Επανάσταση των Γαρυφάλλων: Το τραγούδι που πυροδότησε την επανάσταση στην Πορτογαλία

Χιλιάδες μίλια μακριά, στη νότια και δυτική Αφρική, νεαροί Πορτογάλοι στρατιώτες περπατάνε μέσα στη νύχτα. Ήταν μια άλλη εξαντλητική, τραυματική μέρα σε έναν πόλεμο που μαίνεται εδώ και 13 χρόνια ενάντια σε αποικίες που προσπαθούν να απελευθερωθούν από την Πορτογαλική Αυτοκρατορία. Ένας πόλεμος που αυτοί οι στρατιώτες γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να κερδίσουν και δεν τους ενδιαφέρει να συνεχίσουν να πολεμούν για αυτόν.

• Διαβάστε επίσης: Ζώντας με τα κύματα: Σ' ένα χωριό της Πορτογαλίας φύση και άνθρωποι ξεπερνούν τους εαυτούς τους

Στις 22:55, στη Λισαβόνα, η συμμετοχή της Πορτογαλίας το 1974 για τον Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision «E Depois Do Adeus» («Και μετά το αντίο») μεταδίδεται από το τοπικό κρατικό ραδιόφωνο. Είναι ένα γελοίο κομμάτι, ναι μεν υπερπαραγωγή αλλά κωμικά μελοδραματικό. Η τέλεια αποστολή για ένα μάταιο, αλαζονικό και προδοτικό καθεστώς που έχει κρατήσει τον λαό του κάτω από την μπότα του για ολόκληρες γενιές.

Γύρω από την πορτογαλική πρωτεύουσα, εν αγνοία του ραδιοφωνικού σταθμού ή του δικού γενικού επιτελείου της δικτατορίας, στρατιωτικοί που άκουσαν το τραγούδι κρατούν τις θέσεις τους και στέκονται αναμένουν περαιτέρω οδηγίες. Ξανασυντονίζουν τα ραδιόφωνά τους σε έναν άλλο σταθμό, τον Rádio Renascença, που ανήκει στην Καθολική Εκκλησία.

Το τραγούδι της επανάστασης

Ακούνε έναν καλλιτέχνη που δεν μεταδίδεται πολύ συχνά στο Rádio Renascença. Ο José "Zeca" Afonso είναι ένας λαϊκός τραγουδιστής και underground ακτιβιστής που φημίζεται για τις ποιητικές του απεικονίσεις αναφορικά με τα δεινά του Πορτογαλικού λαού. Είχε φυλακιστεί την προηγούμενη χρονιά για τις αντικαθεστωτικές δραστηριότητές του και πολλά από τα τραγούδια του είχαν λογοκριθεί.

Ένα τραγούδι, όμως, έχει ξεφύγει από τη λογοκρισία. Το «Grândola Vila Morena» είναι μια ωδή σε μια μικρή πόλη στην περιοχή Alentejo της Πορτογαλίας, όπου ο Afonso έζησε το 1971 βοηθώντας στην οργάνωση τοπικών αγροτικών ομάδων.

Οι στίχοι του δεν φαίνεται να είναι πολιτικοί. Ωστόσο, στις επαναλαμβανόμενες γραμμές «Γη της αδελφότητας!» και «Οι άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν καλύτερα τα πράγματα» φαίνεται το πολιτικό μήνυμα είναι κρυστάλλινο.

Ο παρουσιαστής του ραδιοφώνου João Paulo Diniz έπεισε το Rádio Renascença να παίξει αυτό το τραγούδι μεταξύ 12:00 π.μ. και 1:00 π.μ. Δεν γνώριζαν τότε ότι την πρώτη ώρα της 25ης Απριλίου 1974, οι περισσότεροι από τους νυχτερινούς ακροατές τους ήταν οι χιλιάδες Πορτογάλοι στρατιώτες που ανήκαν στο μυστικό MFA (Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων).

Μέσα σε 18 μήνες, η Επανάσταση των Γαρυφάλλων οδήγησε στην ανεξαρτησία όλων των πρώην αφρικανικών αποικιών της Πορτογαλίας. Όλες οι δυνάμεις του πορτογαλικού στρατού κατοχής αποσύρθηκαν, συχνά μετά από ανταρσία των συνταγμάτων εναντίον των ανώτερων αξιωματικών τους.

Μουσική αναγέννηση

Η δημοκρατική Πορτογαλία βρίσκεται πλέον στη μέση μιας μουσικής αναγέννησης, με διάφορους τραγουδιστές από το επαναστατικό underground να κυκλοφορούν τη μουσική τους ανοιχτά χωρίς καμία λογοκρισία.

Ο εορταστικός ύμνος του Sérgio Godinho με τίτλο «Liberdade» προϊδεάζει το πορτογαλικό new wave με την κιθάρα wah-wah και τα μελωδικά ντραμς που θυμίζουν τον Keith Moon. Το ρεφρέν του είναι μια λίστα με αιτήματα για «ειρήνη, ψωμί, στέγαση, υγεία, παιδεία».

Εν τω μεταξύ, ο Zeca Afonso θεωρείται ήρωας της επανάστασης. Τέσσερα χρόνια πριν τον θάνατό του, η ζωντανή του εμφάνιση το 1983 στο εθνικό Κολοσσαίο έγινε ένα από τα πιο δημοφιλή γεγονότα στην ιστορία της πορτογαλικής τηλεόρασης.

Το «Grândola Vila Morena» παίζεται κάθε χρόνο σε όλη την Πορτογαλία στις 25 Απριλίου, ενώ η ίδια η πόλη της Grândola έχει γίνει τόπος ειδικού εορτασμού για τη γέννηση της πορτογαλικής δημοκρατίας. Κανείς δεν θα ξεχάσει ποτέ ότι αυτό το ελάχιστα γνωστό λαϊκό τραγούδι πυροδότησε την πιο άγνωστη λαϊκή επανάσταση της Ευρώπης στη μεταπολεμική περίοδο.