Ταξίδι στη γοητευτική ιστορία του κομπολογιού

Εκεί μας υποδέχθηκε η Ραλλού Γρομιτσάρη, που ίδρυσε το Μουσείο μαζί με τον πρώην σύζυγό της Αργύρη Ευαγγελινό, μας ξενάγησε στην εντυπωσιακή συλλογή του και μας μύησε στα μυστικά του ιδιαίτερου και παραγνωρισμένου αυτού αντικειμένου.

Ένα πάθος που κρατάει από πολύ παλιά

Βλέπετε, η αγάπη της οικογένειας για το κομπολόι πάει πολύ πίσω στο χρόνο, όταν στα τέλη του 19ου αιώνα, ο παππούς του Αργύρη Ευαγγελινού, έμπορος βαμβακιού από το Βόλο, έφερνε από την Αίγυπτο κομπολόγια για τους φίλους του. Φεύγοντας από τη ζωή, κληροδότησε στον εγγονό του ένα κουτάκι με σπάνια κομπολόγια, αλλά και το πάθος του γι αυτά.

“Το πάθος αυτό στην πορεία της ζωής μας εξελίχθηκε. Μαζεύαμε απ’όπου μπορούσαμε, ανάλογα με τα χρήματα που είχαμε, παλιά προσευχητάρια και κομπολόγια, ώσπου ήρθε η ώρα το 1994 και αγοράσαμε αυτό το μικρό κτίριο στο Ναύπλιο, που από το 1996 έγινε μουσείο και φιλοξενεί αποκλειστικά κομπολόγια,” μας είπε η κυρία Γρομιτσάρη εξιστορώντας τη γέννηση του μικρού μουσείου.

Ένα αριθμητήριο προσευχών για τους πιστούς του κόσμου

Στο Μουσείο Κομπολογιού μπορεί κανείς να θαυμάσει κομπολόγια και προσευχητάρια Ινδουιστών, Βουδιστών, Μουσουλμάνων, Καθολικών από τα βάθη της Ανατολής, τη Συρία, την Αίγυπτο, την Ευρώπη και φυσικά την Ελλάδα, κατασκευασμένα από το 1550 έως το 1950.

Άλλωστε το γνωστό σε όλους μας κομπολόι δεν είναι παρά ένας σχετικά πρόσφατος κρίκος στη μακραίωνη αλυσίδα της εξέλιξης ενός αντικειμένου που διαχρονικά επιτελούσε θρησκευτικούς σκοπούς, καθώς οι ανατολίτικες θρησκείες απαιτούσαν από τους πιστούς τους να αναπέμπουν πολυάριθμες διαφορετικές προσευχές αρκετές φορές τη μέρα. Έτσι ένα αντικείμενο που βοηθούσε στο μέτρημα έγινε απαραίτητο για τους πιστούς που σε μεγάλο βαθμό ήταν αναλφάβητοι και δεν είχαν γνώσεις αριθμητικής.

“Το πρώτο προσευχητάρι που φαίνεται πάνω στη γη είναι το ινδουιστικό, τον 5ο π.Χ. αιώνα. Στη συνέχεια οι βουδιστές έχουν ανάγκη να μετρήσουν τις αμέτρητες προσευχές τους και κάνουν ένα βουδιστικό προσευχητάρι, τη μάλα,” μας είπε η κυρία Γρομιτσάρη.

Οι Μουσουλμάνοι, με τη σειρά τους, φτιάχνουν το δικό τους προσευχητάρι, το Τέσμπι, το οποίο αποτελείται από 99 χάντρες, όσες και οι ιδιότητες του Αλλάχ που ο πιστός πρέπει να ανακαλέσει 5 φορές τη μέρα. Αν στο τέλος της προσευχής, περίσσευε κάποια χάντρα, ο πιστός ήξερε ότι έχει ξεχάσει κάποια αρετή, ενώ αν οι χάντρες τέλειωναν νωρίτερα, σήμαινε ότι ο πιστός πιθανότατα είχε μνημονεύσει κάποια ιδιότητα του Αλλάχ δύο φορές.

Αντίστοιχη είναι και η φιλοσοφία των ελληνικών κομποσχοινιών, αλλά και των ροζάριων των καθολικών. “Όλα αυτά τα προσευχητάρια είναι στην ουσία ένας κύκλος, σφιχτά δεμένος όπου το μόνο που χωρά είναι ο αντίχειρας για να μετρήσει το συγκεκριμένο αριθμό προσευχών για το συγκεκριμένο θεό,” μας εξήγησε η συνιδρύτρια του Μουσείου που μελετά το κομπολόι και την ιστορία του εδώ και πολλά χρόνια.

Από τη σιωπή της προσευχής στο γνώριμο, εξωστρεφή ήχο του κομπολογιού

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ο Έλληνας έβλεπε στα χέρια του Τούρκου κατακτητή κάτι που στα μάτια του έμοιαζε απλώς με ...χάντρινο παιχνίδι. Κάπως έτσι δημιουργήθηκε το ελληνικό κομπολόι που για πρώτη φορά αποποιήθηκε το σιωπηλό, θρησκευτικό χαρακτήρα των προδρόμων του και αντί να μετράει προσευχές, μετρούσε “τους καημούς και τους αναστεναγμούς”.

Οι Έλληνες εισήγαγαν για πρώτη φορά την καινοτομία του δαστήματος ανάμεσα στις χάντρες που τους επέτρεψε πια να χτυπούν η μία πάνω στην άλλη και να παράγουν τον χαρακτηριστικό ήχο του κομπολογιού. Από εκεί πήρε το όνομά του και το κομπολόι που σημαίνει ήχος, κρότος που παράγεται από ίδια αντικείμενα σε σειρά. Και κάπως έτσι εγένετο κρότος, εκεί που υπήρχε σιωπή -γιατί ένα προσευχητάριο δεν έχει σκοπό να έχει ήχο, ο ήχος είναι εσωτερικός, αυτός της προσευχής.

Το αντικείμενο "χωρίς σκοπό" που κερδίζει τους ταξιδιώτες που το γνωρίζουν για πρώτη φορά

Μέσα στα 20 χρόνια της λειτουργίας του, το Μουσείο έχει γνωρίσει το κομπολόι σε ταξιδιώτες απ’όλο τον κόσμο. Ρωτήσαμε την κυρία Γρομιτσάρη ποιες είναι οι πρώτες αντιδράσεις όσων το μαθαίνουν για πρώτη φορά. “Εκείνο που τους εκπλήσσει είναι ότι το κομπολόι δεν έχει σκοπό, είναι ένα παιχνίδι το οποίο δίνει χαρά και ηρεμία, ίσως και έναν εσωτερικό διαλογισμό,” μας είπε. “Όταν όμως το ένας ξένος το γνωρίσει καλύτερα, το λατρεύει ουσιαστικά,” συμπλήρωσε. Και πράγματι στο κατάστημα-εργαστήριο που λειτουργεί στο ισόγειο του Μουσείου, οι περισσότεροι πελάτες προέρχονται από το εξωτερικό. “Έρχονται και ξαναέρχονται εδώ, έχουμε αλληλογραφία και το διαδίδουν στην πατρίδα τους,” κατέληξε.

Κεχριμπάρι: ο βασιλιάς του κομπολογιού

Αν και για την κατασκευή των κομπολογιών μέσα στους αιώνες έχει χρησιμοποιηθεί μια τεράστια γκάμα υλικών, όπως μαύρο ή κόκκινο κοράλλι, ελεφαντόδοντο, ξύλο, κόκκαλο, ακόμα και κουκούτσια καρπών ή σπόροι καλλωπιστικών φυτών, το κεχριμπάρι θεωρείται διαχρονικά ο βασιλιάς του είδους.

Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; “Το ήλεκτρο πιστεύεται ότι έχει κάποιες μοναδικές ιδιότητες," μας εξήγησε η κυρία Γρομιτσάρη. "Είναι σα να αναμοχλεύει και να ανασυντάσσει το μυ της καρδιάς, σα να τον ξαναφέρνει σε μια αρμονική λειτουργία.” Μάλιστα στη Ρωσία παραδοσιακά θεωρείται ότι το κεχριμπάρι, εφόσον, έρχεται σε επαφή με το δέρμα, έχει θεραπευτικές ιδιότητες και μπορεί να χαρίσει ευεξία ή να συμβάλει στη γρήγορη ανάρρωση και στην αντιμετώπιση νόσων του αναπνευστικού.

Κομπολόγια για όλες τις τσέπες

Στα καταστήματα μπορεί να βρει κανείς κομπολόγια για όλα τα βαλάντια. Η τιμή τους εξαρτάται κυρίως από το υλικό, το μέγεθος και το βάρος της χάντρας, αλλά και τη δεξιοτεχνία της κατασκευής τους.

“Η γκάμα των πολυεστερικών κομπολογιών ξεκινάει από 8 και φτάνει μέχρι τα 15 ευρώ,” μας είπε η κυρία Γρομιτσάρη, η οποία κατασκευάζει ακόμη και τα οικονομικότερα κομπολόγια της με πρότυπο το σχήμα και το μέγεθος των χαντρών των παλιών παραδοσιακών κομπολογιών. Όταν βέβαια πάμε στα κεχριμπαρένια, οι τιμές αλλάζουν, ανάλογα με την προέλευση του κεχριμπαριού, το βάρος του και το αν οι χάντρες είναι κατασκευασμένες από κεχριμπάρι κομμένο στο χέρι ή από κεχριμπάρι υπό πίεση που τις καθιστά πιο ανθεκτικές. Έτσι, ένα κεχριμπαρένια κομπολόι ξεκινάει από 40 ευρώ, αλλά μπορεί να φτάσει αρκετές εκατοντάδες ή ακόμη και χιλιάδες ευρώ.

Αυτό που έχει σημασία είναι να βρει κανείς το κομπολόι που θα "φωλιάσει" στο χέρι του

Είτε κάποιος επιλέξει ένα κομπολόι των 8 ευρώ, είτε των χιλίων, αυτό που έχει σημασία, μας τόνισε η κυρία Γρομιτσάρη, είναι να βρει αυτό που θα ταιριάξει περισσότερο στο χέρι του.

“Συνήθως ο πελάτης δεν ξέρει τι κομπολόι θέλει. Για αυτό το λόγο, είμαστε στη διάθεσή του ώστε να σπαταλήσει όσο χρόνο θέλει, να πάρει στα χέρια του πολλά κομπολόγια, από πολλά υλικά, σε διάφορα σχήματα και μεγέθη. Επιμένουμε σ’ αυτό, γιατί αν ένας άνθρωπος που για πρώτη φορά κρατάει κομπολόι, πετύχει να βρει το ιδανικό του, δε θ’αφήσει ποτέ αυτό το κομπολόι από το χέρι του.”

Ακολουθήστε το ένστικτό σας και βρείτε το ιδανικό για εσάς

Πράγματι, δεν χρειάζονται περισσότερα από λίγα λεπτά παιχνιδιού με τις γυαλιστερές χάντρες για να καταλάβεις αν το κομπολόι που κρατάς στο χέρι σου θα σε συντροφεύει για πολύ καιρό ακόμη. Μια δοκιμή, λοιπόν, θα σας πείσει.