Τι συζήτησε ο Έλληνας πρωθυπουργός με τον αντιπρόεδρο της Γουατεμάλας

Με αφορμή αυτήν τη συνάντηση, μπορεί κανείς να αναζητήσει στη Γουατεμάλα το εμβληματικό παράδειγμα για το τι σημαίνει στην πραγματικότητα κλιματική αλλαγή.

Σε μια πρόχειρη αναδρομή στην πιο πρόσφατη πολιτική ιστορία της χώρας διαβάζουμε ότι ο Φουέντες αντικατέστησε στα μέσα Σεπτεμβρίου τον αντιπροέδρο Αλεχάντρο Μαλντονάδο Αγκίρε (Alejandro Maldonado Aguirre), ο οποίος πήρε τη θέση του προέδρου και πρώην ταξίαρχου Όττο Πέρεζ Μολίνα (Otto Pérez Molina), ο οποίος στις 2 Σεπτεμβρίου παραιτήθηκε, έχοντας χάσει την ασυλία του με απόφαση του Κογκρέσου, μετά την έκδοση εντάλματος σύλληψης από τον γενικό εισαγγελέα της χώρας για το ίδιο σκάνδαλο διαφθοράς -φοροαπαλλαγές ημετέρων στα τελωνεία της χώρας και δωροδοκίες 3,7 εκατ. δολαρίων- που τον περασμένο Μάιο είχε κοστίσει στην αντιπρόεδρο Ροξάνα Μπαλντέτι (Roxana Baldetti) της θέση της και πιο πρόσφατα τη φυλάκισή της.

Τα πρόσωπα μιας αμερικανικής κρίσης

Όλα τα παραπάνω πρόσωπα προέρχονται από τη δεξιά και ακροδεξιά παράταξη της Γουατεμάλας, που ανδρώθηκε στον 36ετή εμφύλιο (1960-1996) και τα αλλεπάλληλα αμερικανοκίνητα πραξικοπήματα του στρατού απέναντι στα αριστερά κινήματα των αυτοχθόνων και φτωχών γεωργών που διεκδικούσαν αναδιανομή της γης και καλύτερες κοινωνικές συνθήκες

Ήταν η εποχή όπου η μικρή χώρα της Κεντρικής Αμερικής κατατασσόταν στην εμπροσθοφυλακή του Ψυχρού Πολέμου, υπενθυμίζοντας πως λέγονται όλες οι χώρες που χαρακτηρίζονταν από την ανισοκατανομή του φυσικού τους πλούτου υπέρ μιας τοπικής ολιγαρχίας, τη χρήση της εθνικής τους παραγωγής για την εξυπηρέτηση ενός ιδιωτικού μονοπωλίου και τις εξωτερικές παρεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων στα πολιτικά τους πράγματα.

Εν έτει 2015, οι αλλαγές στην ανώτατη πολιτειακή ιεραρχία της άλλοτε «μπανανίας», η οποία τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζεται από πολιτική και οικονομική σταθερότητα, συνέβησαν λίγες ημέρες πριν από τις εθνικές εκλογές στη χώρα για την ανάδειξη προέδρου που διεξήχθησαν σε δύο γύρους.

Το βασικό λαϊκό αίτημα που τροφοδότησε την πολύμηνη προεκλογική εκστρατεία ήταν η πάταξη της εκτεταμένης διαφθοράς που έχει τις ρίζες της στην εποχή του εμφυλίου.

Tο σκάνδαλο στα τελωνεία αποκάλυψε η ανεξάρτητη Διεθνής Επιτροπή για την Ατιμωρησία στη Γουατεμάλα (International Commission against Impunity in Guatemala - CICIG) που έχει συσταθεί από τον ΟΗΕ και την κυβέρνηση από το 2006 για να συνδράμει την γενική εισαγγελία, την αστυνομία και τους κρατικούς φορείς στην καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος.

Υπενθυμίζεται ότι η Γουατεμάλα μαστίζεται επί τρίτη συνεχόμενη χρονιά από λειψυδρία, η οποία έχει οξύνει την επισιτιστική κρίση που πλήττει διαχρονικά τη φτωχή πλειοψηφία του πληθυσμού, με τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το συγκεκριμένο ζήτημα από το 2009.

Ο νικητής των εκλογών στη Γουατεμάλα, Τζίμι Μοράλες, χαιρετά τον μεταβατικό πρόεδρο Αλεχάντρο Μαλντονάδο στο προεδρικό μέγαρο, στις 2 Νοεμβρίου 2015. Ο 79χρονος Μαλντονάδο ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα το 1956, δύο χρόνια μετά το πραξικόπημα κατά του δημοκρατικά εκλεγμένου Γιάκομπο Άρμπενζ (Jacobo Árbenz). Οι πολιτικές του Άρμπενζ για αναδιανομή της γης, εκσυγχρονισμό των υποδομών και εθνικοποιήσεις πολεμήθηκαν από τo μονοπώλιο της United Fruit Company, που ήλεγχε το 42% της γης της Γουατεμάλας. Όταν η Τσεχοσλοβακία πούλησε παλαιά κατασχεμένα όπλα της ηττημένης Wehrmacht στη Γουατεμάλα, στην Ουάσιγκτον πείστηκαν ότι η μικρή χώρα της Κεντρικής Αμερικής βρισκόταν υπό την επιρροή της Μόσχας. Το περιστατικό έδωσε το πράσινο φως στη CIA να οργανώσει πραξικόπημα. (Αργότερα, αποδείχθηκε ότι οι σχέσεις Γουατεμάλας-ΕΣΣΔ ήταν υποτυπώδεις, θυμίζοντας άλλη μια επιτυχημένη κατασκοπευτική ιστορία που συνέβη πολλές δεκαετίες αργότερα στο Ιράκ με τα όπλα μαζικής καταστροφής του Σαντάμ). Στη Γουατεμάλα εφαρμόστηκε ευρείας κλίμακας ψυχολογικός πόλεμος που δεν επέτρεψε στον πρώην υπουργό Άμυνας Άρμπενζ να κινητοποιήσει τον στρατό της χώρας απέναντι στις υποδεέστερες δυνάμεις εισβολής των 480 ανδρών που είχαν την υποστήριξη της αμερικανικής αεροπορίας. Ένα από τα επεισόδια του σύντομου αυτού πολέμου ήταν η βύθιση από αέρος με βόμβες ναπάλμ του βρετανικού εμπορικού πλοίου SS Springfjord με φορτίο καφέ, που αρχικά αποδόθηκε στην αεροπορία της Γουατεμάλας για να αποφευχθεί διπλωματικό επεισόδιο. Ως συνέπεια των άριστα οργανωμένων ψυχολογικών επιχείρησεων, ο στρατός της Γουατεμάλας αρνήθηκε να μπει στη μάχη, παρά τις αρχικές αποτυχίες των εισβολέων, φοβούμενος γενικευμένη αμερικανική εισβολή. Το σχέδιο ψυχολογικού πολέμου οργάνωσε ομάδα διπλωματών με επικεφαλής τον Τζον Πιουριφόι (John Peurifoy) που έναν χρόνο πριν είχε αναλάβει πρέσβης στη Γουατεμάλα, μετά από τρία χρόνια επιτυχημένης θητείας στην Ελλάδα. Ο Πιουριφόι πίεζε τον Άρμπενζ να ακολουθήσει το ελληνικό παράδειγμα αναδιανομής γαιών και ταυτόχρονα καλλιεργούσε το παραδοσιακά αντικομμουνιστικό αίσθημα στην ιεραρχία του στρατεύματος. Ο Μαλντονάδο υπήρξε μέλος του ακροδεξιού Κινήματος Εθνικής Απελευθέρωσης (Movimiento de Liberacion Nacional) που φέρεται να ξεκίνησε τη χρήση ταγμάτων θανάτου εναντίον των κομμουνιστών. Αργότερα, θήτευσε ως υπουργός Παιδείας και ήταν αυτός που από τη θέση του εκπροσώπου της Γουατεμάλας στον ΟΗΕ στα τέλη του ’70 υπερασπίστηκε το στρατιωτικό καθεστώς όταν η διεθνής κοινότητα το απομόνωσε για τις μεγάλες παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων στις οποίες πρωτοστατούσε. Ως μέλος του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας ο Μαλντονάδο υπερασπίστηκε άλλον έναν δικτάτορα που κατηγορήθηκε για τη γενοκτονία ιθαγενών Μάγια το 1982-1983. Στις 10 Μαΐου 2013, ο Εφραΐν Ρίος Μοντ (Efraín Ríos Montt) καταδικάστηκε σε ογδόντα χρόνια φυλάκισης για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία. Η ιστορική απόφαση ανατράπηκε με ψήφους 3-2 από το Συνταγματικό Δικαστήριο με τη θετική ψήφο του Μαλντονάδο. Η επανάληψη της δίκης ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2015. Λόγω γήρατος του κατηγορουμένου, η δίκη μετατέθηκε για τον Ιανουάριο του 2016. Στις 14 Ιανουαρίου ορκίζεται ο Τζίμι Μοράλες - Πηγή: REUTERS/Guatemala Presidency/Handout via Reuters

Οι δύο κόσμοι της Γουατεμάλας

Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η πλειοψηφία των ρεπορτάζ από την πολύπαθη χώρα σπανίως συνδέουν τα δύο ζητήματα της διαφθοράς και της επισιτιστικής κρίσης. Υπάρχει πλήθος δημοσιευμάτων για τη διαφθορά και υπάρχει πλήθος δημοσιευμάτων για την ανθρωπιστική κρίση, αλλά δύσκολα θα βρει κανείς δημοσιεύματα που να συνδυάζουν και τα δύο· σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικές χώρες.

Η δημοσιογραφική αυτή προσέγγιση αφορά, πράγματι, δύο διαφορετικούς κόσμους. Τη στιγμή που στην πρωτεύουσα Nueva Guatemala de la Asunción ή, απλώς, Πόλη της Γουατεμάλας τα πολιτικά αιτήματα συνάδουν με έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς αστικοποίησης στη Λατινική Αμερική, στην επαρχία οι Γουατεμαλτέκοι παλεύουν για τα στοιχειώδη.

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, 900.000 άνθρωποι σε 170.000 οικογένειες της χώρας δεν έχουν αποθέματα τροφίμων για τις βασικές τους ανάγκες. Πρόκειται κατά βάση για οικογένειες που ζούνε στις φτωχές αγροτικές κοινότητες και, κυρίως, ανθρώπους που προέρχονται από τον πληθυσμό των Μάγια.

Όπως επαναλαμβάνεται στα σχετικά ρεπορτάζ, αυτοί οι άνθρωποι ζουν με ένα ή δύο γεύματα ημερησίως, τα οποία βρίσκουν δύσκολα εξαιτίας πολλών συσσωρευμένων και αλληλοτροφοδούμενων προβλημάτων κοινωνικής συνοχής και κρατικής λειτουργίας.

Τα τρία τέταρτα των 15,8 εκατομμυρίων κατοίκων της χώρας, που είναι η πιο πυκνοκατοικημένη της Κεντρικής Αμερικής, ζουν σε καθεστώς φτώχειας. Οκτώ στους δέκα αυτόχθονες ζουν σε καθεστώς φτώχειας. Η κατάσταση του de facto διχασμού γίνεται αντιληπτή με δεδομένο ότι στις πόλεις ζει το 51% του πληθυσμού. Η Γουατεμάλα κατατάσσεται 125η ανάμεσα σε 186 χώρες στον ετήσιο Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index - HDI) του ΟΗΕ για το 2014. (Η επόμενη εκθεση θα δημοσιοποιηθεί τον ερχόμενο Δεκέμβριο). To 49% των παιδιών κάτω των πέντε ετών (μεγαλύτερο ποσοστό στη Λατινική Αμερική και Καραϊβική και ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο) πλήττεται από χρόνιο υποσιτισμό, ποσοστό που ανεβαίνει στο 70% για τα παιδιά των αυτοχθόνων. Ο χρόνιος υποσιτισμός ανέρχεται στο 55% του πληθυσμού στις αγροτικές περιοχές και στο 69% μεταξύ των αυτοχθόνων.

Διαδηλωτές φορούν τις μάσκες Guy Fawks στους δρόμους της Πόλης της Γουατεμάλας, στις 5 Νοεμβρίου 2015. Σύμφωνα με την αμερικανική Yπηρεσία για τη Διεθνή Ανάπτυξη (USAID), περισσότεροι από 2 εκατομμύρια έφηβοι ηλικίας 15-18 ετών που δεν πηγαίνουν σχολείο στερούνται βασικών εμπειριών ή δεξιοτήτων, ώστε να είναι σε θέση να εισέλθουν στην αγορά εργασίας. Αν και οι εγγραφές στην πρώτη Δημοτικού αυξήθηκαν 18% τα τελευταία τέσσερα χρόνια ως αποτέλεσμα εφαρμογής εκπαιδευτικών πολιτικών και προγραμμάτων, περισσότερο από το 30% των μαθητών δεν ολοκλήρωσαν την τάξη, ενώ μόνο τρεις στους τέσσερις μαθητές ολοκλήρώνουν την έκτη τάξη. Οι εγγραφές στο Γυμνάσιο πέφτουν στο 40% με το χάσμα ανάμεσα σε αστικές και αγροτικές περιοχές να παραμένει σημαντικό - Πηγή: REUTERS/Jorge Dan Lopez

Οι συνέπειες της πολιτικής ξηρασίας

Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP) του ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει ότι η ξηρασία αναμένεται να κρατήσει έως τον Μάρτιο του 2016, καταστρέφοντας τις σοδειές βασικών αγροτικών προϊόντων της χώρας, όπως τα φασόλια και το καλαμπόκι, των οποίων η ανοιξιάτικη σπορά -σύμφωνα με το δίκτυο συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης λιμών (Famine Early Warning Systems Network - FEWS) της αμερικανικής Yπηρεσίας για τη Διεθνή Ανάπτυξη (USAID)- χάθηκε σε ποσοστό 10%-30%, ποσοστό που ανέβηκε στο 50%-80% για τους μικρούς παραγωγούς. Δορυφορικά δεδομένα για το πρώτο εννεάμηνο του έτους έδειξαν ότι οι βροχοπτώσεις στο λεγόμενο «ξηρό διάδρομο» (φωτ.) σε Κεντρική Αμερική και Αϊτή ήταν οι λιγότερες των τελευταίων τριανταπέντε ετών, εξαιτίας του El Niño.

Όμως, εκτός από την ξηρασία που δεν τους επιτρέπει να καλλιεργούν, οι φτωχές οικογένειες δυσκολεύονται ακόμα και να αγοράσουν τρόφιμα, καθώς οι ιδιοκτήτες φυτειών καφέ, που απασχολούν την πλειοψηφία των εργατών γης, νοικιάζουν λιγότερους από χρονιά σε χρονιά. Όσοι δε εξ αυτών καταφέρνουν να βρουν δουλειά εργάζονται για 3-4 δολάρια, το μισό από τα περυσινά μεροκάματα.

Χωρίς άλλη διέξοδο, οι οικογένειες αυτών των ανθρώπων βασίζονται για την επιβίωσή τους στα προγράμματα του ΟΗΕ και της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση της Γουατεμάλας υποσχέθηκε τον περασμένο Αύγουστο να μοιράσει 4.000 τόνους καλαμπόκι, αλεύρι και φασόλια σε 121.000 οικογένειες, χρησιμοποιώντας χρηματική βοήθεια από τη Βραζιλία.

Δεν χρειάζεται κανείς να υπενθυμίσει ότι η ξηρασία στη Γουατεμάλα επηρεάζεται από τα καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή· το θέμα της διεθνούς διάσκεψης στο Παρίσι.

Στη Γουατεμάλα, οι ειδικοί προσπαθούν να εφαρμόσουν τεχνικές που θα βελτιώσουν την άρδευση και συλλογή βρόχινου νερού. Όπως έχει αναφέρει στο Reuters το τοπικό γραφείο του WFP, «με τα χρόνια η έλλειψη επενδύσεων σε υποδομές και συστήματα άρδευσης μαζί με το πρόβλημα αναδιανομής, καθώς το 44% των αγροτών νοικιάζουν τη γη τους- οξύνει τα προβλήματα που προκαλούνται από την ξηρασία».

Το όνομα Γουατεμάλα προέρχεται από τη λέξη Cuauhtēmallān, που στη γλώσσα νάουατλ («διαυγή/καθαρή γλώσσα»), τη γλώσσα των Μέξικα, δηλαδή των Αζτέκων (σ.σ η λέξη «Αζτέκοι» έχει αποδοθεί μεταγενέστερα από τους Ισπανούς στην αυτοκρατορία των Μέξικα-Νάουα, όπως συνέβη με τη λέξη «Βυζαντινοί» για την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) σημαίνει «χώρα των πολλών δέντρων». Η Αζτεκική Αυτοκρατορία ή Τριπλή Συμμαχία ήταν μια συμμαχία τριών πόλεων, που σήμερα εντοπίζονται στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Πόλης του Μεξικού, η οποία κυριάρχησε στο μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας του σημερινού Μεξικού. Όταν εισέβαλλαν οι Ισπανοί κονκισταδόρες, λαοί Νάουα που είχαν υποταχτεί στην Τριπλή Συμμαχία των Μέξικα, αλλά και ανεξάρτητοι Νάουα στον Νότο, συμμάχησαν με τους κονκισταδόρες. Ένας από αυτούς τους ανεξάρτητους συμμάχους των Ισπανών, οι Τλαξκαλτέκοι (Tlaxcalteca), μαζί με Ισπανούς υπό τον Pedro de Alvarado -λοχαγό του Hernán Cortés- εισέβαλαν στις περιοχές των Μάγια, νοτίως της Τλαξκάλα (Tlaxcala), περιοχές που οι ντόπιοι πληθυσμοί Μάγια ονόμαζαν στη γλώσσα τους «χώρα των πολλών δέντρων». Η μετάφραση στα νάουατλ έδωσε το σημερινό όνομα της χώρας – Πηγή: Google Maps

Το κωμικό πρόσωπο της σωτηρίας

Ο Τζίμι Μοράλες, ως Black Pitaya, στον πιο γνωστό κωμικό του ρόλο

Όταν στις 2 Μαΐου 2015, το ανώτατο εκλογικό δικαστήριο ανακοίνωσε ως ημερομηνία εκλογών την 6η Νοεμβρίου, είχε ήδη επιβάλλει σειρά προστίμων εξαιτίας προεκλογικών παρατυπιών, με το μεγαλύτερο πρόστιμο ύψους 250.000 δολαρίων στο κυβερνών Πατριωτικό Κόμμα (Partido Patriota), επειδή τοποθετούσε τα πορτρέτα των υποψηφίων του στους 2.500 σάκους τροφίμων του τελευταίου κυβερνητικού προγράμματος επισιτισμού.

Στις εκλογές της 6ης Σεπτεμβρίου και στις επαναληπτικές της 25ης Οκτωβρίου, νικητής αναδείχθηκε με 64,7% απέναντι στην υποψήφια των σοσιαλδημοκρατών της πρώην Πρώτης Κυρίας Σάντρα Τόρες (Sandra Torres) ο εθνικιστής Τζίμι Μοράλες (Jimmy Morales) με σύνθημα “Ni corrupto, ni ladrón” («Ούτε διεφθαρμένος, ούτε κλέφτης»).

Γνωστός από την τηλεοπτική του καριέρα ως κωμικός, ο 46χρονος Μοράλες ηγείται νεότευκτου κόμματος που ιδρύθηκε από τον σύνδεσμο των βετεράνων αξιωματικών του εμφυλίου. Στο πλευρό του εμφανίζονται πρόσωπα που έχουν κατηγορηθεί για γενοκτονία κατά των ιθαγενών Μάγια, ενώ ο ίδιος, παρά το ανάλαφρο προφίλ του, τάσσεται υπέρ της θανατικής ποινής, κατά των εκτρώσεων, αρνείται τη γενοκτονία των Ixil Maya την περίοδο 1982-1983 και δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Μπελίζ (Belize) στα ανατολικά της χώρας.

Ανεξάρτητη κοινοβουλευτική δημοκρατία με αρχηγό του κράτους την βασίλισσα της Μπελίζ, που δεν είναι άλλη από την Ελισάβετ ΙΙ της Μ. Βρετανίας, το Μπελίζ προσθέτει στην ιστορία μια αίσθηση φαρσοειδούς επανάληψης από Αργεντινή του '80.

Η μεγάλη ιστορία της εποχής

Το μεγάλο ταξίδι προς της Γη της Επαγγελίας. Μια γυναίκα από τη Γουατεμάλα διασχίζει τα μεξικανικά σύνορα στο Ταλισμάν (Talisman), δυτικά της χώρας - Πηγή: John Moore/Getty Images

Μπορεί η ανθρωπιστική διάσταση της πολιτικής κρίσης στη Γουατεμάλα να απομονώνεται από την πολιτική ως οικολογικό ντοκιμαντέρ, όμως στη χώρα υπάρχει ένας παράγοντας που κάνει ρεπορτάζ εφ’ όλης της ύλης, διορθώνοντας τα λάθη του παρελθόντος.

Το 2014, οι ΗΠΑ ήρθαν αντιμέτωπες με ένα φαινόμενο που πήρε διαστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης. Δεκάδες χιλάδες γυναίκες και ασυνόδευτα παιδιά χωρίς έγγραφα από το λεγόμενο Βόρειο Τρίγωνο της Κεντρικής Αμερικής (Γουατεμάλα, Ονδούρα, Ελ Σαλβαδόρ) –την περιοχή δηλαδή που πλήττεται από την ξηρασία- και το Μεξικό πέρασαν τα σύνορα ζητώντας άσυλο. Περισσότερα από 52.000 ασυνόδευτα παιδιά είχαν περάσει τα σύνορα μέσα σε εννιά μήνες από τον Οκτώβριο του 2013, με πρόβλεψη για 60.000-80.000 έως το τέλος του έτους, σε σχέση με τα 19.418 που κατέγραψε το 2009 η υπηρεσία τελωνείων και συνόρων (US Customs and Border Protection).

Σύμφωνα με έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ("Children on the run", UNHCR, Ιούλιος 2014) που βασίστηκε σε συνεντεύξεις 404 ανηλίκων, «πολλά από τα εκτοπισμένα παιδιά αντιμετωπίζουν θανάσιμους κινδύνους και δυσκολίες στις χώρες καταγωγής τους».

Το κύμα αυτό πυροδότησε εκ νέου την πολιτική αντιπαράθεση στην Ουάσιγκτον, με τους Ρεπουμπλικανούς να ξιφουλκούν κατά του Μπαράκ Ομπάμα για τη μεταναστευτική του πολιτική, τη στιγμή που σε πολιτείες όπως το Τέξας κάτοικοι οργανώνονταν ενάντια στους μετανάστες.

Στις 8 Ιουλίου 2014, ο Αμερικανός πρόεδρος ζήτησε από το Κογκρέσο να εγκρίνει κονδύλια ύψους 3,7 δισ. δολαρίων για την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων, τις υπηρεσίες υποδοχής και πρόνοιας, τις δαπάνες νομικής εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ενηλίκων, την πάταξη των διακινητών, τα δίκτυα πληροφόρησης στις χώρες προέλευσης, αλλά και την επαναπροώθηση παιδιών σ’ αυτές.

Οι μεταναστευτικές ροές του 2014 δοκίμασαν τις αντοχές του αμερικανικού συστήματος, καθώς με βάση νόμο του Μπους από το 2008 σε όσα παιδιά προέρχονταν από χώρες που δεν συνορεύουν με τις ΗΠΑ έπρεπε να προσφερθεί ιατροφαρμακευτική και νομική βοήθεια εντός 72 ωρών από την καταγραφή τους στις συνοριοφυλακές, κάτι που οι αρμόδιες υπηρεσίες ανέφεραν ως σχεδόν αδύνατο.

Επιπλέον, πριν από οποιαδήποτε απόφαση για απέλαση, τα συγκεκριμένα παιδιά θα έπρεπε πρώτα να περάσουν από δικαστικές ακροάσεις. Μέχρι την εκδίκαση, οι κοινωνικές υπηρεσίες θα έπρεπε να αναζητήσουν προσωρινή φιλοξενία σε τυχόν συγγενείς που ήδη ζούσαν στις ΗΠΑ ή δημιουργία κατάλληλων χώρων εγκατάστασης, εγκαταστάσεις του στρατού και της υπηρεσίας μετανάστευσης (Immigration and Naturalization Service – INS).

Τέλος –και πιο δύσκολο απ’ όλα- οι Αμερικανοί νομοθέτες έπρεπε να βρουν σημεία συναίνεσης, να συμφωνήσουν τι προέβλεπαν ακριβώς οι νόμοι και ποια θα ήταν η μεσομακροπρόθεσμη ανταπόκριση της κυβέρνησης στην ανάσχεση των ροών.

Η απόσταση από τη Συρία στη Γουατεμάλα

Γουατεμαλτέκοι φορτώνουν σάκους με εμπορεύματα που διακινούνται παράνομα στον ποταμό Suchiate που χωρίζει τη χώρα από την πολιτεία Chiapas του Μεξικού, στις 2 Αυγούστου 2015. Όταν πέσει το φως της ημέρας, οι σχεδίες γεμίζουν μετανάστες που ξεκινούν το ταξίδι τους προς τις ΗΠΑ - Πηγή: John Moore/Getty Images

Αν στη θέση της Γουατεμάλας, βάλει κανείς τη Συρία, και στη θέση των ΗΠΑ την ΕΕ, διαπιστώνει ότι η μήτρα παραγωγής ανθρωπιστικών κρίσεων παραμένει ίδια σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.

Πριν ξεσπάσει ο εμφύλιος το 2011, η Συρία ήδη διένυε τον τρίτο χρόνο ξηρασίας, η οποία είχε χτυπήσει ιδιαίτερα τις φτωχές ανατολικές περιοχές της χώρας, που αργότερα έγιναν προπύργια του Ισλαμικού Κράτους, στέλνοντας τα πρώτα κύματα προσφύγων δυτικά που αργότερα πολλαπλασιάστηκαν όταν την αστικοποιημένη Συρία άρχισαν να εγκαταλείπει μαζικά η μεσαία τάξη της χώρας.

Στις θέσεις 1, 3, 4 και 5 της παγκόσμιας κατάταξης εγκληματικότητας βρίσκουμε τις Ονδούρα, Μπελίζ, Ελ Σαλβαδόρ και Γουατεμάλα, αντίστοιχα, όπου οι εγκληματικές οργανώσεις (“maras”) έχουν παρεισφρήσει στις ένοπλες δυνάμεις από τις αποθήκες των οποίων τροφοδοτούνται με οπλισμό.

Η εγκληματική οργάνωση Calle-18, γνωστή και ως «Στρατός των παιδιών» από το γεγονός ότι στρατολογεί χιλιάδες μέλη σε νεαρή ηλικία, δρα εδώ και δεκαετίες στο Λος Άντζελες, έχοντας εξαπλωθεί σε 37 πολιτείες των ΗΠΑ και 14 χώρες στο εξωτερικό, από τον Καναδά έως την Αυστραλία και από τη Γουατεμάλα έως τον Λίβανο. Αντίπαλες οργανώσεις με διεθνή δράση και χιλιάδες μέλη όπως η Mara Salvatrucha 13, η οποία αποτελείται κυρίως από Γουατεμαλτέκους, έχουν επίσης εδώ και πολλές δεκαετίες εγκατασταθεί στο Λος Άντζελες.

Η πόλη-σύμβολο της καλιφορνέζικης κουλτούρας έχει καταστεί για τις εγκληματικές οργανώσεις που ανδρώθηκαν στους ψυχροπολεμικούς εμφυλίους της Κεντρικής Αμερικής ό,τι οι Βρυξέλλες και το Παρίσι –αμφότερα σύμβολα- για τις ισλαμιστικές οργανώσεις που ανδρώθηκαν στους πρόσφατους εμφυλίους Μαγκρέμπ και Μέσης Ανατολής, λειτουργώντας ως ο κοινωνικός υποδοχέας των θραυσμάτων μιας προηγηθείσας γεωπολιτικής κρίσης, με διακύβευμα κάποτε τις μπανάνες της United Fruit Company και σήμερα το πετρέλαιο της Halliburton.

Αναρωτιέται κανείς: μήπως, τελικά, η Αμερική προβάλλει στην Ευρώπη μια εικόνα από το μέλλον της; Μήπως όταν επέλθει η δυτική κανονικότητα στον αραβικό κόσμο, όπως έγινε στην Κεντρική Αμερική, λέξεις όπως ISIS, Jabhat-al Nushra, Jabhat Ansar al-Din και άλλες, έχοντας απωλέσει τις γεωπολιτικές συνδηλώσεις τους, παγιωθούν στο υπαρκτό περιθώριο που αφήνουν οι κοινωνικές ανισότητες ως απλώς «εγκληματικές» και όχι τρομοκρατικές οργανώσεις;

Εν μέσω κατηγοριών από την αμερικανική Δεξιά πως ο Ομπάμα στέλνει λάθος μηνύματα στους πολίτες της Γουατεμάλας (όπως ακριβώς η γερμανική Δεξιά κατηγορεί τη Μέρκελ) και με ακροδεξιούς κύκλους να καταγγέλλουν ότι οι Δημοκρατικοί επιδιώκουν την αντικατάσταση της χριστιανικής κυβέρνησης της Γουατεμάλας από κομμουνιστές, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν (Joe Biden) έκανε διήμερη περιοδεία στο Βόρειο Τρίγωνο, στις 2-3 Μαρτίου 2015.

Ο Μπάιντεν θα προωθούσε την ατζέντα της Ουάσιγκτον που προέβλεπε δέσμη μέτρων και συμφωνιών γύρω από ζητήματα ασφαλείας και οικονομικής ανάπτυξης, ώστε να ανασχεθούν οι μεταναστευτικές ροές. Όπως αναφέρει το σημείωμα του Λευκού Οίκου «Στήριξη της Συμμαχίας για την Ευημερία στο Βόρειο Τρίγωνο», στα μέτρα συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων η ενίσχυση της αστυνομίας, η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, η δημιουργία κέντρων απασχόλησης στις περιοχές με νεανική εγκληματικότητα, αλλά και η εφαρμογή της πρόσφατης συμφωνίας τελωνειακής ένωσης Γουατεμάλας και Ονδούρας, η μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η θεσμική διευκόλυνση της εισόδου επενδυτών στις τοπικές αγορές, η διεύρυνση της φορολογικής βάσης με παράλληλη αύξηση της φορολογίας και χρηματοδοτική βοήθεια 1 δισ. δολαρίων, όπως αποτυπώνεται στον προϋπολογισμό του οικονομικού έτους 2016. Για το νεοσυντηρητικό Cato Institute, το μόνο που θα καταφέρει η αμερικανική κυβέρνηση με τα χρήματα αυτά είναι να ενισχυθούν οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι εις βάρος των απλών πολιτών της Κεντρικής Αμερικής.

Στις 20 Νοεμβρίου 2014, ο Μπαράκ Ομπάμα ανακοίνωσε με τηλεοπτικό διάγγελμα σχέδιο σαρωτικών αλλαγών στο μεταναστευτικό σύστημα των ΗΠΑ, που επιτρέπει τη νομιμοποίηση 5.000.000 μεταναστών, όπου μεταξύ άλλων συμπεριλήφθηκαν 300.000 περισσότερα παιδιά μεταναστών στο σύστημα προσωρινής παραμονής, ανεβάζοντας συνολικά τον αριθμό τους σε 1,5 εκατομμύριο.

Στιγμιότυπο από το τηλεοπτικό διάγγελμα του Μπαράκ Ομπάμα στις 20 Νοεμβρίου 2015, όπου ο Αμερικανός πρόεδρος είπε στους συμπατριώτες του: «Είμαστε έθνος μεταναστών» - Πηγή: Jim Bourg-Pool/Getty Images

Τα παιδιά της Γουατεμάλας

Ένα μικρό κορίτσι κάθεται σε τάφο δίπλα σε ένα καλάθι με λουλούδια για την Ημέρα των Νεκρών, στην πόλη Τακτίκ (Tactic) της επαρχίας Άλτα Βεραπάζ (Alta Verapaz), την 1η Νοεμβρίου 2015. Πέντε χρόνια πριν, τον Δεκέμβριο του 2010, το μεξικανικό καρτέλ Λος Ζέτας (Los Zetas), που στήθηκε στα τέλη του ’90 από πρώην κομάντο του μεξικανικού στρατού και το οποίο θεωρείται από τις αμερικανικές αρχές το πιο εξελιγμένο τεχνολογικά και επικίνδυνο καρτέλ στο Μεξικό κατέλαβε πολλές πόλεις στα υψίπεδα της Άλτα Βεραπάζ. Η κυβέρνηση της Γουατεμάλας κήρυξε την βόρεια επαρχία της σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, στέλνοντας το στρατό για να επανακαταλάβει τις πόλεις που είχαν περάσει στον έλεγχο του καρτέλ - Πηγή: REUTERS/Josue Decavele

Μιλώντας για παιδιά της Γουατεμάλας και κλιματική αλλαγή και ανθρωπιστική κρίση και Μέση Ανατολή, αξίζει κανείς να θυμηθεί την ιστορία του πεζοναύτη Χοσέ Αντόνιο Γκουτιέρεζ (José Antonio Gutierrez).

Ο Γκουτιέρεζ γεννήθηκε το 1974 στη Γουατεμάλα, παιδί αυτοχθόνων, οι οποίοι εγκατέλειψαν οικογενειακώς την εστία τους, αναζητώντας προστασία στην Πόλη της Γουατεμάλας. Σε ηλικία τριών ετών, αυτός και η επτάχρονη αδερφή του Ενγκράσια Σιρίν (Engracia Cirin) έχασαν τη μητέρα τη μητέρα τους και πέντε χρόνια αργότερα τον πατέρα τους, μένοντας ορφανά εν μέσω ενός τρομερού εμφυλίου. Σε ηλικία οκτώ ετών, το 1982, οι κοινωνικές υπηρεσίες τον μάζεψαν από τους δρόμους της Πόλης της Γουατεμάλας και του βρήκαν θέση στο ορφανοτροφείο Casa Alianza, παράρτημα του νεοϋορκέζικου φιλανθρωπικού ιδρύματος Covenant House. Εκεί έμεινε πολλά χρόνια και, σύμφωνα με τους δασκάλους του, διακρίθηκε στο σχέδιο. Ο νεαρός Χοσέ έλεγε ότι ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας. Σε ηλικία 16, μάλωσε με έναν από τους δασκάλους και το έσκασε ζώντας για ενάμιση χρόνο στους δρόμους, όπου λέγεται ότι για να αντιμετωπίσει την πείνα σνίφαρε κόλλα και χημικά. Κατάφερε να βρει δουλειά σε φούρνο, μάζεψε χρήματα και το 1996 αποφάσισε να φύγει στις ΗΠΑ. Άλλοτε περπατώντας και άλλοτε κάνοντας οτο-στοπ ταξίδεψε 2.000 μίλια διαμέσου Μεξικού. Όταν η INS τον βρήκε το 1997 δήλωσε ότι ήταν 16 ετών. Το παρουσιαστικό του δεν τον πρόδωσε και έτσι του χορηγήθηκε άσυλο. Αλλάζοντας σπίτια θετών γονέων, κατέληξε στην οικογένεια των Μαρτσέλο (Marcelo) και Νόρα Μοσκέρα (Nora Mosquera), μετανάστες και οι ίδιοι που είχαν μεγαλώσει τριάντα υιοθετημένα παιδιά. Ο Χοσέ ποτέ δεν ξέχασε την Ενγκράτσια, στην οποία έστελνε όποτε μπορούσε 20 ή 30 δολάρια όποτε μπορούσε, με την ελπίδα ότι κάποτε θα καταφέρει να την φέρει στο Λος Άντζελες. Ο νεαρός από τη Γουατεμάλα δεν ήθελε να μιλάει αγγλικά και ήταν περήφανος για την καταγωγή του. Κι αυτοί ήταν οι λόγοι που πολλοί ένιωσαν έκπληξη όταν ανακοίνωσε ότι θα καταταχθεί στον αμερικανικό στρατό. Όμως, ο Χοσέ ήθελε να πάρει την αμερικανική υπηκοότητα, τον μοναδικό τρόπο να φέρει την αδερφή του κοντά του και να σπουδάσει. Κατατάχθηκε στους πεζοναύτες τον Μάρτιο του 2002 και τον επόμενο Ιανουάριο ταξίδεψε στο Κουβέιτ με το μεταγωγικό U.S.S. Rushmore. Στις 21 Μαρτίου 2003, ο λοχίας Γκουτιέρες έχασε τη ζωή του την πρώτη ημέρα υπηρεσία του στο μέτωπο από φιλικά πυρά, σε μάχη στο ιρακινό λιμάνι του Ουμ Κασρ (Umm Qasr). Η ιστορία γράφει πως είναι ο πρώτος στρατιώτης στη λίστα των εκατοντάων Αμερικανών στρατιωτών που έχασαν τη ζωή τους στον οκταετή πόλεμο Operation Iraqi Freedom. Στο τελευταίο γράμμα προς τη θετή μητέρα του παραπονιόταν για την άμμο που έμπαινε στη σκηνή και στο φαγητό του. Την ημέρα που σκοτώθηκε η Νόρα Μοσκέρα άκουσε στις ειδήσεις ότι δύο πεζοναύτες έχασαν τη ζωή τους στο Ιράκ. Όταν εμφανίστηκε η στρατιωτική ακολουθία στην πόρτα της του σπιτιού της, στην μικρή πόλη Λομίτα του Λος Άντζελες, κατάλαβε. Την ίδια περίπου ώρα, η αδερφή του άνοιγε την πόρτα του δικού της σπιτιού στην Πόλη της Γουατεμάλας σε αντιπροσωπεία της αμερικανικής πρεσβείας με επικεφαλής τον τότε πρέσβη. Όπως η ίδια δήλωσε αργότερα στο Associated Press, δεν πίστεψε τα νέα. Είχε να δει τον αδερφό της πάνω από δέκα χρόνια. Ο Γκουτιέρεζ τιμήθηκε μετά θάνατον με την αμερικανική υπηκοότητα, για την οποία τόσο πάλεψε όσο ήταν στη ζωή. Με βάση την αμερικανική νομοθεσία, το πιστοποιητικό θανάτου και 80 δολάρια έδιναν το δικαίωμα μεταφοράς της υπηκοότητας στον επόμενο συγγενή πρώτου βαθμού.

Ο Γκουτιέρεζ αναπαύεται στη Γουατεμάλα, στο νεκροταφείο για τα ορφανά της Casa Alianza, ύστερα από παράκληση του Μπρους Χάρις (Bruce Harris), που ήταν εκείνος που τον μάζεψε από τους δρόμους όταν ήταν παιδί. Ο Χάρις έγινε αργότερα διευθυντής της Casa Alianza στη Λατινική Αμερική, έχοντας τιμηθεί για τη δράση του από τη Διεθνή Αμνηστία, με το βραβείο Ούλοφ Πάλμε και το σταυρό του τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας από τη βασίλισσα Ελισσάβετ. Το 1993, ο Χάρις είχε εγκαταλείψει τη Γουατεμάλα, όταν πυροβολήθηκε ύστερα από δική του έρευνα, η οποία είχε οδηγήσει στη σύλληψη αστυνομικών με την κατηγορία βασανισμού άστεγων παιδιών στους δρόμους. Το 2004, απολύθηκε μετά από κατηγορίες που απαγγέλθηκαν εναντίον του για σεξουαλικές σχέσεις με 19χρονο που είχε φιλοξενηθεί ως ορφανό στη Casa Alianza της Ονδουρας. Ο εισαγγελέας έκλεισε την υπόθεση το 2005, χωρίς να βρει ενοχοποιητικά στοιχεία. Ο Χάρις πέθανε το 2010. Η Ενγκράσια Γκουτιέρεζ ζει στις ΗΠΑ. Ο γιος της είναι Αμερικανός.

Η κλιματική αλλαγή δεν είναι παρά ένα θέμα στην παγκόσμια ατζέντα, πίσω από το οποίο κρύβονται αμέτρητες ιστορίες, όπως αυτή που γράφτηκε στο περιοδικό Time πριν από δώδεκα χρόνια· ιστορίες άλλοτε μεγαλύτερες άλλοτε μικρότερες, για μεγάλες ή καθημερινές επαναστάσεις, για συλλογικές συγκρούσεις και προσωπικές ματαιώσεις, για πολέμους στα σύνορα και μάχες στους δρόμους, που κανείς όμως δεν μπορεί να αφηγηθεί, χωρίς να αναφερθεί στη φτώχεια και τις κοινωνικές ανισότητες που οι ατζέντες ξορκίζουν με νούμερα και υποσχέσεις.

Στο Παρίσι, λέγεται ότι υπάρχει ευνοϊκό κλίμα για την επίλυση παρόμοιων προβλημάτων και πως οι ηγέτες είναι αποφασισμένοι να εξαλείψουν τη φτώχεια και πολλά άλλα που δεν χωρούν σε 140 χαρακτήρες, αλλά έχουν το δικό τους hashtag #not.

Ένας νεαρός μετανάστης από τη Γουατεμάλα περιμένει να επιβιβαστεί στο «Κτήνος» (“La Bestia”) στις 6 Αυγούστου 2013, στην επαρχία Γιουτσιτάν (Juchitán) του νότιου Μεξικού. Με αυτό το όνομα είναι γνωστά τα τρένα που μεταφέρουν μετανάστες από την Κεντρική Αμερική προς τις ΗΠΑ. Τα τρένα της μεγάλης φυγής λεηλατούνται από καρτέλ κατά μήκος της διαδρομής, πολλοί ακρωτηριάζονται προσπαθώντας να κρυφτούν στις ρόδες, άλλοι πληρώνουν τίμημα για μια θέση στην οροφή των βαγονιών που ελέγχονται από συμμορίες. Ελάχιστοι μετανάστες φτάνουν στα σύνορα, χωρίς να έχουν υποστεί βία. Αν καταφέρουν να περάσουν και το τελευταίο αυτό εμπόδιο, συνήθως πέφτουν στα χέρια των συνοριοφυλάκων, κρατούνται και στη συνέχεια απελαύνονται. Πόσοι άνθρωποι σαν τον νεαρό της φωτογραφίας τρέχουν να ξεφύγουν σήμερα από την καταστροφή; - Πηγή: John Moore/Getty Images