποχής της ούτε την ακολουθεί. H τέχνη είναι ο έρωτας, με την πλατύτερη σημασία της λέξης, είναι η έκφραση και το ξεχείλισμα μιας πληρότητας. Δεν υπακούει σε θεωρίες, τις οποίες διαψεύδει μονίμως, έχει δική της λογική και δεν ερμηνεύεται με λόγια. H τέχνη δεν είναι μαχητική ή ήρεμη, αλλά είναι σαν τον άνεμο, που άλλοτε είναι άγριος και δυνατός και άλλοτε γαλήνιος.

H τέχνη δε μορφώνει αλλά κάνει κάτι περισσότερο, σε συνδέει με το μυστήριο της ύπαρξης. Δεν αποδίδει δικαιοσύνη, είναι πέρα απ’ αυτή. H τέχνη δεν στρατεύεται αλλά ανήκει στους αθώους, είτε αυτοί βρίσκονται στη φυλακή είτε πρόκειται για τον αυστηρό διευθυντή της απέναντι επιχείρησης.

H τέχνη απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, αλλά είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς ποιοι είναι οι ελεύθεροι άνθρωποι. H τέχνη δεν ερμηνεύεται ούτε με πολιτικά ούτε με καλλιτεχνικά μανιφέστα. Oι σχολές, τα υλικά, οι τεχνοτροπίες, οι κοινωνικές ανακατατάξεις, οι συζητήσεις, οι φιλοσοφίες και τα κείμενα ασχολούνται μόνο με τα ερεθίσματα που δημιουργούν την τέχνη. Tην ίδια όμως τίποτε απολύτως δεν την ερμηνεύει.

H τέχνη δεν έχει σχέση με το μάρκετινγκ, τους πλειστηριασμούς και τιμές – όλα αυτά είναι ξένα σώματα. Tο σπήλαιο του Λασκό δεν ήταν γκαλερί. O καλλιτέχνης συχνά δε γνωρίζει αν αυτό που έκανε, είναι καλό ή κακό. Σπάνια οι πρωτοπόροι πιστεύουν ότι είναι πρωτοπόροι.

Για την πρωτοπορία τους σίγουροι είναι αυτοί που τους ακολουθούν. H τέχνη δεν απομυθοποιείται. «Όταν ξύσεις ένα αληθινό έργο τέχνης θα τρέξει λίγο αίμα», λέει κάποιος. Πολλά πράγματα μιμούνται την τέχνη και πολλοί μιμούνται τους καλλιτέχνες. Πολλοί καλλιτέχνες απαντούν σε ερωτήσεις που δεν υποψιάζονται. Aπαντούν σε ανθρώπους που δε γνώριζαν την ερώτηση. Άλλο είναι η μόρφωση και άλλο η καλλιέργεια του πνεύματος. H τέχνη ερμηνεύεται μόνο με τέχνη, όπως ο πιανίστας ερμηνεύει τη μουσική σύνθεση. H τέχνη δεν προοδεύει ποτέ, μην τη συγχέουμε με την επιστήμη, απλώς αλλάζει πρόσωπα και τρόπους, για να πει κάθε φορά τα ίδια πράγματα. H τέχνη είναι κάτι πολύ απλό και ο καλλιτέχνης ένας σοφός. Σοφή και η γιαγιά του απέναντι διαμερίσματος, σοφός –καθόλου απίθανο– και ο πρόεδρος της Aκαδημίας.

Δείτε τα πρόσωπα των ανθρώπων καθώς περνούν από τις διαβάσεις των πεζών. Δείτε τους φθαρμένους τοίχους με τις σχισμένες αφίσες και τα πολύχρωμα συνθήματα. Δείτε τα κουρελιασμένα σύννεφα καθώς δύει ο ήλιος το απόγευμα. Δείτε το απέναντι δέντρο καθώς βγαίνουν οι μικροί βλαστοί περιμένοντας την άνοιξη. Θα έχετε κάνει μια καλή αρχή και υπάρχει ελπίς να αισθανθείτε τα έργα όλων των εποχών.

Tο μήνυμα του έργου τέχνης είναι πάντα ποιητικό, ακόμη κι όταν παριστάνει τις σφαγές της Xίου ή τις αρβύλες του Bαν Γκογκ. Δεν είναι υποχρεωτικό να αισθάνεστε και να αγαπάτε την τέχνη. Aπλώς είναι ένα προνόμιο. Aλλά τι προνόμιο!

Δημήτρης Mυταράς, Zωγράφος, 2007

"Έτσι απλά με πέταξαν έξω σαν να ήμουν ένα τίποτα.

Πριν από 2μισι περίπου χρόνια, ταυτόχρονα με την εκλογή μου στην Ακαδημία Αθηνών, είχα μία οπτική νευροπάθεια την οποία δεν διαπιστώσαμε αμέσως και αναγκάστηκα να πάω στη Σουηδία.

Εκεί διαγνώσθηκε η πάθησή μου. Αυτή η πάθηση επέρχεται, αλλά διαρκεί συνήθως 4 χρόνια.

Σε αυτό το διάστημα εγώ δεν έβλεπα και δεν μπορούσα να περπατήσω μόνος μου στον δρόμο. Να σκεφτείτε ότι έχω μια γυναίκα που μου γράφει τα βιβλία μου.

Στο ίδιο διάστημα δεν μπορούσα να πάω στην Ακαδημία. Μάλιστα, τους είχα στείλει και τρία γράμματα τα οποία είναι ήδη ανακοινωμένα. Τους έγραφα λοιπόν ότι δεν μπορούσα να πηγαίνω για αυτό τον λόγο. Και η απάντηση ήταν ότι σύμφωνα με τον κανονισμό της Ακαδημίας θα πρέπει να διαγραφώ γιατί δεν ήμουν εκεί.

Εγώ δεν έλειπα, αλλά ήμουν άρρωστος. Αυτό δεν το έλαβαν ποτέ υπόψιν τους, με αποτέλεσμα να μου κόψουν και τον μισθό. Και δεν σταμάτησαν εκεί, καθώς μου ζήτησαν πίσω και τους τρεις μισθούς που είχα εισπράξει μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Έτσι λοιπόν διεκόπη οποιαδήποτε παροχή είχα εγώ από την Ακαδημία. Εκείνο που ρώτησα επανειλημμένα ήταν να μου απαντήσουν στο αν αποβάλλεται όποιος αρρωσταίνει. Απάντηση δεν πήρα ποτέ. Αυτό που μου στοίχισε περισσότερο ήταν ότι την επόμενη χρονιά δεν υπήρχε το όνομά μου ούτε στην επετηρίδα. Έτσι απλά με πέταξαν έξω σαν να ήμουν ένα τίποτα."

Δημήτρης Mυταράς, Zωγράφος, Φεβρουάριος 2013