Μη κρατικά πανεπιστήμια: Τι ισχύει στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση πέραν των δημόσιων ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στα οποία φοιτά η συντριπτική πλειονότητα των σπουδαστών, υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια – τόσο με κρατική εξάρτηση όσο και ανεξάρτητα.

Σύμφωνα με τατελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat (2021):

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η συντριπτική πλειοψηφία (79,2 %) των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το 2021 φοιτούσαν σε δημόσια ιδρύματα. Οι δύο χώρες με αποκλειστικά δημόσια ΑΕΙ ήταν η Ελλάδα και το Λουξεμβούργο. Στη Δανία και την Ιρλανδία το ποσοστό των φοιτητών που σπουδάζουν σε δημόσια πανεπιστήμια ανέρχεται ή αγγίζει το 100%. Ωστόσο και στα περισσότερα άλλα κράτη – μέλη η συμμετοχή των ιδιωτικών ΑΕΙ ήταν σχετικά μικρή. Σε 23 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένων της Ελλάδας και του Λουξεμβούργου), τουλάχιστον τα δύο τρίτα των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούσαν σε δημόσια πανεπιστήμια το 2021.

Στη Φινλανδία το ποσοστό των φοιτητών τριτοβάθμιας που σπούδαζαν σε δημόσια πανεπιστήμια το 2021, ήταν λίγο πάνω από από την πλειοψηφία (51,8%). Στην Πολωνία το ποσοστό στα δημόσια ιδρύματα ήταν λίγο κάτω από το 70%, ενώ σε χώρες όπως η Μάλτα, η Βουλγαρία, η Εσθονία (την τελευταία 5ετία), η Γαλλία, η Κροατία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Σλοβακία και η Σουηδία, τα ποσοστά κυμαίνονται μεταξύ 85-93%.

Σε τρία κράτη μέλη, σε δημόσια πανεπιστήμια σπούδαζε η μειοψηφία φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το 2021:

• Στο Βέλγιο λίγο περισσότεροι από τα 2/5 των σπουδαστών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούσαν το 2020 σε δημόσια πανεπιστήμια και οι υπόλοιποι σε ιδιωτικά – σχεδόν αποκλειστικά όμως σε εξαρτώμενα από το κράτος ιδρύματα.
• Στην Κύπρο το ποσοστό στα δημόσια πανεπιστήμια ήταν περίπου 25%, με τους υπόλοιπους να φοιτούν σε ανεξάρτητα, ιδιωτικά ιδρύματα. Τα μη κρατικά πανεπιστήμια της Κύπρου άρχισαν να λειτουργούν τον Σεπτέμβριο του 2007, ενώ σήμερα το νησί διαθέτει συνολικά 10 πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα τρία είναι δημόσια και τα επτά ιδιωτικά.
• Στη Λετονία πάνω από το 90% φοιτά σε ιδιωτικά πανεπιστήμια, αν και τα ανεξάρτητα ιδιωτικά πανεπιστήμια καλύπτουν μόνο το 1/3 των συνολικών φοιτητών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με τους περισσότερους να φοιτούν σε εξαρτημένα από το κράτος ιδιωτικά ιδρύματα.

Γερμανία

Περίπου το 60% των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Γερμανία χρηματοδοτούνται από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση και τα ομοσπονδιακά κρατίδια, που σημαίνει ότι ο φορέας χρηματοδότησής τους είναι το κράτος. Η πλειονότητα των φοιτητών (πάνω από 90%) είναι εγγεγραμμένοι σε αυτό το είδος ιδρύματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και ως επί το πλείστον δεν πληρώνουν δίδακτρα.

Υπάρχουν επίσης ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που είναι εγκεκριμένα από το κράτος αλλά λειτουργούν ιδιωτικά. Αυτό ισχύει για περίπου το 30% των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Γερμανία. Τα περισσότερα από αυτά είναι πανεπιστήμια εφαρμοσμένων επιστημών που εκτιμώνται για τους στενούς δεσμούς τους με τη βιομηχανία και τον διεθνή προσανατολισμό τους. Ορισμένα από αυτά ωστόσο χρεώνουν υψηλά δίδακτρα.

Ένα επιπλέον 10% των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διοικούνται από μία από τις εκκλησίες στη Γερμανία. Είναι εγκεκριμένα από το κράτος και συχνά είναι επίσης ανοιχτά σε μαθητές άλλων δογμάτων. Συνήθως επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο πεδίο όπως η θεολογία, η φιλοσοφία, η κοινωνική εργασία ή η εκπαίδευση.

Ηνωμένο Βασίλειο

Όλα τα πανεπιστήμια στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι ανεξάρτητοι φορείς. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δεν υπάρχουν κρατικά πανεπιστήμια. Αντίθετα, ως «ιδιωτικά» πανεπιστήμια θεωρούνται εκείνα που χρηματοδοτούνται μόνο από δίδακτρα, ενώ τα «δημόσια» πανεπιστήμια λαμβάνουν χρηματοδότηση απευθείας από ένα από τα κυβερνητικά συμβούλια χρηματοδότησης για τη διδασκαλία και την έρευνα.

Η συντριπτική πλειονότητα των πανεπιστημίων στο Ηνωμένο Βασίλειο χρηματοδοτείται από το κράτος, με μόνο πέντε ιδιωτικά βρετανικά πανεπιστήμια, όπου η κυβέρνηση δεν επιχορηγεί τα δίδακτρα. Πολλά ιδιωτικά κολλέγια τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία απονέμουν επίσης πτυχία, υπάρχουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η φοίτηση στα δημόσια πανεπιστήμια δεν είναι δωρεάν, με την επιβολή διδάκτρων να θεσπίζονται για πρώτη φορά το 1998.

Γαλλία

Υπάρχουν τρεις τύποι ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Γαλλία: πανεπιστήμια, Grandes écoles και εξειδικευμένα σχολεία.

Τα πανεπιστήμια είναι δημόσια ιδρύματα που προσφέρουν ακαδημαϊκούς, τεχνικούς και επαγγελματικούς τίτλους σε οποιονδήποτε φοιτητή έχει αποκτήσει απολυτήριο ή ισοδύναμο ξένο. Οι πανεπιστημιακές σπουδές οδηγούν σε πτυχία σε πολλούς τομείς.

Τα Grandes écoles είναι επιλεκτικά δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα. Είναι παρόμοια με τα πανεπιστήμια, αλλά συνήθως προσφέρουν ένα πιο εξειδικευμένο τριετές πρόγραμμα σπουδών, σε θέματα όπως οι επιχειρήσεις, η δημόσια διοίκηση ή η μηχανική. Οι μαθητές γίνονται δεκτοί στα Grandes écoles με βάση τις βαθμολογίες τους σε μια διαγωνιστική εξέταση. Προτού λάβουν μέρος σε αυτήν την εξέταση, οι μαθητές πρέπει να έχουν αποκτήσει απολυτήριο και συχνά να έχουν παρακολουθήσει ένα προπαρασκευαστικό μάθημα διάρκειας δύο ετών (cours préparatoires ή prépas). Οι μαθητές αποφοιτούν από ένα Grande école με μεταπτυχιακό (μάστερ).

Τα εξειδικευμένα σχολεία είναι δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα που εκπαιδεύουν μαθητές για επαγγελματική σταδιοδρομία σε συγκεκριμένους τομείς, όπως η τέχνη, η αρχιτεκτονική, η κοινωνική εργασία ή ο τουρισμός. Προσφέρουν πτυχία και μεταπτυχιακά διπλώματα.

Ισπανία

Το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ισπανία περιλαμβάνει 45 δημόσια πανεπιστήμια και 31 ιδιωτικά πανεπιστήμια, εκ των οποίων τα 7 συνδέονται με την Καθολική Εκκλησία.

Η κύρια διαφορά μεταξύ των δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ισπανία είναι τα δίδακτρα. Η κυβέρνηση ρυθμίζει το κόστος σπουδών σε δημόσια πανεπιστήμια στην Ισπανία. Εν τω μεταξύ, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ορίζουν συνήθως τα δικά τους δίδακτρα, τα οποία είναι υψηλότερα από τα πρώτα, δεδομένου ότι δεν υπάρχει χρηματοδότηση από την κυβέρνηση.

Τα δημόσια πανεπιστήμια στην Ισπανία συνήθως δίνουν στους φοιτητές μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Ωστόσο, το πλεονέκτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι ότι η διδασκαλία είναι γενικά πιο εξατομικευμένη λόγω των λιγότερων φοιτητών. Μια άλλη σημαντική διαφορά είναι ότι τα δημόσια πανεπιστήμια προσφέρουν ένα ευρύτερο φάσμα πεδίων σπουδών από τα ιδιωτικά ιδρύματα που παρέχουν κυρίως προγράμματα σπουδών στις ανθρωπιστικές, κοινωνικές, νομικές και οικονομικές επιστήμες.

Ηνωμένες Πολιτείες

Στις ΗΠΑ, τα πανεπιστήμια που παρέχουν τετραετή κύκλους σπουδών είναι είτε ιδιωτικά χρηματοδοτούμενα ιδρύματα είτε είναι κρατικά ή δημόσια ιδρύματα που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την κυβέρνηση για οικονομική υποστήριξη. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και κολέγια εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα δίδακτρα που επιβάλλονται στους φοιτητές.

Τα κολέγια και τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ λαμβάνουν τα κεφάλαιά τους από πολλές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των διδάκτρων, των ομοσπονδιακών κεφαλαίων, των κρατικών κεφαλαίων και των δωρεών.

Η κύρια πηγή χρηματοδότησης για τα δημόσια ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι η άμεση στήριξη από το κράτος.

Η ιδιωτική προσφορά υποστηρίζει τόσο ιδιωτικούς όσο και δημόσιους φορείς. Αυτή συναντάται σε δύο μορφές, δωρεές και κληροδοτήματα. Και οι δύο μορφές συνήθως προσδιορίζονται σύμφωνα με μια σύμβαση μεταξύ του δωρητή και του ιδρύματος. Τα ιδιωτικά ιδρύματα τείνουν να εξαρτώνται περισσότερο από την ιδιωτική προσφορά.

Για παράδειγμα στο Columbia μόνο το 40% του προϋπολογισμού του καλύπτεται από τα δίδακτρα. Το υπόλοιπο 60% χρηματοδοτείται κατά 30% από ερευνητικά προγράμματα, που στην ουσία καλύπτονται από το κράτος (π.χ. το Πεντάγωνο, την CIA-NSA, τη φαρμακοβιομηχανία που χορηγείται η ίδια από το υπουργείο κοινωνικής ασφάλισης), και κατά 30% από δωρεές πλούσιων απόφοιτων που έτσι εξασφαλίζουν την εισαγωγή των τέκνων τους.

Διαβάστε εδώ το αφιέρωμα του CNN Greece για τις αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση